|
Eugeniusz Sobczyński
Na specjalną uwagę zasługuje wielkie dzieło kartograficzne opracowane i wydrukowane przez Służbę Topograficzną WP w latach 1959-1968 (druk 1963-1968), czyli Atlas Świata.
Pomysł opracowania przez służbę topograficzną WP wielkiego Atlasu Świata zrodził się w wąskim gronie, a inspiratorami byli: gen. bryg. T. Naumienko, ppłk S. Jóźwicki i A. Lorentski. Pomysł ten kłócił się z wąskim pojmowaniem zadań postawionych służbie i napotykał w wojsku wielu przeciwników. Minister obrony narodowej ostatecznie zgodził się na podjęcie prac nad Atlasem, pod warunkiem samofinansowania całego przedsięwzięcia.
Problem ten rozwiązano przez rozpisanie w 1960 r. subskrypcji ratalnej wśród kadry WP oraz subskrypcji cywilnej przez PWN, które zainteresowano współudziałem przy wydawaniu Atlasu. Wystawienie przez PWN w 1963 r. pierwszych map Atlasu na Targach Książki we Frankfurcie nad Menem skłoniło brytyjską firmę Pergamon Press do zamówienia wersji angielskiej.
Nakład w wersji polskiej wynosił 205 tys. egzemplarzy, a wydania w angielskiej wersji językowej, pod nazwą Pergamon World Atlas, około 37 tys.
Atlas zawiera 378 stron map i skorowidz obejmujący około 140 000 nazw geograficznych oraz inne informacje. Składa się z trzech zasadniczych działów: map ogólnogeograficznych; map, diagramów i wykresów ilustrujących wybrane zagadnienia; skorowidza z zasadami wymowy nazw obcojęzycznych oraz słownika nazw i określeń geograficznych.
Zestawienie map w Atlasie Świata
| Obszary |
Rodzaje map |
Razem |
| ogólnogeograficzne |
tematyczne |
krajobrazów |
plany miast |
| Świat |
4 |
40 |
- |
- |
44 |
| Europa |
42 |
36 |
11 |
7 |
96 |
| ZSRR |
29 |
8 |
- |
3 |
40 |
| Azja |
25,5 |
15,5 |
2 |
1 |
44 |
| Afryka |
14 |
5 |
1 |
- |
20 |
| Ameryka Pn. |
23 |
9 |
2 |
4 |
38 |
| Ameryka Pd. |
15 |
4 |
- |
- |
19 |
| Australia |
3 |
1 |
- |
1 |
5 |
| Kontynenty i oceany |
24 |
27 |
3 |
- |
54 |
| Część wstępna |
- |
- |
- |
- |
18 |
| Ogółem stron |
179,5 |
145,5 |
19 |
16 |
378 |
Źródło: Zestawienie S. Jóźwicki, Jak powstał Atlas Świata Służby Topograficznej Wojska Polskiego (W dwudziestą rocznicę opublikowania atlasu), „Polski Przegląd Kartograficzny” 1988, nr 3, s. 15
Pod względem założeń teoretycznych i rozwiązań kartograficznych Atlas przewyższał wiele podobnych publikacji uznanych firm kartograficznych. Między innymi zamieszczono w nim specjalnie zaprojektowane odwzorowania kartograficzne – jedno dla mapy świata, drugie – dla mapy Oceanu Atlantyckiego.
 Ujemną stroną Atlasu jest zbyt rozbudowana charakterystyka poszczególnych państw, zawierająca najważniejsze dane o powierzchni, ludności, ustroju politycznym i podziale administracyjnym. W formie graficznej zilustrowane są: geomorfologia, użytkowanie ziemi oraz geografia rolnictwa, przemysłu, komunikacji i handlu zagranicznego. Dane te w krótkim czasie uległy dezaktualizacji i przestały spełniać swą informacyjną funkcję.
Choć jako współwydawca głównej części nakładu figuruje Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), to Atlas od początku do końca jest dziełem opracowanym i wydrukowanym przez służbę topograficzną WP. Jedynie przy wydaniu angielskim konsultowano się ze specjalistami brytyjskimi. Redaktorem naczelnym Atlasu był gen. Teodor Naumienko, redaktorami odpowiedzialnymi: ppłk Stefan Jóźwicki i ppłk Feliks Osowski, mjr Andrzej Marcinkiewicz, mjr Roman Czykowski, mjr Wiktor Grygorenko i kpt. Zbigniew Kurowski, artyści plastycy Juliusz i Anastazja Mieszkowscy. W redakcji części ogólnej brali udział m.in.: profesorowie Stanisław Leszycki, Wincenty Okołowicz, Bolesław Olszewicz, Edward Runie i Włodzimierz Zonn. Ponadto w opracowaniu transkrypcji nazw geograficznych i weryfikacji tekstów objaśniających do map uczestniczyli naukowcy angielscy, amerykańscy i kanadyjscy pod kierownictwem Stanleya Knighta.
Szata graficzna Atlasu była projektowana przez artystów plastyków Juliusza i Anastazję Mieszkowskich. Należy podkreślić, że niektóre mapy tematyczne były drukowane w dwunastu kolorach, czterokrotnej gradacji rastrowej i wzajemnym kryciu barw. Atlas dostarczano subskrybentom sukcesywnie w ośmiu zeszytach w latach 1963-1968. Interesowały się nim prasa i telewizja, a 10 września 1966 r. ukazało się zarządzenie szefa Sztabu Generalnego WP w sprawie kolejnej, trzeciej już subskrypcji dla oficerów, podoficerów i podchorążych. Tymczasem po wojnie izraelsko-arabskiej w 1967 r. i zerwaniu przez Polskę stosunków dyplomatycznych z Izraelem zapanowała kampania antysyjonistyczna. Władze państwowe zarzuciły autorom poważne „błędy polityczne” i zarządziły natychmiastową likwidację pracowni Atlasu Świata. Cała bogata dokumentacja kartograficzna gromadzona wielkim wysiłkiem intelektualnym i finansowym została przekazana do archiwum i nie była później wykorzystywana. Plany związane z cykliczną aktualizacją, szczególnie map tematycznych i danych statystycznych nie zostały nigdy podjęte. Atlas, o którym prof. S. Pietkiewicz powiedział na jednej z narad, że spełnia marzenia wielu pokoleń geografów polskich w tej dziedzinie, stał się czymś wstydliwym i nie doczekał się wznowienia. To nastawienie przeniknęło również do całego środowiska kartograficznego i zapanowała swoista zmowa milczenia na ten temat.
Trzeba wspomnieć, że współpraca z PWN nawiązana przy opracowaniu Atlasu przyczyniła się do powstania Wielkiej Encyklopedii Powszechnej. Gen. T. Naumienko delegował oficerów służby do pracy nad szatą kartograficzną tego dzieła, a mapy wielobarwne były drukowane w Wojskowych Zakładach Kartograficznych.
© E.Sobczyński
|
