Atlas świata

Pomysł opracowania przez Służbę Topograficzną WP Atlasu Świata zrodził się prawdopodobnie pod wpływem atlasów, które zostały opracowane wcześniej przez inne służby¹¹⁶. Ówczesny szef Zarządu Topograficznego gen. bryg. Teodor Naumienko, wykorzystując dobre relacje z ministrem obrony narodowej Marianem Spychalskim (dawnym towarzyszem broni z GL i AL), nie miał problemu z uzyskaniem zgody na podjęcie prac nad Atlasem. Warunkiem było samofinansowanie całego przedsięwzięcia. W tym czasie, z uwagi na ograniczenia cenzury, rynek polski był wyjątkowo chłonny na wszelkie wydawnictwa mapowe i encyklopedyczne. Rozpisana w 1960 r. subskrypcja sprzedaży ratalnej wśród kadry WP oraz subskrypcja cywilna prowadzona przez PWN, które zainteresowano współudziałem w wydaniu Atlasu, cieszyła się wyjątkowym popytem.

Komitet Główny atlasu liczył 21 osób, w tym 16 profesorów i docentów wyższych uczelni i Polskiej Akademii Nauk, dzięki którym pod względem założeń teoretycznych i rozwiązań kartograficznych Atlas przewyższał wówczas wiele podobnych publikacji uznanych firm kartograficznych. Między innymi zamieszczono w nim dwa specjalnie zaprojektowane odwzorowania kartograficzne – jedno dla mapy świata, drugie dla mapy Oceanu Atlantyckiego¹¹⁷.

Kartograficzne opracowanie Atlasu Świata odbywało się w latach 1959-68 (druk 1963-68). Z kolei pokazanie przez PWN w 1963 r. pierwszych map Atlasu na Targach Książki we Frankfurcie nad Menem skłoniło brytyjską firmę Pergamon Press do zamówienia wersji angielskiej. Nakład w wersji polskiej wynosił 205 tys. egzemplarzy, a wydania eksportowego w angielskiej wersji językowej pod nazwą Pergamon World Atlas¹¹⁸ – około 37 tys.

Atlas zawiera 378 stron map i skorowidz obejmujący około 140 tys. nazw geograficznych oraz inne informacje. Składa się z trzech zasadniczych działów: map ogólnogeograficznych; map, diagramów i wykresów ilustrujących wybrane zagadnienia; skorowidza z zasadami wymowy nazw obcojęzycznych oraz słownika nazw i określeń geograficznych.

Szata graficzna Atlasu była projektowana przez artystów plastyków Juliusza i Anastazję Mieszkowskich. Należy podkreślić, że niektóre mapy tematyczne były drukowane w dwunastu kolorach, czterokrotnej gradacji rastrowej i wzajemnym kryciu barw. Atlas dostarczany subskrybentom sukcesywnie w 8 zeszytach w latach 1963-68¹¹⁹ był na fali powodzenia. Interesowały się nim prasa i telewizja, a 10 września 1966 r. ukazało się zarządzenie szefa Sztabu Generalnego WP w sprawie kolejnej, trzeciej już subskrypcji dla oficerów, podoficerów i podchorążych. Tymczasem po wojnie izraelsko-arabskiej w 1967 r. i zerwaniu stosunków dyplomatycznych przez Polskę z Izraelem zapanowała atmosfera syjonizmu. Na fali kampanii antysyjonistycznej władze państwowe zarzuciły autorom (głównie gen. T. Naumience) poważne „błędy polityczne”¹²⁰ i zarządziły natychmiastową likwidację pracowni Atlasu Świata. Cała bogata dokumentacja kartograficzna gromadzona wielkim wysiłkiem intelektualnym i finansowym została przekazana do archiwum i więcej nie była wykorzystywana. Plany związane z cykliczną aktualizacją, szczególnie map tematycznych i danych statystycznych, nie zostały nigdy zrealizowane¹²¹.