|
Płk Józef Kreutzinger
Szef Wojskowego Instytutu Geograficznego od maja 1926 r. do 1 czerwca 1932 r.
Józef Kreutzinger urodził się 2 marca 1877 r. w Poniecu (woj. poznańskie) w wielodzietnej rodzinie (miał trzech braci). Rodzice byli Polakami (są pochowani na cmentarzu w Poniecu), prawdopodobnie kilka pokoleń wcześniej Niemiec o nazwisku Kreutzinger poślubił Szwajcarkę i osiedlili się na stałe w Poniecu.
Po ukończeniu 7-klasowej szkoły realnej Józef Kreutzinger odbył jednoroczną służbę wojskową w 20. pułku artylerii polowej armii pruskiej. W latach 1896-1898 odbył przeszkolenie w Szkole Artylerii w Berlinie, a w roku 1901 ukończył kurs oficerski i otrzymał kwalifikacje na oficera topografa.
W latach 1902-1914 służył w Niemieckim Urzędzie Pomiarowym przy Sztabie Generalnym w Berlinie – tzw. Landesufnahme. W tym czasie Kreutzinger wykonywał różnorodne prace geodezyjne i topograficzne na terenie całych Niemiec.
Bezpośrednio przed wybuchem I wojny światowej został kierownikiem grupy w oddziale topograficznym Landesaufnahme. Wykonywała ona głównie zdjęcia topograficzne w skali 1:25 000 oraz aktualizację map.
Od wybuchu I wojny światowej do jesieni 1915 r. przebywał na froncie francuskim (rejon Nancy – Lunéville i Verdun), gdzie w stopniu kapitana dowodził oddziałem topograficznym.
Od września 1915 r., jako dowódca oddziału topograficznego, został skierowany na front wschodni (pod Kowno, a później na linię Krewo–Smorgoń–Dzisna). W tym czasie każdy oddział posiadał grupę trygonometryczną, topograficzną i fotogrametryczną oraz drukarnię i składnicę map.
W styczniu 1918 r. okupacyjne władze niemieckie założyły w Warszawie szkołę mierniczą – Vermmessungschule in Warschau. Prosto z frontu Kreutzingera skierowano do szkoły, gdzie prowadził wykłady, a po kilku miesiącach został jej kierownikiem.
Po przełomie listopadowym 1918 r. Kreutzinger zgłosił się do służby w Armii Polskiej i już 17 grudnia 1918 r. został dyrektorem nauk Wojskowej Szkoły Mierniczej. W maju 1919 r. szkołę przemianowano na Oficerskie Kursy Miernicze, a Kreutzinger (wtedy już major) został komendantem kursów; na tym stanowisku pozostał do 23 lipca 1919 r.
Następnie przez kilka miesięcy pełnił obowiązki szefa Wydziału Topograficznego Instytutu Wojskowo-Geograficznego.
Podczas wojny polsko-rosyjskiej był komendantem grup pomiarowych, początkowo na froncie północnym, a od lipca do października na froncie środkowym. Dowodzone przez niego grupy pomiarowe zajmowały się głównie dostarczaniem map do walczących wojsk, rzadziej (z uwagi na manewrowy charakter działań) aktualizacją map i pracami geodezyjnymi.
Po powrocie z wojny płk Kreutzinger został przeniesiony z Instytutu Wojskowo-Geograficznego do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko wykładowcy terenoznawstwa i topografii wojskowej. W tym okresie opracował i wydał szereg skryptów i artykułów, prowadził również wykłady w Szkole Inżynieryjnej w Warszawie.
Po przewrocie majowym 1926 r. przez trzy miesiące pełnił obowiązki szefa, a od 4 listopada 1926 r. do czerwca 1932 r. – szefa Wojskowego Instytutu Geograficznego. Następnie przez sześć miesięcy był w dyspozycji szefa Sztabu Głównego WP, a 31 grudnia 1932 r. przeszedł w stan spoczynku.
W 1933 r. powrócił do Ponieca, gdzie objął urząd wiceburmistrza. Syn pułkownika Eryk był oficerem broni pancernej, w 1939 r. przedostał się do Francji, a po zakończeniu wojny zamieszkał na stałe w Ameryce Południowej.
Nie w pełni potwierdzone są losy płk. Kreutzingera we wrześniu 1939 r. Nie jest prawdą, jakoby został rozstrzelany w zbiorowej egzekucji przez Niemców w Poniecu. Prawdopodobnie bojąc się odwetu ze strony Niemców (przed 1918 r. był oficerem niemieckim) w pierwszych dniach września razem z rodziną Klemczaków ewakuował się z żoną w kierunku Warszawy. Niedaleko stolicy przyłączył się do transportu rządowego. Najprawdopodobniej kolumna, w której znajdowało się małżeństwo Kreutzingerów została zbombardowana i oboje zginęli. O losach płk. Kreutzingera i jego żony nie wie nic także ich syn Eryk. Po wojnie byli bezskutecznie poszukiwani przez Czerwony Krzyż.
Mianowanie płk. Kreutzingera szefem WIG zapoczątkowało nowy rozdział w historii polskiej kartografii wojskowej. Wcześniej wszystkie prace w WIG były prowadzone bez ogólnego planu, wydawane mapy były prostymi przeróbkami map zaborczych, brakowało koncepcji pracy instytutu.
Płk Kreutzinger był wybitnym fachowcem, otrzymał gruntowne przygotowanie teoretyczne, natomiast podczas kilkunastu lat pracy terenowej wykonywał, a następnie kierował różnorodnymi pracami topograficznymi, geodezyjnymi, kartograficznymi, fotogrametrycznymi i geologicznymi. Posiadał więc najlepsze przygotowanie do kierowania wojskową służbą geograficzną.
Swoją działalność w WIG rozpoczął od zmian personalnych, zwolnił dotychczasowych szefów wydziału i kierowników referatów – oficerów byłych armii zaborczych – zastępując ich młodymi oficerami, wychowankami polskiej Wojskowej Szkoły Mierniczej.
Zasługi płk. Kreutzingera dla polskiej kartografii wojskowej są przeogromne, podczas kierowania przez niego instytutem m.in.:
• w 1927 r. sprowadzono pierwszą rotacyjną dwukolorową maszynę offsetową drukarską (o wydajności 800 map/godz.). W latach 1930-1931 zakupiono w Niemczech kolejne dwie dwukolorowe maszyny offsetowe typu Planeta;
• w 1927 r. sprowadzono nowoczesny sprzęt do prac fotogrametrycznych (przetworniki, fototeodolity, autografy, aerokartografy);
• w roku 1928 przystąpiono do prac nad założeniem w kraju jednolitej sieci triangulacyjnej i niwelacyjnej;
• od roku 1929 prace kartograficzne bazowały na jednolitym odwzorowaniu quasi-stereograficznym WIG. Wydano pierwszą instrukcję „Przepisy podstawowe o sporządzaniu map wojskowych i opisów wojskowo-geograficznych”;
• w 1930 r. wydano pierwszą polską mapę taktyczną w nowej szacie graficznej;
• ujednolicono wielkość arkuszy map w całym szeregu skalowym;
• w latach 1927-1930 opracowano recepturę papieru mapowego odpornego na odkształcenia pod wpływem różnych warunków atmosferycznych;
• od roku 1929 zaczęto nadrukowywać siatkę kilometrową na mapy w skali 1:25 000, 1:100 000, 1:300 000;
• w 1931 r. zaniechano wydawania mapy taktycznej w skali 1:100 000 dwukolorowej, wydawano mapy głównie czterobarwne (dla terenów górskich wprowadzono piątą i szóstą barwę);
• rozpoczęto wydawanie kwartalnika „Wiadomości Służby Geograficznej”, pierwszego specjalistycznego czasopisma. Zastępował on brakujące instrukcje i podręczniki. Rozpoczęto również wydawanie książek w serii Biblioteka Służby Geograficznej; oddziały pomiarowe wyposażono w samochody.
Starania płk. Kreutzingera szły również w kierunku pozyskania dla Instytutu oddzielnego, specjalnego budynku, ich efektem było rozpoczęcie w 1932 r. budowy gmachu przy Al. Jerozolimskich.
Bardzo charakterystyczna jest opinia szefa Sztabu Głównego WP gen. J. Gąsiorowskiego we wniosku o przyznanie Kreutzingerowi Orderu Odrodzenia: Mianowany szefem WIG w 1926 r. Zreorganizował tę instytucję i swą sześcioletnią niezmordowaną pracą doprowadził WIG do pełni rozkwitu. Dzięki płk. J. Kreutzingerowi WIG stoi w chwili obecnej na poziomie najlepszych instytucji zagranicznych, a nawet niejednokrotnie przewyższa je, o czem świadczą pochwały i cenne wyróżnienia WIG na zjazdach międzynarodowych w Belgradzie 1930 r. i Paryżu 1931 r.
Obecnie w wielu opracowaniach naukowych dotyczących geografii i kartografii spotykamy określenie, że był on twórcą całej współczesnej kartografii polskiej. Jeżeli uzmysłowimy sobie, że WIG był jedyną instytucją w kraju wykonującą mapy topograficzne (podstawę dla innych map) – to określenie wydaje się w pełni zasadne.
Płk Kreutzinger jest m.in. autorem podręczników:
• Topografia, Warszawa 1919 r.;
• Topografia. Pomiar i zdjęcia kraju, kartografia i wojskowe znaczenie terenu, Warszawa 1928 r.,
oraz artykułów:
• Prace i zamiary Wojskowego Instytutu Geograficznego „Przegląd Geograficzny” 1927, nr 7, s. 82-86;
• O typie polskiej mapy taktycznej „Wiadomości Służby Geograficznej” 1927, nr 1, s. 32-36;
• Prace Wojskowego Instytutu Geograficznego „Wiadomości Służby Geograficznej” 1927, nr 11, s. 161-162.
Podczas służby w WP był odznaczony m.in. Orderem Odrodzenia Polski (1932 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1926 r.), Medalem Pamiątkowym za wojnę 1918-1921 (1928 r.), Medalem 10-lecia Odzyskania Niepodległości (1928 r.).
Źródło:
- Encyklopedia Wojskowa, t. 4, Warszawa 1934, s. 606 - 607.
- Teczka akt personalnych płk. J. Kreutzingera CAW, sygn. - ap 2851, ap 23707, ap 15827, KZ 25-81.
- B. Krassowski, Polska Kartografia wojskowa w latach 1918-1945, Warszawa 1974.
- Polski Słownik Biograficzny T XXI, zeszyt 4, s. 291.
- Relacje mieszkańca Ponieca p. Zdzisława Musielaka i obecnego burmistrza Ponieca p. Kazimierza Dużałka.
© E. Sobczyński
|
