J. Morawski

Gen. bryg. Jan Morawski

p.o. szefa Instytutu Wojskowo-Geograficznego od 12 kwietnia 1919 r. do 13 czerwca 1919 r. a następnie od lipca 1920 r. do 1 października 1920 r.

Jan Morawski, syn Jana i Stanisławy z d. Hanssewiczów, urodził się 2 stycznia 1867 r. w Pokrowce koło Chełma. Ukończył szkołę realną w Łowiczu. Następnie w 1886 r. jako jednoroczny ochotnik wstąpił do armii rosyjskiej i służył w 8. Brygadzie Artylerii Polowej. Od 12 października 1887 r. do 8 października 1889 r. był junkrem w Wojskowej Szkole Topografów w Petersburgu, po ukończeniu której w stopniu podporucznika został skierowany do służby w Moskiewskim Pułku Gwardyjskim.

Od 6 maja 1890 r. przez 15 lat służył w Wojskowym Zarządzie Pomiarów Północno-Zachodniego Okręgu (w Warszawie). W tym czasie był wykonawcą zdjęć topograficznych, kartografem oraz dowódcą oddziału pomiarowego. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej, dowodząc oddziałem pomiarowym podległym sztabowi Głównodowodzącego. Dowodzony przez niego oddział z uwagi na brak map rejonu działań bojowych wykonywał w bardzo trudnych warunkach wiele prac geodezyjnych, topograficznych i kartograficznych.

W latach 1907-1909 w stopniu podpułkownika służył w Wojskowym Zarządzie Pomiarów w Odessie, a w 1910 r. uczestniczył w pracach Komisji Delimitacyjnej na granicy rosyjsko-rumuńskiej, był członkiem komisji i jednocześnie dowódcą oddziału pomiarowego.
Na początku I wojny światowej ppłk Morawski był dowódcą oddziału pomiarowego, a w 1917 r. na froncie rumuńskim naczelnikiem Zarządu Pomiarów Frontu.
Od 26 grudnia 1917 r. do 20 kwietnia 1918 r. Morawski (mianowany na pułkownika 3 czerwca 1917 r.) służył w formacjach polskich powstałych w Odessie, początkowo jako zastępca dowódcy polskiego pułku strzelców, a następnie naczelnik Oficerskich Kursów.
Po rozwiązaniu formacji, od lipca do 23 grudnia 1918 r. był w Kijowie zastępcą szefa Wydziału Kartograficznego i oficerem do zleceń specjalnych w Głównym Zarządzie Geodezji.

23 grudnia 1918 r. uciekł z armii rosyjskiej, przyjechał do Warszawy i 3 stycznia 1919 r. złożył prośbę o przyjęcie do Wojska Polskiego. Rozkazem szefa Sztabu Głównego WP z 26 stycznia 1919 r. został wyznaczony na komendanta Oficerskich Kursów Mierniczych – szkoły, której zadaniem było przygotowanie zastępu polskich topografów wojskowych.
Na tym stanowisku pozostawał do 6 maja 1919 r. (jego następcą był mjr Józef Kreutzinger, późniejszy szef WIG). Równolegle z wypełnianiem obowiązków komendanta kursów płk Morawski (po odejściu 12 kwietnia 1919 r. gen. ppor. Falewicza na dowódcę twierdzy Grodno) został szefem Sekcji Geograficznej Departamentu Technicznego MS Wojsk i szefem Oddziału VIII Sztabu Głównego i kontynuował rozpoczęty już proces łączenia tych dwóch komórek w Instytut Wojskowo-Geograficzny (IWG). Praktycznie IWG rozpoczął działalność jako jedna jednostka instytut w maju 1919 r.

W połowie czerwca 1919 r. płk Morawski przekazał obowiązki szefa IWG płk. Henrykowi Zemankowi, pozostał jednak szefem Sekcji Topograficznej Instytutu. Współpraca tych dwóch oficerów nie układała się najlepiej. Pułkownik H. Zemanek sprowadził z Wiednia wielu oficerów, którzy zastąpili współpracowników Morawskiego, ponadto nowy szef zarzucał poprzednikowi brak fachowości, stosowanie przestarzałych metod pracy. W konsekwencji 4 września 1919 r. płk Morawski odchodzi z IWG, otrzymuje przydział do Stacji Zbornej w Warszawie. Oficjalnie w rozkazie personalnym podano, że odejście wynikało z reorganizacji Oddziału VIII Sztabu Głównego.

W lutym 1920 r. Zemanek odchodzi z IWG, a szefem zostaje płk B. Jaźwiński. Morawski pisze list do nowego szefa, prosząc o zatrudnienie. 28 lutego 1920 r. powrócił do IWG i został szefem Sekcji Topograficznej. Od lipca do października 1920 r. w czasie udziału Jaźwińskiego w wojnie polsko-rosyjskiej pełnił obowiązki szefa Instytutu.
1 czerwca 1922 r. z uwagi na osiągnięty wiek został przeniesiony w stan spoczynku i mianowany (z dniem odejścia do rezerwy) na stopień generała brygady.
Zmarł w Warszawie 7 maja 1929 r.
Płk J. Morawski podczas służby w WP przyczynił się w sposób znaczny do zorganizowania Instytutu Wojskowo-Geograficznego, szkolnictwa geodetów wojskowych oraz zebrania i zagospodarowania map pozostałych po zaborach. Jako szef Wydziału Topograficznego IWG zainicjował reambulację map w skali 1:25 000 pozostałych po zaborach oraz wykonywanie oryginalnych zdjęć topograficznych (na terenach roponośnych koło Borysławia). Był uhonorowany wieloma polskimi i zagranicznymi odznaczeniami.

Źródło:
- Encyklopedia Wojskowa, t. 4, Warszawa 1934 r. s. 568.
- Teczka akt personalnych płk. J. Morawskiego, CAW Sygn. – OOP 2/610, ap. 8887.
- B. Krassowski, Polska kartografia wojskowa w latach 1918 - 1945, Warszawa 1974
- Polski Słownik Biograficzny, tom XXI, zeszyt 4, s.721.
- Dziennik Personalny Min. Spr. Wojsk, z 1929 r. (nr 21); 1930 r. (nr 2); 1930 r. (nr 7).

© E. Sobczyński