Astronomia, magnetyzm, grawimetria

Eugeniusz Sobczyński

Pierwsze pomiary dotyczące wyznaczenia deklinacji magnetycznej służba wykonała w 1949 r. wspólnie z Wydziałem Geofizycznym Centralnego Urzędu Geologii. Prowadzili je między innymi por. Czesław Głazek i por. Tadeusz Welker. W latach 1950-1955 wspólnie z Głównym Urzędem Pomiarów Kraju kontynuowano pomiary z zakresu pola magnetycznego i pola ciężkości Ziemi. Ich wynikiem była mapa izogon Polski na epokę 1955.0.

Na początku lat 60. geodeci wojskowi wykonywali w ramach „Roku Spokojnego Słońca” prace nad zdjęciem na epokę 1965.0. Obejmowały one pomiar trzech elementów pola magnetycznego (deklinacji, składowej poziomej i składowej pionowej). Szczególnie wyróżnili się przy tym ppłk Cz. Głazek i mjr A. Barczewski, i za co zostali uhonorowani w 1971 r. doroczną nagrodą prezesa GUGiK.

Powstałe 1 stycznia 1970 r. Wojskowe Obserwatorium Astronomiczno-Grawimetryczne kontynuowało obserwacje astronomiczne i pomiary zapoczątkowane już w 1960 r. przez oficerów 22. SOG.

Pierwsze polowe prace grawimetryczne przeprowadzono w 1970 r. Dokonano wtedy inwentaryzacji i renowacji sieci grawimetrycznej I, II i III klasy w rejonach: Łodzi, Radomia, Częstochowy, Sandomierza, Krakowa i Tarnowa. W 1970 r. rozpoczęto budowę pawilonów obserwacyjnych dla kamer satelitarnych AFU-75 i SBG. Pierwsze zdjęcia zostały wykonane w maju 1971 r. W tym samym roku zorganizowano i uruchomiono także bazę czasu oraz stanowisko obserwacji sztucznych satelitów Ziemi (SSZ). Począwszy od wiosny 1975 r. w Komorowie rozpoczęto obserwację sztucznych satelitów Ziemi, tak zwanych słabych (słabo świecących), niskich i szybkich satelitów. Pomiary takie prowadziła również stacja obserwacji SSZ Szefostwa Hydrografii Marynarki Wojennej na Oksywiu. Zdjęcia satelitarne z seansów w 1975 i 1976 r. zostały opracowane, a uzyskane współrzędne topocentryczne SSZ przesyłano do Centralnej Grupy Koordynacyjnej w Moskwie oraz do wojskowych służb topograficznych państw współpracujących. W 1975 r. na stacji obserwacyjnej SSZ zainstalowano aparaturę telewizyjną do porównywania wzorców czasu, przez co w znacznym stopniu zwiększono dokładność momentu otrzymania zdjęcia satelitarnego. Metoda telewizyjna pozwalała wyznaczyć moment wykonania zdjęcia z dokładnością 1/1 000 000 sek.

W latach 1965-1973 wykonywano inwentaryzację i renowację sieci grawimetrycznej na terenie całej Polski, wyznaczano wartości deklinacji magnetycznej na wiekowych punktach magnetycznych, prowadzono pomiary składowych pola magnetycznego oraz prace nad budową i konserwacją sieci punktów grawimetrycznych kraju. Efektem tych prac było wydanie w 1973 r. Katalogów punktów podstawowej sieci grawimetrycznej. Zawierają one współrzędne punktów podstawowej sieci grawimetrycznej (I, II i III klasa) przyśpieszenia siły ciężkości, wysokości punktów oraz szkice i opisy topograficzne poszczególnych punktów. Wydano je dla arkuszy w skali 1:200 000, a wartości przyśpieszenia siły ciężkości podano w systemie poczdamskim. W pomiarach tych szczególnie zasłużyli się: płk Remigiusz Szczepaniak, ppłk Zygmunt Fleks, płk Stanisław Warzecha, ppłk Edward Woźny, ppłk Longin Juszczyk.

W 1966 r. ppłk Czesław Głazek i mjr Antoni Barczewski przeprowadzili pierwsze w kraju badania, a następnie pomiary giroskopowe z użyciem giroteodolitów (Gi-B1 i Gi-B2) oraz nasadek giroskopowych (Gi-C1 i Gi-C2). Na miejsce tych prac wybrano kopalnię „Piast” w Lędzinach, a ich wyniki były bardzo interesujące, zaś użyte instrumenty okazały się bardzo sprawne, zapewniły dużą dokładność pomiarów i oszczędność czasu.

© E.Sobczyński