Okres lubelski ST WP

Początki Służby Topograficznej WP wiążą się z utworzeniem przez Krajową Radę Narodową 21 lipca 1944 r. w Lublinie Naczelnego Dowództwa WP, a następnie powstaniem, na podstawie rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 8 z 20 sierpnia 1944 r., Sztabu Głównego². Przy sztabie tym utworzono, jako jeden z pierwszych, 11-osobowy Oddział Topograficzny, który składał się z trzech referatów: topograficznego, zaopatrzenia w mapy, zaopatrzenia specjalistycznego oraz ze składnicy map (przemianowanej następnie na 68 Frontowy Skład Map). Teodor Naumienko³ tak wspomina ten okres: 31 lipca 1944 r., na drugi dzień po wejściu wojsk Armii Czerwonej do Radości ujawniłem się w dowództwie przebywających jednostek radzieckich. Następnie przekazano mi polecenie zameldowania się w Lublinie w Sztabie Głównym WP, dokąd przybyłem 15 sierpnia 1944 r. Po przyjeździe do Lublina zgłosiłem się do dowódcy AL gen. bryg. Franciszka Jóźwiaka, który poszedł ze mną do szefa Sztabu Głównego WP płk Mariana Spychalskiego, gdzie zostało ustalone, że będę w wojsku. Po zameldowaniu mnie Naczelnemu Dowódcy WP gen. broni Michałowi Roli-
-Żymierskiemu i krótkiej rozmowie, mianowano mnie szefem Oddziału Topograficznego WP w stopniu podpułkownika⁴.

W okresie „lubelskim” kadra Oddziału Topograficznego przedstawiała się następująco (w kolejności przydziału – z zaznaczeniem pracy w przedwojennym WIG i datą rozpoczęcia pracy w Oddziale):

*ppłk Teodor Naumienko (prac. cyw. Wydz. Kartograficznego WIG – 4 VIII 1944 r.);
*ppor. Mikołaj Krywol (prac. cyw. Wydz. Triangulacyjnego WIG – VIII 1944 r.);
*ppor. Roman Kalita (zawód nieznany – VIII 1944 r.);
*ppor. Stiepan Seliwanow (oficer z Armii Radzieckiej – 28 IX 1944 r.);
*kpt. Bolesław Tuora (oficer zaw. Wydz. Topograficznego – 29 IX 1944 r.);
*por. Stanisław Lewito (mierniczy spoza WIG – 2 X 1944 r.);
*kpt. Marian Stańczak (prac. cyw. Wydz. Kartograficznego – 4 X 1944 r.);
*por. Józef Sawicki (mierniczy spoza WIG – 9 X 1944 r.);
*ppor. Stefan Jóźwicki (prac. cyw. Wydz. Kartograficznego – 30 X 1944 r.);
*chor. Józef Maciąg (prac. cyw. Wydz. Kartograficznego – XI 1944 r.);
*chor. Włodzimierz Oniszczyk (pracownik cywilny Wydz. Kartograficznego – XI 1944 r.);
*mjr Włodzimierz Ziss (prac. cyw. Wydz. Kartograficznego – 2 XII 1944 r.).

Jedynym oficerem zawodowym w tym zespole był kpt. Bolesław Tuora, przedwojenny geograf WIG. Pozostali to głównie pracownicy cywilni WIG, koledzy Teodora Naumienki.

Pierwszym zadaniem Oddziału było zaopatrywanie w mapy Naczelnego Dowództwa WP, Sztabu Głównego i jednostek tyłów, a następnie 1 i 2 Armii WP. Wcześniej zaopatrywanie tych armii odbywało się ze składnic Armii Czerwonej, za pośrednictwem Oddziału Topograficznego I Frontu Białoruskiego. W komórkach topograficznych 1 Armii WP służyli przeważnie oficerowie radzieccy, w 2 Armii WP – oficerowie polscy, bez odpowiedniego przygotowania⁵. Teodor Naumienko tak opisuje⁶ pierwsze miesiące funkcjonowania Oddziału Topograficznego: Na przełomie sierpnia i wrześ­nia 1944 r. poleciałem samolotem do Moskwy z pismem Naczelnego Dowódcy WP, do szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej marszałka Aleksandra Michajłowicza Wasilewskiego. Po doręczeniu tego pisma zostałem zawieziony do szefa Służby Topograficznej Armii Czerwonej generała Marka Karpowicza Kudriawcewa, który wezwał do siebie szefa Oddziału Zaopatrzenia Map Topograficznych i polecił nam uzgodnić obszary zaopatrzenia naszych sztabów i wojsk w mapy. Ustaliliśmy pokrycie zapotrzebowania na całym kierunku przyszłego działania Wojska Polskiego, tzn. od Bugu aż poza Berlin. Na mocy uzgodnień Rosjanie przekazali Wojsku Polskiemu 7 wagonów map. Pierwsza składnica została zorganizowana w Lublinie w budynku szkoły przy ul. Głowackiego.

W tym samym czasie, kiedy Teodor Naumienko organizował Oddział Topograficzny, prof. Jan Piotrowski⁷ podjął działania związane z organizacją cywilnej służby geodezyjno-kartograficznej. Podobnie jak Naumienko skontaktował się z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego (PKWN) w Lublinie, a w styczniu 1945 r., po uzyskaniu aprobaty PKWN, wspólnie z Mieczysławem Malesińskim, Władysławem Barańskim i prof. Edwardem Warchałowskim⁸ zaczął przygotowywać akty prawne niezbędne do funkcjonowania cywilnej służby. Najważniejszy z nich to dekret z 30 marca 1945 r. (załącznik 1), którym utworzony został Główny Urząd Pomiarów Kraju (GUPK), a także Państwowa Rada Miernicza oraz Geodezyjny Instytut Nauko­wo-Badawczy. Na czele GUPK stanął w marcu 1945 r. powołany przez Radę Ministrów prof. Jan Piotrowski, który pełnił te obowiązki do października 1948 r., będąc jednocześnie przewodniczącym Państwowej Rady Mierniczej⁹. Wybiegając w przyszłość, dodajmy, że kolejnym prezesem był prof. Edward Warchałowski (1948-51), następnie Jan Rabanowski (1951-56), działacz SD, a wcześniej oficer polityczny w 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W tym czasie nastąpiła zmiana nazwy na Cent­ralny Urząd Pomiarów Kraju (CUPK). W latach 1956--73 stanowisko prezesa piastował Borys Szmielew.

Na początku lutego 1945 r. Oddział Topograficzny wraz z całym Sztabem Głównym został przeniesiony z Lublina do Włoch pod Warszawę. Przejście na pokojową strukturę wojska i powołanie Wojskowego Instytutu Geograficznego wynikało z rozkazu Naczelnego Dowództwa WP nr 0141/org. z 7 czerwca 1945 r¹⁰. W rozkazie tym czytamy: Szef Oddziału Topograficznego Sztabu Głównego Wojska Polskiego do dnia 30 czerwca 1945 r. na bazie Oddziału Topograficznego utrzymującego się wg etatu Nr 02/401 Dowództwa Polowego Frontu sformuje Wojskowy Instytut Geograficzny wg etatu Nr 29/1 o składzie osobowym 332 ludzi, który podporządkować Sztabowi Głównemu WP. Szef Wojskowego Instytutu Geograficznego zamelduje mi wykonanie przez Oddział Organizacyjno-Etatowy Sztabu Głównego Wojska Polskiego do dnia 10 lipca 1945 r. Na stanowisko szefa Instytutu tym samym rozkazem powołano ppłk. Teodora Naumienkę.