S. Gąsiewicz

Płk Stefan Gąsiewicz

Szef Służby Geograficznej w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie od października 1939 r. do 22 października 1946 r.

Mamy o nim niewiele informacji, w Centralnym Archiwum Wojskowym nie ma teczki akt personalnych tego oficera, wszystkie informacje pochodzą z wydawnictw popularnych i wspomnień.
Urodził się 12 maja 1895 r., w 1920 r. ukończył Oficerską Szkołę Topografów i wstąpił do oddziałów wielkopolskich, otrzymując przydział na geografa w sztabie gen. Muśnickiego. Następnie był wykładowcą topografii w Wielkopolskiej Szkole Podchorążych Piechoty. Od 1 września 1925 r. do 7 maja 1930 r. był wykładowcą topografii w Warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty. Następnie rozpoczął służbę w Wojskowym Instytucie Geograficznym i jednocześnie kontynuował wykłady z topografii i terenoznawstwa w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie.

J. Kuropieska w „Z powrotem w służbie”, tak wspomina Gąsiewicza: jako kapitan był wielce popularny wśród podchorążych w roku 1926 z racji swej niepowszechnej odwagi i wyjątkowej przedsiębiorczości ujawnionej w czasie walk majowych .
Znany jest z licznych opracowań, m.in. wspólnie z por. Janem Resilerem wydał w 1922 roku podręcznik pt. „Zarys topografii dla szkół wojskowych”. W 1926 roku wydał podręcznik pt. „Terenoznawstwo, kartoznawstwo i zdjęcie terenu”. Omówił w nim wpływ terenu na działanie wojsk oraz zagadnienia dotyczące znajomości map, sposobów ich opracowania, jak również zasady orientowania się i wykonywania szkiców terenu. W części uzupełniającej opisał przyrządy i instrumenty topograficzne. Był to najlepszy ze wszystkich tego typu podręczników w okresie międzywojennym.

W latach 1930-1932 Gąsiewicz był kierownikiem Referatu Konstrukcyjnego w Wydziale II Topograficznym WIG, a od 1932 r. do 1939 r. kierował Wydziałem Topograficznym.
W tym czasie wydał:
• Terenoznawstwo, kartoznawstwo i zdjęcia terenu – 1926 r., (kolejne wydania: 1928 i 1931r.);
• Podręcznik terenoznawstwa dla podoficerów – w latach 1928-1939 ukazało się siedem wydań tego podręcznika;
• Znaki topograficzne map – 1930 r.

Był także autorem artykułów:
• Ocena terenu, Przegląd Piechoty 1928, nr 1, z. 4, s. 106-112,
• Topograficzne przygotowanie działań oddziałów pancerno-motorowych, „Wiadomości Służby Geograficznej” 1937, nr 11, s. 238-241.

Przez kilka lat Gąsiewicz był członkiem Komitetu Redakcyjnego „Wiadomości Służby Geograficznej”.
Po objęciu obowiązków kierownika Wydziału Topograficznego WIG znacznie usprawnił wykonywanie zadań przez podległych wykonawców. B. Krassowski w Kartografia wojskowa 1918-1945, podaje taki przykład: W roku 1928 średnia wydajność miesięczna topografa przy skali stolika 1:20 000 wynosiła 5,4 km2, a koszt opracowania 1 km2 143 zł. Natomiast w 1934 r. przy tej samej skali uzyskano średnią wydajność 16 km2, koszt 1 km kształtował się w granicach 76 zł, przy czym dokładność zdjęcia została znacznie poprawiona. Efekt ten uzyskano dzięki wprowadzeniu nowych metod technicznych, głównie przez wykorzystanie zdjęć lotniczych.

Po wojnie obronnej w 1939 r. ppłk Gąsiewicz wspólnie z ppłk. Wiktorem Plesnerem ewakuował WIG ze Stanisławowa przez przełęcz Tatarkę na Węgry. Majątek WIG został przekazany do Węgierskiego Instytutu Geograficznego w Budapeszcie. Następnie Gąsiewicz znalazł się we Francji, z jego inicjatywy już w połowie października 1939 r. przy sztabie Naczelnego Wodza powstał Referat Służby Geograficznej. Jako kierownik Referatu Gąsiewicz w bardzo trudnych warunkach przystąpił do odtwarzania służby geograficznej. Prowadził ewidencję oficerów geografów, którzy znaleźli się we Francji, przedstawiał propozycje obsadzenia stanowisk dowódców pododdziałów topograficznych w dywizjach oraz instruktorów i wykładowców topografii w obozach szkoleniowych. Organizował zaopatrzenie jednostek Wojska Polskiego w mapy.

Po klęsce Francji Gąsiewicz znalazł się w Anglii, gdzie otrzymał nominację na szefa Służby Geograficznej przy Sztabie Naczelnego Wodza. Wspólnie z kilkoma oficerami zorganizował Szefostwo Służby Geograficznej, którego głównym zadaniem było zbieranie oficerów geografów rozproszonych po całej Europie. Na początku sierpnia 1940 r. utworzył w Rachem sekcję Wojskowego Instytutu Geograficznego, a w 1943 r. Wojskowy Instytut Geograficzny, były to instytucje wykonawcze, które z dala od kraju rozpoczęły planowo realizować zadania związane z opracowaniem, drukiem i dostarczaniem map dla wojska.
Dzięki niebywałej energii płk. Gąsiewicza służba geograficzna właściwie wykonywała wszystkie stawiane przed nią zadania.
J. Kuropieska w „Z powrotem w służbie”, tak wspomina: Przy spotkaniu [z płk. Gąsiewiczem w 1946 r. p.a.] dowiedziałem się o znacznym majątku będącym w posiadaniu Wojskowego Instytutu Geograficznego w postaci urządzeń, maszyn i narzędzi oraz o prowadzonej przez niego szkole topograficznej dla małoletnich znajdującej się jeszcze na terenie Italii. Płk Gąsiewicz z dumą opowiadał o osiągnięciach podległej mu służby. Przy którymś spotkaniu wręczył mi zwój map drukowanych w Edynburgu, a obejmujących teren Polski z przyległościami.
[...] Gąsiewicz nie wrócił do kraju ze względów osobistych, ale zdołał przekazać wiele cennych instrumentów i narzędzi do Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie (str. 76).

© E. Sobczyński