Aresztowania i likwidacja WIG

8. Ppłk K. Engwert, przedwojenny oficer geograf, po wojnie szef Wydziału Topograficznego WIG , aresztowany w 1948 r., zwolniony z więzienia w 1956 r., zdjęcie z 1958 r.

Rozwój służby, wzorowany na doświadczeniach międzywojennych, został przer­wany w połowie 1948 r., kiedy to aresztowano wielu oficerów i pracowników cywilnych WIG w związku ze sprawą rzekomego „wykrycia” w wojsku zwolenników tzw. odchylenia nacjonalistyczno-prawicowego. Byli wśród nich m.in.: szef WIG płk Teodor Naumienko (aresztowany 15 X 1948), mjr Kazimierz Engwert (fot. 8), kpt. Józef Maciąg³² (13 X 1948), kpt. Henryk Ignaczewski³³ (7 IV 1948), kpt. Władysław Raczyński³⁴, Stanisław Drygasiewicz, Czesław Śmieciński³⁵ i Zbigniew Dejnert³⁶. Aresztowanie płk. T. Naumienki miało bezpośredni związek ze sprawą płk. Mariana Spychalskiego³⁷. W dokumentach personalnych istnieje wiadomość, że został aresztowany przez Informację WP i przekazany do dyspozycji Ministerstwa Bezpieczeństwa Pub­licznego na polecenie części Biura Politycznego PPR³⁸.

Oprócz aresztowań Informacja Wojskowa prowadziła liczne przesłuchania pozostałych oficerów i pracowników cywilnych. Pozbywano się ze służby przedwojennych oficerów lub przenoszono ich na niższe, podrzędne stanowiska. W grudniu 1948 r. zostaje zwolniony ze stanowiska szefa Wydziału Graficznego ppłk Lucjan Lejman, wybitny specjalista w zakresie kartografii i reprodukcji kartograficznej, uznany artysta malarz; w latach 1927-36 szef Zakładu Reprodukcyjnego WIG (między innymi dzięki niemu przedwojenne mapy odznaczają się tak wspaniałym drukiem). O nastrojach, jakie wówczas panowały w wojsku, najlepiej świadczą zapisy we wniosku o zwolnienie ppłk. Lejmana ze służby wojskowej³⁹: nieprzychylny stosunek do partii Robotniczej, mentalność nacjonalisty. Był przedwojennym oficerem zawodowym pracującym w WIG. Wśród pracowników cywilnych ma wielu swoich przedwojennych współpracowników i wychowanków, z którymi powiązany jest zażyłością i przyjaźnią. Oddziaływuje na nich w sposób destrukcyjny (złe ustosunkowanie się do pracy i władz WIG). Dowodem tego jest buntowanie pracownika cywilnego Pipiórskiego, szykany wobec sekretarza PPR Kozyrskiego. Jest to pachołek Piłsudskiego, obecny wróg ustroju Demokracji Ludowej i Związku Radzieckiego, w pracy swej nie współpracuje z oficerami Odrodzonego Wojska Polskiego.

13 listopada 1947 r. po aresztowaniach w Instytucie odbyła się narada „nowego” kierownictwa poświęcona omówieniu zaistniałej sytuacji. Obowiązki szefa WIG pełnił początkowo ppłk Bolesław Tuora, a następnie ppłk Stanisław Lewito. Podczas narady doszukano się w WIG rzekomych niedociągnięć, zaniedbań natury organizacyjnej, personalnej, politycznej i gospodarczej. Jednocześnie przygotowano raport dla szefa Sztabu Generalnego WP⁴⁰. W raporcie tym negatywnie przedstawiono system kierowania Instytutem przez płk. Teodora Naumienkę. Zarzucano mu: wybitnie centralistyczne metody i dyktatorski sposób rządzenia bezpośrednio, osobiście z każdym pracownikiem, decydowanie o każdym najdrobniejszym szczególe pracy, nie znoszenie odmiennych zdań od jego zdania⁴¹.

9. Ppłk Stanisław Lewito, jeden z inicjatorów aresztowań w WIG w 1948 r., pierwszy dyrektor Zakładów Kartograficznych

Szef Sztabu Generalnego WP w grudniu powołał komisję do zbadania sytuacji w WIG i jego reorganizacji. Komisji przewodniczył płk Aleksander Kokoszyn⁴². Wśród członków komisji był również płk Adam Bromberg (przedwojenny komunista, oficer polityczny w 1 DP im. Tadeusza Kościuszki), wówczas szef Wydawnictw Wojskowych mających swoją siedzibę w WIG, a które wcześniej płk Naumienko starał się wykwaterować. Komisja zaproponowała przekształcenie WIG w Oddział VII Sztabu Generalnego WP, a z jego częś­ci produkcyjnej utworzenie Zakładów Kartograficznych⁴³. Rozkaz ministra obrony narodowej dotyczący likwidacji WIG ukazał się 29 kwietnia 1949 r. (nr 091/Org.). Nakazywał on rozformować z dniem 31 maja 1949 r. WIG oraz Oficerską Szkołę Służby Geograficznej i utworzyć: Oddział Topograficzny (IX) Sztabu Generalnego WP⁴⁴ (o stanie osobowym stałym 136 żołnierzy i 70 pracowników kontraktowych), Zakłady Kartograficzne Sztabu Generalnego według etatu nr 29/4 (o stanie osobowym stałym 15 żołnierzy, 240 kontraktowych i 50 kursantów cywilnych) oraz Oficerską Szkołę Topografów⁴⁵. Szefem Wojskowych Zakładów Kartograficznych został ppłk Stanisław Lewito (oficer proradziecki, działacz PPR), jeden z inicjatorów aresztowań w WIG (fot. 9).

Podobnie jak w Polsce, również w innych armiach bloku sowieckiego na początku lat 50. Rosjanie narzucili zmiany struktur organizacyjnych służb topograficznych, odstąpiono od przedwojennych, narodowych rozwiązań, a wprowadzono wzorce radzieckie. W Wojsku Polskim na kierownicze stanowiska w służbach technicznych wyznaczono oficerów radzieckich, w pozostałych państwach pełnili oni funkcje doradców⁴⁶.

Szefami Oddziału, a później Zarządu Topograficznego byli oficerowie Armii Radzieckiej: od

10. Płk Michaił Chyliński Płatonowicz (oficer AR), szef O ddz. Topogr. S zt. Gen. (27 kwietnia 1949 – 29 grudnia 1950 r.)	11. Gen. mjr Aleksiej Pietrow Mironowicz (oficer AR), szef Z arządu Top. Szt. Gen. WP (29 grudnia 1950 r. – 22 listopada 1956 r.)

maja 1949 r. płk Michaił Chyliński Płatonowicz⁴⁷ (fot. 10), a po nim od 1951 r. płk Aleksiej Pietrow Mironowicz⁴⁸ (fot. 11), który awansował w 1954 r. do stopnia generała majora; obowiązki szefa pełnił do listopada 1956 r. Zastępcą obu szefów zarządu był płk Aleksiej Szalimow.

15 listopada 1951 r. na mocy rozkazu ministra obrony narodowej nr 0088/Org. dokonano przeformowania dotychczasowego Oddziału Topograficznego (IX) Sztabu Gen. w Zarząd Topograficzny (IX) Sztabu Gen. WP oraz utworzono Samodzielny Oddział Topograficzno-Geodezyjny⁴⁹ o etacie 75 żołnierzy i 25 pracowników cywilnych. Jednostka ta została powołana do wykonywania polowych zadań topograficznych i geodezyjnych dotychczas realizowanych przez oficerów WIG, a jej siedzibą było czwarte piętro budynku Zarządu Topograficznego. Tym samym rozkazem utworzono Samodzielny Oddział Fotogrametryczny⁵⁰, który powstał na bazie dawnego Wydziału Fotogrametrycznego Oddziału Topograficznego Sztabu Generalnego WP. Pierwszym dowódcą tej 26-osobowej jednostki został oficer AR płk Stanisław Burzyński, po nim płk Ludwig Winiewicz (1953-54).