|
1 W okresie powojennym przyjęto określenie Służba Topograficzna WP, na wzór stosowanego w Armii Radzieckiej, chociaż do 1948 r. istniał Wojskowy Instytut Geograficzny i często używano w różnych dokumentach i opracowaniach określenia „służba geograficzna”. Zmiany były niezgodne z polską tradycją i terminologią stosowaną w okresie międzywojennym (Encyklopedia Wojskowa, t. III, Warszawa 1933, s. 41.).
??2 Początkowo przy sztabie tym nie planowano komórki topograficznej, utworzono ją dopiero 13 sierpnia 1944 r., kiedy Naczelne Dowództwo WP otrzymało dyrektywę Sztabu Generalnego Armii Czerwonej zalecającą formowanie nowych sztabów i dowództw w WP według wzorów radzieckich (etat nr 02/dowództwa Frontu), w których takie oddziały występowały.
??3 Teodor Naumienko przed wojną był kreślarzem kartograficznym w WIG, podczas wojny – żołnierzem GL, a następnie AL, jednocześnie pracował jako kreślarz w Krigskarte-und Vermessungs Amt Warschau. Za działalność w GL został awansowany do stopnia porucznika, a w lipcu 1944 r. wyznaczony na dowódcę Okręgu AL Nr 3 Warszawa Prawa Podmiejska i awansowany do stopnia kapitana. Używał pseudonimu „Karol”.
??4 B. Dzikiewicz, B. Krassowski, T. Naumienko, Prace polskich topografów wojskowych w czasie II wojny światowej (wspomnienia i refleksje), Warszawa 1978, s. 34.
??5 B. Krassowski, Polska kartografia wojskowa w latach 1918-1945, Warszawa 1974, s. 300.
??6 B. Dzikiewicz, B. Krassowski, T. Naumienko, Prace polskich topografów wojskowych w czasie II wojny światowej (wspomnienia i refleksje), Warszawa 1978, s. 34.
??7 Prof. Jan Piotrowski (1885-1962) był przed wojną organizatorem Państwowej Rady Mierniczej i prezesem Związku Mierniczych RP. Po 1948 r. poświęcił się głównie pracy naukowej na Politechnice Warszawskiej.
??8 Prof. Edward Warchałowski w latach 1919--21 brał udział w organizowaniu Głównego Wyższego Urzędu Geodezyjnego w ZSRR. Jako członek kolegium zarządzającego i kierownik wydziału naukowego oraz zastępca przewodniczącego Rady Technicznej opracował stosowny dekret Rady Komisarzy Ludowych podpisany przez samego Włodzimierza I. Lenina (marzec 1919 r.).
??9 Z. Adamczewski, Od Niepodległej po Dekret z 1945 roku, Jan Piotrowski – Pierwszy Główny Geodeta Kraju, w: 60 lat Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, Warszawa 2005, s. 43.
?10 Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), sygn. akt III/18/446, s. 189.
?11 Płk Stefan Gąsiewicz po wojnie krótko pozostał w Anglii, potem jako geodeta pracował w Hongkongu, po przejściu na emeryturę przeniósł się do Rodezji, a następnie do RPA, gdzie zmarł i został pochowany w Durbanie.
?12 J. Kuropieska, Z powrotem w służbie, Warszawa 1978, s. 76.
?13 Wspomnienia płk. Mieczysława Szumańskiego, otrzymane od syna Jerzego, bez daty opracowania.
?14 Mjr Stanisław Grzębski – przedwojenny oficer geograf, podczas wojny przebywał w oflagu Murnau, gdzie zorganizował (w konspiracji) Oficerską Szkołę Topografów.
?15 W. Anders, Bez ostatniego rozdziału, Londyn 1981, s. 349-350.
?16 Po powrocie do kraju od września 1947 r. pracował jako mierniczy w Dziale Rolnictwa i Reform Rolnych Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, zajmował się parcelacją i akcją osiedleńczą w pow. gubińskim i sulęcińskim. W 1966 r. odszedł na emeryturę ze stanowiska kierownika zespołu geodezyjnego w Wojewódzkim Biurze Geodezji i Urządzeń Rolnych w Poznaniu. Zmarł 27 września 1978 r.
?17 Już pod koniec 1945 r. szef Głównego Zarządu Informacji LWP rozkazał podległym strukturom oczyszczenie korpusu oficerskiego z „wrogiego i wątpliwego elementu”, za jaki uważano żołnierzy Armii gen. Andersa (K.A. Tochman, Z ziemi obcej do Polski, t. 1, Zwierzyniec–Londyn 2006, s. 245).
?18 Jest autorem dwóch wydawnictw: Tablice geodezyjne dla obliczeń współrzędnych geograficznych (metoda maszynowa), Warszawa 1951; 5-cyfrowe tablice wartości naturalnych funkcji trygonometrycznych, Warszawa 1952.
?19 Płk Tadeusz Zieleniewski zmarł 22 lipca 1971 r. Szczególne słowa podczas pogrzebu wypowiedział gen. M. Boruta--Spiechowicz: Chowamy żołnierza należącego do pokolenia, które odchodzi, legionistę Pierwszej Brygady, żołnierza trzech wojen, prymusa, a potem wykładowcę Wyższej Szkoły Wojennej, twórcę polskich map wojskowych, dowódcę 33 Dywizji Piechoty Rezerwowej w ostatniej wojnie i Kawalera Virtuti Militari oraz innych odznaczeń polskich i zagranicznych. Krzywdzono Cię, Tadziu, nieraz, a nawet dzisiaj, w dniu smutku i żałoby, nie ma tu należnej Ci kompanii honorowej i salwy żołnierskiej na Twoją cześć. Chowamy Cię w ciszy i skupieniu, a w sercach naszych grają fanfary na Twoją cześć (cytat za: T. Zieleniewski, Gawędy Legionowe, 3 Dywizja Piechoty we Francji, Warszawa 2006, s. 44).
?20 Po zwolnieniu z wojska pracował na Uniwersytecie Warszawskim, m.in. organizował pracownię reprodukcji kartograficznej.
?21 B. Dzikiewicz prawdopodobnie pozostał w wojsku dlatego, że od 1952 r. organizował Katedrę Geodezji w Wojskowej Akademii Technicznej.
?22 S. Drygasiewicz, Dzieje kartografii podczas okupacji niemieckiej, rękopis w posiadaniu autora, bez daty opracowania.
?23 Wg J. Grzegórskiego oraz ustnej informacji Romana Kurka, b. konserwatora maszyn WIG.
?24 B. Dzikiewicz, B. Krassowski, T. Naumienko, Prace polskich topografów wojskowych w czasie II wojny światowej (wspomnienia i refleksje), Warszawa 1978 r., s. 36.
?25 Trybuna honorowa ustawiona była naprzeciwko hotelu Polonia. Defiladę przyjmowali przedstawiciele władz komunistycznych i wojska, m.in. Bolesław Bierut, Władysław Gomułka, Edward Osóbka-Morawski, gen. Michał Rola-
-Żymierski, marszałek Gieorgij Żukow, gen. Stanisław Popławski i płk Marian Spychalski.
?26 Dekret został opublikowany w Dzienniku Urzędowym RP nr 11, poz. 58 z 1945 r. Jednocześnie powołano nim Geodezyjny Instytut Naukowo-Badawczy oraz Państwową Radę Mierniczą, w skład których w charakterze stałych członków weszli przedstawiciele WIG.
?27 W. Barański, Organizacja Głównego Urzędu Pomiarów Kraju, „Przegląd Geodezyjny” nr 1/1945 (lipiec), s. 3.
?28 Cennych wskazówek nt. losu WIG-owskich maszyn udzielił Alojzy Kohs, wiedeńczyk, który pracował w WIG do 1939 r., a w czasie wojny jako Austriak w Kriegskarten- und Vermessungsamt Warschau. To on skierował poszukiwania do Delitzsch.
?29 Rozkaz organizacyjny Naczelnego Dowódcy WP marszałka M. Żymierskiego nr 0017/Org. z 18 lipca 1945 r.
?30 Teraz WIG miał liczyć 125 wojskowych i 469 pracowników kontraktowych, CAW, spis 1545/73, t. 17, s. 106.
?31 Oficer ten, prawdopodobnie pochodzenia ukraińskiego, był absolwentem Oficerskiej Szkoły Topografów w Leningradzie. Płynnie posługiwał się językiem polskim.
?32 Kpt. Józef Maciąg przebywał w areszcie do października 1948 r., zwolniony ze względu na umorzenie śledztwa. Wcześniej rysownik kartograficzny w WIG (1927-
-39), we wrześniu 1939 r. ewakuował się z WIG do Lwowa. Następnie przedostał się do Francji, w kwietniu 1940 roku trafił do niewoli niemieckiej, zwolniony z obozu w styczniu 1941 r. (CAW, TAP 1187/247/55).
?33 Kpt. Henryk Ignaczewski 14 czerwca 1949 r. został skazany na 4 lata więzienia i degradację do stopnia szeregowego. Oskarżał prok. ppłk E. Ziegler. Przed wojną Henryk Ignaczewski był kreślarzem kartograficznym w WIG, podczas wojny pracował w Krigskarten-und Vermessungsamt Warschau, jednocześnie był w AK szefem grupy kartograficznej i zastępcą dowódcy plutonu, ps. „Graf”. Podczas powstania warszawskiego w stopniu porucznika służył w KG AK (CAW, TAP1685/34/54).
?34 Syn Władysława Raczyńskiego – Andrzej tak wspomina: Pamiętam rewizję i aresztowanie ojca, które trwały około 4 godzin, a zaczęły się o 24.00. Zabrano jakieś papiery i dwa pistolety. Ojciec był przetrzymywany w areszcie na Rakowieckiej niecały rok.
?35 Czesław Śmieciński ps. „Maks”, przed wojną był drukarzem w WIG, podczas wojny żołnierzem AK – kierownikiem zakładu graficznego KG AK. Na mapach drukowanych przez Schronisko na ramce arkusza był skrót BOM – ostatnia litera tego skrótu pochodziła od pierwszej litery pseudonimu Śmiecińskiego.
?36 B. Krasiewicz, Oficerska Szkoła Topografów 1949-1957, „Biuletyn Informacyjny – Służba Topograficzna Wojska Polskiego 1944-
-1989”, Warszawa 1989, s. 42.
?37 Spychalskiemu zarzucano działalność spiskową i szpiegowską: umożliwianie rozpracowywania środowiska komunistycznego „agentom Londynu”, przekazywanie własnemu bratu tajnych informacji państwowych, przygotowywanie spisku mającego doprowadzić do zmiany ustroju i restauracji kapitalizmu. Oskarżano go o „zanieczyszczenie elementem wrogim i obcym” kadr Wojska Polskiego (nadmierne promowanie przedwojennych oficerów) czy wreszcie o popieranie i wysuwanie na istotne stanowiska ludzi powiązanych z wywiadem londyńskim, zachodnim i niemieckim.
?38 Teodor Naumienko przebywał w areszcie ponad 6 lat, w tym czasie nie zostały mu postawione zarzuty, nie odbyła się żadna rozprawa przed sądem, został zwolniony z aresztu 19 listopada 1954 r. Śledztwo zostało umorzone 15 grudnia 1955 r. Po zwolnieniu z aresztu Wydział Administracyjny KC PZPR skierował go do pracy w CUGiK.
?39 CAW, TAP ppłk. Lucjana Lejmana 1556/5/53. Pod wnioskiem o zwolnienie są podpisy ppłk. Toury, który po aresztowaniu płk. T. Naumienki pełnił czasowo obowiązki szefa WIG, i ppłk. J. Lechicz--Celicy, zastępcy szefa WIG do spraw polityczno-wychowawczych. Pikanterii całej sprawie dodaje fakt, że pierwszy z nich był przedwojennym oficerem geografem, drugi podczas powstania warszawskiego – dowódcą 3 kompanii AK w Zgrupowaniu mjr. „Bartkiewicza”, a po wojnie został oficerem politycznym.
?40 Szefem Sztabu Generalnego WP i jednocześnie wiceministrem był w tym czasie Władysław Korczyc, generał pułkownik Armii Czerwonej, w Wojsku Polskim od 1944 r. do 1954 r., generał broni, poseł na Sejm PRL I kadencji.
?41 B. Krasiewicz, Oficerska Szkoła Topografów 1949-1957 w: „Biuletyn Informacyjny Służba Topograficzna Wojska Polskiego 1944-1989”, Warszawa 1989, s. 43.
?42 Szef Wydziału I Głównego Zarządu Informacji WP, odpowiedzialny za ochronę kontrwywiadowczą instytucji centralnych Ministerstwa Obrony Narodowej. Pierwszy szef Wojskowych Służb Wewnętrznych. Przed wojną działacz KPP, absolwent kursów NKWD w Smoleńsku, podczas wojny pracował w tajnej drukarni PPR i GL w Warszawie wraz z żoną – mjr Stanisławą Sowińską, niewykluczone, że z tego okresu znał Teodora Naumienkę.
?43 B. Krasiewicz, Oficerska Szkoła Topografów 1949-1957, w: „Biuletyn Informacyjny Służba Topograficzna Wojska Polskiego 1944-1989”, Warszawa 1989, s. 42.
?44 Początkowo planowano nadanie Oddziałowi Topograficznemu numeru VIII, o czym świadczy rozkaz MON nr 075/Org. z 20 kwietnia 1949 r.
?45 Rozkaz nakazywał utrzymywanie docelowo 75 podchorążych, w roku szkolnym 1949/1950 miało zostać przyjętych pierwszych 25 podchorążych. W rozkazie nic się nie mówiło o drugim roczniku zlikwidowanej OSSG, przez pół roku byli oni bez przydziałów.
?46 Historie Topografické Služby Československě Armădy 1918-1992, Praha 1993, s. 43. (w Czechosłowacji Rosjanie przeprowadzili zmiany organizacyjne służby 1 października 1951 r.).
?47 Płk Michaił Chyliński Płatonowicz, narodowości ukraińskiej, dość dobrze mówił po polsku. Wcześniej (1947 r.) był m.in. szefem Sztabu Grupy Operacyjnej „Wisła”, której zadaniem była likwidacja sił zbrojnych UPA w Bieszczadach. W 1954 r. mianowany na stopień generała. W WP do września 1958 r. był szefem Głównego Zarządu Wyszkolenia Bojowego, wyjechał z Polski jako ostatni generał Armii Radzieckiej, nie licząc generała J. Bordziłowskiego, który opuścił Polskę dopiero w 1968 r. (E.J. Nalepa, Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim, Warszawa 1985 r.).
?48 Płk Aleksiej Pietrow Mironowicz, Rosjanin, do końca pobytu w Polsce słabo mówił po polsku. Należy przypomnieć, że 7 października 1949 r. szefem MON został Konstanty Rokossowski, nadano mu stopień marszałka Polski, pełnił tę funkcję do 13 listopada 1956 r. W latach 1949-68 w Wojsku Polskim służyło łącznie 81 generałów Armii Radzieckiej, zajmowali oni najwyższe stanowiska. W 1952 r. 90% stanowisk dowódczych, do szczebla dowódcy dywizji, zajmowali oficerowie AR.
?49 Etat nr 1/298, CAW, spis 1544/73, t. 1880.
?50 Etat nr1/299, CAW, spis 1544/73, t. 2639.
?51 Kierownictwo PPR i PZPR wobec wojska 1944-1956, oprac. J. Poksiński, A. Kochański, K. Persak, Warszawa 2003, s. 14-18. Sowietyzacja w wojsku była tak daleko posunięta, że w 1950 r. z umundurowania żołnierzy usunięto nawet czapki rogatywki.
?52 B. Konopska, Cenzura w kartografii okresu PRL na przykładzie map do użytku ogólnego, „Polski Przegląd Kartograficzny” tom 39, 2007, nr 1, s. 44-57.
?53 Dekret z 26 października 1949 r.
?54 J. Przywara, Bez mierniczych przysięgłych, www.geoforum.pl oraz „Biuletyn Geodezyjnego Instytutu Badawczego” dodatek do „Przeglądu Geodezyjnego” nr 1/1954, s. 3).
?55 W 1952 r. ukazał się pierwszy i zarazem ostatni zeszyt tego biuletynu. Należy zaznaczyć, że w powojennych WSG w 15-osobowym komitecie redakcyjnym zasiadało 6 oficerów Armii Radzieckiej.
?56 Cytat podaję za listem, który kpt. B. Dowhyluk napisał do swojego wychowanka z Technikum Geodezyjnego w Szczecinie w 1973 r. dr. Ryszarda Dorożyńskiego. Kpt. B. Dowhyluk po zwolnieniu do rezerwy rozpoczął pracę na budowie zapory w Goczałkowicach, gdzie pracował 4 lata w charakterze starszego technika pomiarów. Pracował również w Technikach Geodezyjnych w Opolu i Szczecinie jako nauczyciel przedmiotów zawodowych. Przez rok pracował przy budowie Elektrociepłowni w Bielsku-Białej na stanowisku głównego geodety elektrociepłowni. W 1970 r. przeszedł na emeryturę, ciesząc się dobrym zdrowiem, bez schorzeń stwierdzonych w 1951 r. przez Centralną Wojskową Komisję Lekarską.
?57 W garnizonie tym przed wojną stacjonowała Szkoła Podchorążych Piechoty. W latach 1930-39 postawiono w nim, przy wsparciu materialnym całego stanu osobowego szkoły, wiele pomników królów, hetmanów polskich i dowódców powstania listopadowego. Sowieci po wkroczeniu w 1944 r. zniszczyli pomnik Stefana Batorego. Natomiast 19 marca 1950 r. na polecenie starosty ostrowskiego zniszczono pomniki marszałka Józefa Piłsudskiego oraz biskupa Bandurskiego. Przejęcie garnizonu przez Służbę Topograficzną WP miało związek z tym, że w Ostrowi Mazowieckiej urodził się (w 1900 r.) radziecki generał Jerzy Bordziłowski – szef Sztabu Gen. WP w latach 1952-65, który był kolegą gen. Aleksieja Pietrowa.
?58 R. Kałużny, Układ Warszawski 1955-1991, w: „Zeszyt Naukowy WSOWL” nr 1(147), Wrocław 2008, s. 190.
?59 D. Watt, Soviet military mapping, „Cartographic”, November 30, 2005, Canadian Cartographic Association.
?60 W 1956 r. Zarząd Topograficzny Szt. Gen. WP wydrukował dla Rosjan na podstawie ich materiałów 130 godeł map w skali 1:100 000 na obszar Szwecji.
?61 W artykułach tych jest wymienionych ponad 100 planów w skali 1:10 000 i 1:25 000, głównych miast i portów Wielkiej Brytanii.
?62 Calais jest najważniejszym portem pasażerskim Francji. Z jego brzegu widać Wielką Brytanię.
?63 ZSRR nie podpisał Konwencji z Berna, która określa przepisy ochrony własności intelektualnej oraz skutki ich łamania. Dlatego bezkarnie wykorzystywano wydawnictwa kartograficzne innych państw.
?64 Według raportu Macierewicza o WSI w tej centrali służyło bardzo wielu agentów wywiadu wojskowego.
?65 T. Naumienko został zwolniony z aresztu śledczego w lutym 1955 r., niezwłocznie rozpoczął pracę w CUGiK, a kontynuował ją w Państwowym Przedsiębiorstwie Fotogrametrii oraz Państwowym Przedsiębiorstwie Wydawnictw Kartograficznych, skąd powrócił do służby w WP.
?66 Miało to związek z odwołaniem 13 listopada 1956 r. przez Sejm, na wniosek premiera Cyrankiewicza, wicepremiera i ministra obrony narodowej Konstantego Rokossowskiego.
?67 W latach 1953-90 istniały trzy okręgi wojskowe: Pomorski, Warszawski i Śląski. W latach 1953-56 dowódcami okręgów byli generałowie Armii Czerwonej.
?68 W składnicy w Białobrzegach mapy przechowywane były w 9 żelbetonowych schronach; stropy tych schronów miały grubość 3 metrów (wcześniej były one wykorzystywane jako zapasowe stanowisko dowodzenia armii).
?69 Szerzej w: „Polska Technika Lotnicza, Materiały Historyczne” nr 6/2004, s. 4 (samolot fotogrametryczny MD-12F stoi na otwartym powietrzu w Muzeum Lotnictwa w Krakowie).
?70 Przykładem opracowywania przez Rosjan map na obszar Polski jest kilkanaście planów miast w skali 1:10 000 z 1986 r. wykonanych na podstawie polskich materiałów źródłowych w rosyjskiej wersji językowej. Zaznaczono na nim kolorem fioletowym urzędy i zakłady przemysłowe ważne z punktu widzenia wojskowego, podano na nich charakterystyki techniczne urządzeń drogowych i hydrotechnicznych. Identyczne plany miast Rosjanie wykonywali na terytorium Wielkiej Brytanii, RFN, Belgii, Holandii, Francji, Szwecji.
?71 W tym czasie każdy okręg wojskowy miał wystawiać w ramach UW armię ogólnowojskową.
?72 Podano, że bezpośrednią przyczyną zwolnienia było dopuszczenie do oznaczenia w Atlasie Świata Jerozolimy jako stolicy Izraela. W 1968 r. w wyniku antysemickiej nagonki komunistycznych władz zwolniono z wojska ok. 2000 oficerów pochodzenia żydowskiego.
?73 W latach 1981-83 był komisarzem Komitetu Obrony Kraju na woj. krakowskie.
?74 Pojedyncze egzemplarze tej książki jako „białe kruki” znajdują się tylko w niektórych bibliotekach akademickich i wojskowych.
?75 Potwierdzeniem tej tezy jest mapa w skali 1:50 000 Luandy, stolicy Angolii wykonana przez Rosjan (w cyrylicy) w 1970 r.
?76 Program ten miał na celu stworzenie warunków współpracy między państwami członkowskimi NATO a krajami aspirującymi do tego miana, a także mechanizmów współpracy tychże państw w zakresie ładu, bezpieczeństwa oraz stabilizacji w Europie. Formalnie Federacja Rosyjska deklarowała współpracę w ramach PdP.
?77 Pierwsze oficjalne spotkanie szefów Sztabów Gen. Rosji i Polski równoznaczne ze wznowieniem po wieloletniej przerwie wojskowych kontaktów roboczych na tym szczeblu miało miejsce dopiero 1 września 2009 r.
?78 Komisja ta formalnie rozpoczęła pracę dopiero w 1946 r., pierwszym jej przewodniczącym był prof. Stanisław Srokowski, po II wojnie światowej pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Geograficznego.
?79 Umowa pomiędzy rządem ZSRR a Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej o granicy została podpisana 16 sierpnia 1945 r. Na Zaolziu po wojnie działała administracja polska, następnie sporne tereny zostały, zgodnie z życzeniem Stalina, przyznane Czechosłowacji.
?80 Planheft Osteeuropa ehemals Polnischer Raum, Berlin 1944.
?81 W 1948 r. WIG wydał dla wojsk instrukcję: Znaki i objaśnienia do map ZSRR w skalach 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000, 1:200 000, 1:500 000, 1:1 000 000.
?82 W latach 1952-59 odbywały się konferencje geodezyjnej służby ZSRR i krajów demokracji ludowej, a w latach 1960-89 konferencje geodezyjnych służb państw socjalistycznych. Organizowano je początkowo co 2 lata, a następnie co 3-4. W sumie odbyło się 13 konferencji, w których uczestniczyli szefowie cywilnych służb geodezyjnych oraz szefowie wojskowych służb topograficznych armii państw Układu Warszawskiego.
?83 W Czechosłowacji układ 1942 wprowadzono trzy miesiące później i nazwano układem 1952.
?84 W 1952 r. zostały przetłumaczone z języka rosyjskiego i wydane przez Zarząd Topograficzny (w stopce wydawniczej występują Wojskowe Zakłady Kartograficzne) podstawowe instrukcje związane z opracowaniem i wydaniem map według wzorów radzieckich.
?85 Z. Tomaszewski, Unifikacja map topograficznych w Polsce według wzorów radzieckich po II wojnie światowej, rękopis z 1996 r.
?86 D. Grabiec, M. Konkol, Układy odniesienia i odwzorowania opracowań kartograficznych BHMW w latach 1927-
-2006 w: „Przegląd Hydrograficzny” nr 3/2007 r.
?87 Należy wspomnieć, że już wcześniej dekretem z 1946 r. powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, którego rolą była cenzura wszystkich obszarów działalności społecznej w państwie.
?88 B. Konopska, Cenzura w kartografii okresu PRL na przykładzie map do użytku ogólnego, „Polski Przegląd Kartograficzny”, tom 39, 2007, nr 1, s. 50.
?89 S.M. Leszczyki, Życie na przełomie: 1907-1990, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 36/1991, z. 3, s. 1-54.
?90 W. Grygorenko, Kartografia polska w latach 1945-1990 w potrzasku reorganizacji i cenzury, w: „Polski Przegląd Kartograficzny”, tom 23, nr 1-2, 1991.
?91 Historie Topografické Služby Československě Armădy 1918-1992, Praha 1993, s. 81.; D. Unverhau, State Security and Mapping in the DDR, Map Falsification as a Consequence of Excessive Secrecy? Archiv zur DDR- Staatssicherheit, volume 7, Berlin 2006, s. 59.
?92 Pierwszy KH-l został wystrzelony 18 sierpnia 1960 r., ostatni KH4B – 31 maja 1972 r.
?93 Raport on the Official Trip from 26 May to 1 June 1964 to the Main Administration for Geodesy and Cartography in Moscow, s. 6, w: D. Unverhau, State Security and Mapping in the DDR, Map Falsification as a Consequence of Excessive Secrecy? Archiv zur DDR- Staatssicherheit, volume 7, Berlin 2006, s. 233.
?94 Zarys dziejów Sztabu Generalnego (Głównego) Wojska Polskiego, Warszawa 2002.
?95 Gen. płk Jurij Bordziłowski Wiaczesławowicz, narodowości ukraińskiej, pełnił służbę w Wojsku Polskim w latach 1944-68. Od 23 marca 1954 r. do lutego 1965 r. był szefem Sztabu Generalnego WP i jednocześnie wiceministrem Obrony Narodowej. Wydał rozkaz krwawego stłumienia protestów ludności w czasie wydarzeń poznańskiego Czerwca ’56.
?96 T. Naumienko, Udział wojska w pomiarach granicy wschodniej R. P. – prace polowe, „WSG” nr 1/1948, s. 20-29; D. Tomczak, Człowiek, który wytyczał granicę. Rozmowa z prof. St. Pietkiewiczem, „Przyjaźń” nr 28 (1742), 17 września 1982, s. 16-17.
?97 Wywiad: Jak podzielono Tokary, czyli szczawiowa z jajkiem na pożegnanie, „Głos Siemiatycz” z 27 maja 2009 r.
?98 Wprowadzenie nowego układu wynikało z uchwały nr 01/68 Komitetu Obrony Kraju z 25 września 1968 r., której celem było ograniczenie dostępu instytucji cywilnych do korzystania z układu współrzędnych 1942. Należy zaznaczyć, że było to naśladowanie rozwiązań radzieckich wprowadzonych w 1963 r.
?99 Tymczasową instrukcję o opracowaniu i przygotowaniu do druku map topograficznych w skali 1:25 000 i 1:50 000 wprowadzono zarządzeniem nr 4 Sztabu z 16 lutego 1954 r. podpisanym przez prezesa Centralnego Urzędu Geodezji i Kartografii J. Rabanowskiego i zastępcę szefa Sztabu Generalnego WP gen. B. Pigarewicza.
100 Z. Biesaga, Mapy topograficzne opracowane przez Służbę Topograficzną WP w latach 1945-1973, referat wygłoszony 23 października 1973 r. podczas odbioru ostatniego arkusza zdjęcia topograficznego wykonanego przez Służbę Topograficzną WP.
101 Komplety diapozytywów tych map otrzymano od Rosjan, zmieniano jedynie pisownię nazw z języka rosyjskiego na polski oraz legendę mapy.
102 Znaki topograficzne, wzory pism oraz skróty dla map w skali: 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000, sygn. Szt. Gen. 99/52, Warszawa 1952.
103 H. Bednarek, Automatyzacja opracowań fotogrametrycznych w Służbie Topograficznej Wojska Polskiego,
w: 60-lecie Polskiego…, cz. II, s. 11-14.
104 Od tego roku we wszystkich państwach bloku wschodniego cywilne służby geodezyjno-kartograficzne musiały opracowywać mapy w nowych układach. W Czechosłowacji cywilna służba powróciła do układu S-JTSK (System Jednolitej Sieci Katastralnej) opracowanego w 1922 r. (odwzorowanie Krovaka oparte na elipsoidzie Bessela).
105 Opracowanie zbiorowe pod red. Jacka Pasławskiego, Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wyd. Nowa Era, Wrocław 2006, s. 264 oraz M. Stankiewicz, A. Głażewski, Współczesne mapy topograficzne w wersji cywilnej, w: Kartografia polska u progu XXI wieku, materiały XVII Ogólnopolskiej Konferencji Kartograficznej 2000, GUGiK, Warszawa 2000, s. 7.
106 W 1985 r. został wydany jeden próbny arkusz (Gdańsk).
107 Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 8 sierpnia 2000 r. w sprawie państwowego systemu odniesień przestrzennych układ współrzędnych 1965 oraz lokalne układy współrzędnych mogły być stosowane do 31 grudnia 2009 r.
108 M. Stankiewicz, A. Głażewski, Współczesne mapy topograficzne w wersji cywilnej, w: Kartografia polska u progu XXI wieku, materiały XXVII ogólnopolskiej konferencji kartograficznej 2000, GUGiK, Warszawa 2000, s. 8.
109 Obecnie ocenia się jako absurd utrzymywanie wówczas tych map jako poufnych, były to bowiem faktycznie mapy geograficzne.
110 St. Mozolewski, J. Ziuzia, Jawne mapy topograficzne, w: „Wiadomości Służby Topograficznej” nr 3/1991, s. 17-18.
111 St. Noworol, Wydawnictwa Służby Topograficznej dla potrzeb zabezpieczenia topograficznego Sił Zbrojnych,
w: III Konferencja Naukowa nt. Zabezpieczenie topograficzne i meteorologiczne oraz rozpoznania powietrznego działań bojowych wojsk, wyd. Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 1987, s. 61-66; Katalog map i innych wydawnictw Zarządu Topograficznego Sztabu Generalnego WP, sygn. Szt. Gen.: 474/69, Warszawa 1969; 724 /75, Warszawa 1975; 1271 /86, Warszawa 1986.
112 Opracowanie zbiorowe pod red. Jacka Pasławskiego, Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wyd. Nowa Era, Wrocław 2006, s. 303.
113 G. Papa´y, Politics and Cartography,
w: Archiv zur DDR-Staatssicherheit volume 7, Berlin 2006, s. 9.
114 Informacja na podstawie relacji płk. Czesława Sworowskiego – uczestnika rozmów.
115 Nie należy na tej podstawie wysuwać wniosków, że mapy wykonane przez Służbę Topograficzną WP były gorsze od map radzieckich. W latach 80. prowadzono w Wojsku Polskim badania dotyczące zawartości informacyjnej map topograficznych. Z badań wynikało, że mapy, szczególnie w skali 1:200 000, zawierają zbyt dużo szczegółów i informacji, dlatego postanowiono na tych mapach zgeneralizować rzeźbę terenu i nie przedstawiać elementów terenowych charakterystycznych dla skali 1:100 000 i 1:50 000.
116 Inspiracją do podjęcia prac nad atlasem były prawdopodobnie atlasy wydane wcześniej przez inne służby, m.in. przez ZSRR „Atlas Oficera” i „Atlas Mira” (wyd. 1954, 1962). Znacznie wcześniej niż w Polsce, bo w 1965 r., był wydany atlas w Czechosłowacji, a prace nad nim podjęto w 1957 r. (Historie Topografické Služby Československě Armădy 1918-1992, Praha 1993, s. 55.).
117 W. Grygorenko, Kartografia polska w latach 1945-1990 w potrzasku reorganizacji i cenzury, w: „Polski Przegląd Kartograficzny”, nr 1-2/1991, s. 1-7.
118 Wersja angielska odpowiadała treści wydania polskiego, tłumaczone nazwy były autoryzowane przez wydawcę brytyjskiego. S. Jóźwicki, Jak powstał Atlas Świata Służby Topograficznej Wojska Polskiego (W dwudziestą rocznicę opublikowania atlasu), „Polski Przegląd Kartograficzny”, nr /1988, 120.
119 A. Marcinkiewicz, Sala tradycji Służby Topograficznej Wojska Polskiego,
w: „Wiadomości Służby Topograficznej” nr 3 /1991, s.13.
120 Chodziło o oznaczenie w Atlasie Świata Jerozolimy jako stolicy Izraela – zresztą za zgodą Ministerstwa Spraw Zagranicznych PRL. Zostało to uznane za przestępstwo. Do tej pory ONZ i większość państw, w tym Polska, nie uznają statusu Jerozolimy jako stolicy, dlatego większość przedstawicielstw dyplomatycznych mieści się w Tel Awiwie. (S. Jóźwicki, gen. T. Naumienko 1903-1987, w: „Polski Przegląd Kartograficzny”, nr 4/1987, s. 189).
121 Gen. T. Naumienko wystosował w 1971 r. specjalny list do pierwszego sekretarza KC PZPR, prosząc go o pomoc w uruchomieniu drugiego wydania, kolejny list skierował w 1979 r. do ministra obrony narodowej. Wszystkie wysiłki okazały się bezskuteczne.
| 
