Mapy Polski i krajów ościennych

Eugeniusz Sobczyński

Pierwsze prace nad Mapą Polski i krajów ościennych w skali 1:500 000 rozpoczęto już w 1927 r. W wydanych w 1929 r. przepisach o sporządzaniu map wojskowych określono ogólne założenia jej wykonania, przeprowadzono nawet próby wykonania pierwszego arkusza. Po roku 1930 zaniechano prac nad mapą i wznowiono je dopiero w 1935 r. na podstawie projektu Działu Studiów Wydziału Kartograficznego, w dużej mierze wzorowanego na wcześniejszych pracach. Prace rysunkowe wykonano w Referacie Map Operacyjnych. W tym samym roku wydano pierwszy próbny arkusz N-33-II-Słupsk. W lutym 1936 r. arkusz ten został rozesłany do instytucji naukowych, rodzajów wojsk i służb z prośbą o zaopiniowanie. W 1937 r. ukazało się pięć arkuszy (N-33-II-Słupsk, N-34-I-Gdynia, N-34-III-Warszawa, N-33-IV-Poznań i M-34-I-Kraków), które uwzględniały doświadczenia i uwagi użytkowników. Arkusz przedstawiał obszar 3° (długości) x 2° (szerokości geograficznej), stanowił ćwiartkę arkusza mapy w skali 1:1 000 000. Siatkę geograficzną poprowadzono co pół stopnia.



Materiałem źródłowym do opracowania treści była mapa operacyjna w skali 1:300 000, a ponieważ dla wielu szczegółów mapa ta była niewystarczająca korzystano z mapy w skali 1:100 000 lub nawet najnowszego wydania 1:25 000. W pracach kartograficznych posługiwano się skalą roboczą 1:400 000. Mapę drukowano w ośmiu kolorach. Bardzo dokładnie przedstawiona była drożnia, elementy sytuacji (fabryki, kościoły, kopalnie, radiostacje, latarnie morskie, lotniska, nadleśnictwa) i podział administracyjny. Rzeźbę terenu pokazano warstwicami i za pomocą cieniowania.

Do oznaczenia warstwic użyto koloru brązowego, do cieni jasnofioletowego. Aby łatwiej można było odczytać wysokości na mapie umieszczono punkty wysokościowe (koty), warstwice 100-metrowe pogrubiono, a na marginesie wewnętrznym podano wartości warstwic.

Na podstawie tej mapy wydana została mapa do celów lotniczych. W 1934 r. WIG zwrócił się w tej sprawie do Dowództwa Lotnictwa Wojskowego i Dowództwa I Grupy Lotniczej z prośbą o przedstawienie propozycji zrobienia na wydaniu normalnym nadruków z treścią specjalną. W tym celu na wydaniu lotniczym wzmocniono druk hydrografii, sieci kolejowej i drogowej, lasów, wprowadzono nowe znaki (latarnie, radiostacje lotnicze, strefy zakazane, lądowiska) oraz umieszczono dane magnetyczne (izogony i zboczenia magnetyczne dla miejsc większych anomalii).

Wykonano tekże dwie inne mapy przeglądowe w nieco mniejszej skali (1:750 000), były to: Mapa Rzeczypospolitej Polskiej i Krajów Ościennych (15-arkuszowa) oraz Mapa Rzeczypospolitej Polskiej (10-arkuszowa).
Ponieważ po odzyskaniu niepodległości Polska nie miała własnej mapy przeglądowej, zwrócono uwagę na mapy tego typu pozostałe po zaborach, zwłaszcza na mapę austriacką w skali 1:750 000 (tzw. mapę przeglądową Europy Środkowej), która obejmowała m.in. obszar Polski. W 1922 r. poproszono władze austriackie o wykonanie 15 arkuszy takiej. Zmiany w nazwach, poprawki i uzupełnienia zostały dokonane przez WIG w formie korekty. Mapa była drukowana w Wiedniu w czterech kolorach, piąty – czerwony, z granicę państwową dodrukowano w Warszawie. Mapa przedstawiała szczegółowo szlaki komunikacyjne oraz dużą liczbę miejscowości.

W 1924 r. WIG rozpoczął opracowanie mapy w tej skali we własnej redakcji. Była ona oparta na matrycach otrzymanych z Wiednia, zwiększono jednak liczbę miejscowości i uzupełniono sytuację. Mapę drukowano w pięciu kolorach. Ostatni (dziesiąty) arkusz mapy ukazał się w 1934 r., w następnych latach zaprzestano jej wydawania, doskonaląc redakcję mapy w skali 1:1 000 000.