Oprócz wydawania wojskowych map topograficznych podstawowego szeregu skalowego Służba Topograficzna WP wydała mapy ogólnogeograficzne i specjalne, w tym podręczne i ścienne. Były to przeważnie mapy obejmujące obszary, na których rozgrywały się ważne wydarzenia polityczne i wojskowe, drukowane w dużych nakładach (zwykle kilkunastu tysięcy) i rozprowadzane nie tylko w wojsku, lecz także w urzędach administracji państwowej, instytucjach rządowych i szkolnictwie. Z map ogólnogeograficznych111 ukazały się między innymi:
*Korea w skali 1:800 000, 2 ark., wyd. 1950;
*Ameryka Środkowa w skali 1:4 000 000, wyd. 1965 (mapa ogólnogeograficzna z warstwobarwnym podkładem hipsometrycznym);
*Kuba w skali 1:2 250 000, wyd. 1965;
*Bliski Wschód w skali 1:1 000 000, wyd. 1967 (ogólnogeograficzna, opracowana zgodnie z założeniami map „Atlasu Świata”);
*Europa, mapa strategiczna w skali 1:2 000 000, 9 ark., wyd. 1967;
*Europa, mapa strategiczna w skali 1:4 000 000, 9 ark., wyd. 1967 (fotomechaniczne pomniejszenie powyższej mapy);
*Europa Zachodnia w skali 1:2 000 000, 1 ark., wyd. 1967;
*Bliski Wschód. Pogranicze Libanu, Syrii, Jordanii i Egiptu z Izraelem w skali 1:200 000, wyd. 1968, 1973;
*Indochiny w skali 1:2 500 000, wyd. 1967;
*Korea w skali 1:1 250 000, wyd. 1968;
*NRD i RFN w skali 1:1 000 000, wyd. 1969;
*RFN, kraje Beneluksu, NRD w skali 1:1 000 000, wyd. 1970;
*Stany Zjednoczone Ameryki Północnej w skali 1:5 000 000, wyd. 1970;
*Francja w skali 1:1 000 000, wyd. 1970;
*Norwegia i Szwecja w skali 1:1 000 000, 2 ark., wyd. 1972;
*Belgia, Holandia, Luksemburg w skali 1:500 000, wyd.1970;
*Europa Środkowa w skali 1:1 000 000, 4 ark., wyd. 1972;
*Azja Południowo-Zachodnia w skali 1:5 000 000, wyd. 1972;
*Azja Południowo-Zachodnia w skali 1:2 500 000, 4 ark., wyd. 1972;
*Morze Śródziemne w skali 1:2 500 000, 3 ark., wyd. 1974;
*Wietnam, Laos i Kambodża w skali 1:1 000 000, 2 ark., wyd. 1979;
*Iran, Afganistan w skali 1:2 000 000, 2 ark., wyd. 1980;
*Polityczna Mapa Świata w skali 1:20 000 000, 2 ark., wyd. 1980;
*Europa Środkowa w skali 1:500 000, ścienna, ogólnogeogr. 12 ark., wyd. 1981;
*Mapa samochodowa Europy Środkowej w skali 1:500 000, 5 ark., wyd.1982;
*Polityczna Mapa Świata w skali 1:15 000 000, 9 ark., wyd. 1985 i 1992;
*Europa Środkowa w skali 1:750 000, 9 ark., wyd. 1992;
*Europa Środkowa w skali 1:1 000 000, 4 ark., wyd. 1993 (wersja z lasami i hipsometrią, plastyczna);
*Europa Środkowa w skali 1:1 000 000, 6 ark., wyd. 1993 (hipsometryczna).
Wiele powyższych map powstało na podstawie map i opracowań Atlasu Świata Służby Topograficznej WP.
|
16. Spotkanie kierownictwa Służby Topograficznej Armii Radzieckiej z kierownictwem Służby Topograficznej WP (drugi z prawej ówczesny szef Zarządu Topograficznego Szt. Gen. WP płk Leon Sulima), Warszawa, 1976 r. |
Podczas konferencji, która odbyła się w 1956 r. w Pradze, uzgodniono zasady współpracy przy Mapie Świata w skali 1:2500 000. Mapa ta miała służyć jako przeglądowo-strategiczna i miała zastąpić międzynarodową Mapę Świata w skali 1:1 000 000, która nie pokrywała akwenów morskich112. Pierwsze arkusze ukazały się już w 1966 r. Z 262 arkuszy tej mapy do 1973 r. ZSRR przygotował 123, Węgry – 46, NRD – 25, Czechosłowacja – 18, Polska – 13, Bułgaria – 12 i Rumunia – 7. Mapa ta posiada stosunkowo bogatą treść informacyjną i szatę graficzną (druk w 12 barwach). Przy jej opracowaniu Rosjanie wykazali dużo dobrej woli, uwzględniając wnioski i propozycje zgłaszane przez inne nacje podczas corocznych posiedzeń Komitetu Redakcyjnego Mapy. Chociaż i przy opracowaniu tej mapy doszło w 1966 r. do sprzeciwu niektórych państw UW z uwagi na ingerencję Rosjan w treść opracowanych arkuszy, co opóźniało ich wydawanie113.
Znaczącą pozycję wśród opracowań Służby Topograficznej WP stanowią mapy i wydawnictwa specjalne, przeznaczone tylko do użytku w wojsku. Ich opracowanie wiązało się głównie z przynależnością do Układu Warszawskiego. Wydawnictwa te dawały dowódcom różnych szczebli materiał analityczny dotyczący terenu ewentualnych działań i były przydatne przy podejmowaniu decyzji. Z reguły nadawano im klauzulę tajne. Ukazały się m.in.:
*Warunki terenowe środkowej części ZTDW (Zachodni Teatr Działań Wojennych) w skali 1:500 000, 6 ark., wyd. 1979;
*Polska. Mapa operacyjnej oceny terenu w skali 1:500 000, 1:200 000, wyd. 1972, 1978. Ocena przedstawiona na mapie dotyczyła rzeźby terenu, gruntów, lasów i przeszkód wodnych;
*Mapa sezonowych warunków przejezdności dla terenowych pojazdów kołowych i gąsienicowych w skali 1:500 000, Polska – 4 ark., NRD (część północna) – 1 ark., Holandia i RFN (część północna) – 1 ark., Dania – 1 ark. wyd. 1974-76.
*Odra – 22 ark. mapy w skali 1:25 000, na marginesach umieszczono rysunki mostów oraz zdjęcia lotnicze rejonów planowanych przepraw, wyd. 1982;
*Nysa Łużycka – 9 ark. mapy w skali 1:25 000, na marginesie umieszczono rysunki mostów oraz fragmenty zdjęć lotniczych, wyd. 1982;
*Warunki terenowe i obiekty wojskowe na wyspach i w Cieśninach Duńskich. Opracowanie zawiera mapę przeglądową w skali 1:500 000, 37 ark. mapy w skali 1:100 000, 28 ark. mapy w skali 1:25 000 z zaznaczeniem obiektów rozbudowy operacyjnej oraz 42 ark. z planami 150 portów różnych klas, wyd. 1982;
*Warunki terenowe i umocnienia wybranego obszaru Belgii, Holandii i RFN. W zestawie znajduje się mapa przeglądowa w skali 1:500 000 oraz 91 ark. mapy w skali 1:50 000, wyd.1982;
*Mapa perspektywiczna rzeki Ren na odcinku od Wesel do ujścia zawiera 2 ark. mapy w skali 1:100 000 oraz rysunki, opisy i szczegółowe charakterystyki urządzeń drogowych i hydrotechnicznych, wyd. 1982;
*Kanał Kiloński. W zestawie znajduje się 1 ark. mapy w skali 1:200 000, 3 ark. mapy w skali 1:25 000 oraz rysunki obiektów hydrotechnicznych i komunikacyjnych, wyd. 1979;
*Kanał Boczny Łaby. Opracowanie obejmuje 1 ark. mapy w skali 1:200 000, 3 ark. mapy w skali 1:25000, a także rysunki i opisy przepraw, wyd. 1978;
*Hamburg – plan miasta w skali 1:25 000. Do planu dołączono 28 zdjęć lotniczych wybranych fragmentów miasta i fotopanoramę, wyd. 1978.
Na potrzeby współdziałania wojsk w ramach Układu Warszawskiego zostały wydane również na cały kraj i obszary przyległe mapy w skali 1:200 000, 1:500 000 i 1:1 000 000 z podwójnymi nazwami w wersji alfabetycznej rosyjskiej i polskiej (tablica 4). Nazwy w języku rosyjskim drukowano w kolorze czarnym (jako zasadnicze), a w języku polskim w kolorze fioletowym i mniejszą czcionką. Podczas ustalania zasad wydawania tych map na spotkaniu szefów wojskowych służb topograficznych państw UW w Warszawie podobno doszło do sprzeciwu ówczesnego szefa Zarządu Topograficznego Szt. Gen. WP gen. Leona Sulimy, który nie chciał się zgodzić, aby na obszarze Polski jako zasadnicze były nazwy pisane cyrylicą. Sprzeciw nie przyniósł oczekiwanego rozstrzygnięcia, ostatecznie mapy były wydawane według ustaleń radzieckich114.
Przygotowywanie i wydanie opracowań specjalnych angażowało każdego roku znaczny potencjał służby i wymagało dużych środków finansowych. Materiały pozyskiwano od służb specjalnych i z rozpoznania agenturalnego. Poniżej w układzie chronologicznym (przełom lat 50. i 60.) wydawane przez Służbę Topograficzną WP mapy topograficzne na obszar Europy Zachodniej i Północnej:
*W 1956 r. wykonano opracowanie kartograficzne 130 godeł mapy w skali 1:100 000 na obszar płn.-zach. Szwecji na podstawie materiałów radzieckich. W kolejnych latach mapy te były drukowane w nakładach 20 tys.
*W 1959 r. wykonano opracowanie kartograficzne i druk 85 godeł mapy w skali 1:200 000 obszaru terytorium RFN, Danii, Holandii i Belgii, 54 godła mapy w skali 1:500 000 i 1:1 000 000 na obszar całej Europy Zachodniej i Północnej (bez Hiszpanii i Portugalii) w nakładach od 15 tys. do 18 tys. egzemplarzy w 7-10 kolorach, 24 godła planów większych miast Holandii, Szwecji, RFN w skali 1:25 000, katalogi współrzędnych w układzie 1942 na obszar RFN, Holandii, Danii, Belgii (nakład 500 sztuk).
*W 1960 r. opracowano i wydrukowano na podstawie materiałów pozyskanych od służb specjalnych oraz od Rosjan plany 6 miast Europy Zachodniej (Rotterdam, Berlin, Haga, Bruksela, Düsseldorf, Treleborg), ponadto przygotowywano do wydania opis wojskowo-geograficzny berlińsko-ruhrskiego kierunku operacyjnego. Wykonano druk 100 godeł map w skali 1:25 000, 1:200 000 i 1:500 000 na obszar Europy Zachodniej.
*W 1962 r. z wydawnictw opracowywanych na zabezpieczenie ZTDW należy wymienić: druk kilkudziesięciu godeł mapy w skali 1:100 000 i 1:200 000 w 7 kolorach na obszar północnej RFN i Holandii w nakładach po 30 tys. każdego godła; druk nowych i wznowionych map blankowych w skali 1:500 000 na obszar Europy Zachodniej w nakładach od 17 tys. do 30 tys.; druk mapy w skali 1:1 000 000 na obszar Polski i Europy Zachodniej w 9 kolorach w nakładach od 17 tys. do 35 tys.; druk mapy samochodowej Niemiec w skali 1:500 000 (4 ark.). Opracowano również kartograficznie mapy w skali 1:25 000 obszaru RFN między Łabą a Wezerą oraz mapy w skali 1:100 000 na obszar RFN i Holandii.
*W 1964 i 1965 r. znaczne siły służby topograficznej były nastawione na opracowanie redakcyjne i druk map topograficznych w skali 1:100 000 z obszaru Belgii, Holandii, Danii, RFN, Francji; w skali 1:200 000 z obszaru NRD, Holandii, Belgii; w skali 1:25 000 górnego biegu rz. Łaby i dolnego biegu rz. Wezery (razem wszystkich skal około 140 godeł).
Niezależnie od wydawania przez Polskę i inne państwa UW map topograficznych i specjalnych na własne terytoria i terytoria państw NATO, Rosjanie na te same obszary wydawali własne mapy (w cyrylicy). Przykładem mogą być specjalne plany kilkudziesięciu największych miast polskich wykonane przez Rosjan w latach 70. i 80. w skali 1:10 000 i 1:25 000. Mają one wyodrębnione ważne obiekty administracyjne i gospodarcze, które w legendzie są dodatkowo opisane i scharakteryzowane. Planów w tej formie Służba Topograficzna WP nie wydawała. W posiadaniu autora jest kilkadziesiąt takich jednoarkuszowych planów (prawdopodobnie jest to tylko niewielka część z ogólnie wydanych). Zastanawiające jest, do jakich celów (zapewne nie turystycznych) Rosjanie opracowali w drugiej połowie lat 80. plany: Włocławka (wyd. 1986 r.), Płocka (1986 r.), Radomia (1987 r.), Kielc (1987 r.), Piły (1986 r.). Plan Warszawy wydali w 1980 r.
Analiza treści wyżej wymienionych planów i map topograficznych wskazuje, że te wykonane przez Rosjan zawierają więcej informacji, szczególnie o charakterze wojskowym, niż mapy polskie (tablica 5). Radzieckie mapy w skali 1:200 000 mają mniej zgeneralizowaną rzeźbę terenu, przedstawionych jest na nich znacznie więcej skarp i przeszkód terenowych mogących utrudniać przemieszczanie się pojazdów wojskowych na przełaj, jednocześnie przedstawiano elementy terenowe mogące ułatwić ruch pojazdów. Przykładowo, na arkuszu N-34-XXV Bydgoszcz wał sztuczny (groblę) wzdłuż Wisły przedstawiono znakiem topograficznym wskazującym, że możliwy jest na nim ruch pojazdów (nie ma tego na mapie polskiej)115. Mapa radziecka zawiera też więcej nazw terenowych (tablica 6).
Obowiązywała również zasada, że Rosjanie nie udostępniali pozostałym członkom Układu Warszawskiego map na własne terytorium. Północna Grupa Wojsk Radzieckich stacjonująca na terytorium Polski w latach 1945-93 miała dużą składnicę map w Jaworze koło Legnicy. Po 1994 r. (17 września 1993 r. ostatni żołnierze opuścili terytorium Polski) część map z obszaru Polski i TDW wykonanych przez Rosjan w ich wersji językowej, w różnych skalach, pozostała w opuszczonej składnicy. Pozwoliło to ówczesnemu Zarządowi Topograficznemu Sztabu Gen. WP zgromadzić znaczną ich liczbę, szczególnie na obszary położone za wschodnią granicą. Mapy wykonywane przez Rosjan były też dostępne na bazarach i targowiskach nie tylko w Polsce, ale również w innych państwach europejskich. Na Litwie, Łotwie i Estonii były one w sprzedaży detalicznej w księgarniach i sklepach z mapami.
W 1983 r. minister obrony narodowej przyznał specjalną nagrodę zespołowi oficerów i pracowników cywilnych Zarządu Topograficznego za serię monografii dotyczącą operacyjnej oceny warunków terenowych i klimatycznych w Polsce i Europie Środkowej. Z opracowań tych powstały:
*Warunki terenowe i klimatyczne Północnego Kierunku Strategicznego, monografia operacyjna – teczka składająca się z 5 tomów, sygn. Szt. Gen. 934 /79, wyd.1980;
*Warunki terenowe i klimatyczne Polski, monografia operacyjna składająca się z 5 tomów, sygn. Szt. Gen. 1023 /81, wyd.1982;
*Warunki terenowe i klimatyczne Centralnego Kierunku Strategicznego, monografia operacyjna składająca się z 5 tomów, sygn. Szt. Gen. 1101/83, wyd. 1984;
Każdy z tomów w powyższych publikacjach szczegółowo charakteryzuje warunki: ukształtowanie terenu, grunty, przeszkody wodne, lasy, klimat – pod kątem prowadzenia działań bojowych. Do każdego tomu załączono serię map specjalnych ilustrujących określone zagadnienie w formie kartograficznej.
Odrębnymi opracowaniami są:
*Komplety map specjalnych na obszary operacyjne Polski. W latach 1968- -70 ukazały się opracowania na: Śląski Obszar Operacyjny, Mazurski Obszar Operacyjny, Lubusko-Wielkopolski Obszar Operacyjny. Każdy komplet składał się z 15-20 map specjalnych wskali 1:500 000, były wśród nich mapy przeglądowe, przejezdności terenu, rubieży wodnych, dróg kołowych, obiektów fortyfikacyjnych i rubieży obronnych; wszystkie mapy były drukowane przez Wojskowe Zakłady Kartograficzne.
*Mapy dróg o nawierzchni twardej i mostów o długości powyżej20 m. Mapy wydano w skali 1:200 000 w arkuszach zbiorowych na cały obszar Polski.
*Mapy przeszkód terenowych. Wydano je w formie nadruku na mapy topograficzne w skali 1:200 000. Zawierały dane dotyczące naturalnych i sztucznych przeszkód terenowych, głównie z punktu widzenia ruchu pojazdów mechanicznych.
*Notatki o terenie do mapy topograficznej w skali 1:200 000 Europy Środkowej i Zachodniej (zestaw składa się z dwóch części, w których zamieszczono 253 notatki), wyd. 1978 i 1980. Każda notatka zawiera charakterystykę: osiedli, sieci komunikacyjnej, rzeźby terenu, roślinności i gruntów, wód (przeszkód wodnych), wybrzeży morskich i klimatu. Opisy uzupełnione są zestawieniami tabelarycznymi oraz barwnymi szkicami gruntów. Zbiór notatek był przeznaczony dla dowódców i sztabów szczebla operacyjnego i taktycznego; uzupełniały one dokumenty rozpoznania wojskowo-geograficznego.
Na potrzeby wojsk rakietowych i artylerii, głównie do wykonywania topogeodezyjnego dowiązania elementów ugrupowania bojowego (stanowisk ogniowych i startowych, punktów obserwacyjnych), służba topograficzna wydała mapy: współrzędnych punktów konturowych w skali 1:100 000 oraz danych geodezyjnych w skali 1:50 000 na znaczne obszary ZTDW i Polski. Treść specjalną mapy stanowią współrzędne punktów geodezyjnych i sytuacyjnych, które zostały określone według map wielkoskalowych, planów lub map podkładowych. Inną była mapa grawimetryczna w skali 1:200 000 przeznaczona do określania wartości przyspieszenia siły ciężkości (na mapę podkładową nadrukowano izoanomalie Bouguera o cięciu co 2 mgal).
Wydawnictwa i mapy specjalne opracowywane na obszar Europy Zachodniej były wyjątkowo kosztowne i pracochłonne, angażowano do nich oficerów z różnych instytucji i komórek organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej (wywiad, szefostwa Wojsk Inżynieryjnych, Chemicznych, Komunikacyjnych). Opracowania te nie miały nic wspólnego z polską racją stanu, wynikały z imperialnej doktryny radzieckiej, w którą wciągnięta była Polska.
W latach 70. opublikowano kilka instrukcji dotyczących posługiwania się mapami topograficznymi wydawanymi przez państwa należące do NATO. Wydawnictwa te były pomocne topografom przy opracowaniu map na obszar ZTDW, jednocześnie miały być wykorzystywane przez dowódców różnych szczebli podczas ewentualnych działań na terytorium innych państw. Ukazały się:
*Skróty stosowane na mapach topograficznych państw obcych, sygn. Szt. Gen. 636/72.
*Mapy topograficzne niektórych państw kapitalistycznych. Charakterystyka ogólna, sygn. Szt. Gen 684/73;
*Znaki umowne wybranych map topograficznych niektórych państw Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, sygn. Szt. Gen. 726/75;
*Wzory map topograficznych państw obcych, sygn. Szt. Gen. 832/77;
Z wydawnictw książkowych godne odnotowania są dwa skorowidze nazw miejscowości. Pierwszy, uzupełniający mapę w skali 1:200 000 na obszar ZTDW (sygn. Szt. Gen. 806/77), zawiera opracowane w kolejności alfabetycznej nazwy i współrzędne geograficzne ponad 113 tys. miejscowości znajdujących się na mapach w skali 1:200 000 na obszarze między 48° i 58° szerokości geograficznej północnej oraz między 6° długości geograficznej zachodniej i 15° długości geograficznej wschodniej. We wstępie do skorowidza podano zasięg obszaru objętego nazwami oraz zasady wymowy i akcentowania nazw miejscowości w oryginalnym brzmieniu. Skorowidz uwzględnia ponadto tradycyjne nazwy polskie. Wyszczególniono również ważniejsze dzielnice większych miast. Przy każdej miejscowości podana jest w formie skróconej nazwa państwa, w którego granicach jest ona położona. Na końcu hasła skorowidzowego podano godło arkusza mapy oraz współrzędne geograficzne. Podobnie jest opracowany skorowidz nazw miejscowości do mapy w skali 1:500 000 (sygn. Szt. Gen. 807/77) zawierający 80 tys. nazw miejscowości wraz ze współrzędnymi geograficznymi i nazwą godła arkusza, na którym znajduje się miejscowość. Powyższe wydawnictwa były szczególnie przydatne dla dowódców i sztabów wyższych szczebli dowodzenia podczas ćwiczeń, kiedy zachodziła potrzeba wyszukiwania miejscowości wymienianych w rozkazach i założeniach do ćwiczeń.
|