1990-1999

Eugeniusz Sobczyński

Na przełomie 1994 i 1995 roku nastąpiła kolejna restrukturyzacja służby topograficznej WP, jednostki polowe zmieniły etat i nazwę na „topograficzne”. Na bazie jednostek Garnizonu Komorowo: 22. Samodzielnego Oddziału Topogeodezyjnego, 2. Samodzielnego Oddziału Kartograficznego, 92. Wojskowej Składnicy Map i Oddziału Geodezji, Astronomii i Geofizyki WOGIT utworzono 22. Wojskowy Ośrodek Topograficzno-Kartograficzny. Zmiana ta, szczególnie w odniesieniu do Garnizonu Komorowo, była korzystna, umożliwiła bowiem lepszą koordynację wykonywanych zadań. Obecnie ośrodek ten ma techniczne możliwości wykonywania wszystkich prac, od pomiarów terenowych, poprzez opracowania kartograficzne, do druku wydawnictw topograficznych.

W listopadzie 1996 r. obchodzono w Komorowie 75-lecie służby topograficznej WP i 45-lecie 22. Wojskowego Ośrodka Topograficzno-Kartograficznego. W uroczystościach uczestniczyli: minister Andrzej Macenowicz – sekretarz Komitetu Spraw Obronnych Rady Ministrów, Józef Kalisz – główny geodeta kraju, gen. dyw. Marian Robełek – zastępca szefa Sztabu Gen. WP, przybyli szefowie Zarządu Topograficznego oraz liczne grono byłej kadry zawodowej. Gościem honorowym był syn szefa służby geograficznej AK „Schronisko” Jerzy Szumański. Z okazji święta urządzono dużą wystawę obrazującą dorobek służby oraz wydano wiele opracowań okolicznościowych.

Restrukturyzacja Ministerstwa Obrony Narodowej przeprowadzona w 1996 r. niekorzystnie wpłynęła na Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego WP. 2 grudnia 1996 r. został on przemianowany na Oddział Topograficzny, co wiązało się ze znaczną redukcja stanowisk. Decyzja ta wpłynęła na obniżenie prestiżu służby topograficznej, przede wszystkim zaś utrudniła wykonywanie i nadzorowanie wielu zadań. Jednocześnie w Dowództwie Wojsk Lądowych powołano Wydział Topograficzny, którego szefem został ppłk Zbigniew Jończyk, dotychczasowy szef Sztabu 22. WOT-K. Główne zadanie wydziału sprowadzało się do organizowania dystrybucji wydawnictw topograficznych w wojskach lądowych oraz szkolenia żołnierzy z topografii wojskowej. W wojskach lotniczych i obrony powietrznej również przywrócono (zlikwidowany w 1994 r.) Wydział Topograficzny. Jego zadaniem było z kolei zaopatrywanie tych wojsk w wydawnictwa topograficzne, szkolenie z topografii oraz przygotowywanie danych specjalistycznych do opracowania map lotniczych.

W tym samym czasie, w ramach reformy centrum rządowego, ponownie utworzono Główny Urząd Geodezji i Kartografii, co dało nadzieję na ujednolicenie prac pomiarowych i kartograficznych prowadzonych przez służby cywilne i wojsko oraz wprowadzenie jednolitych standardów dotyczących układów odniesienia, osnów geodezyjnych, opracowań kartograficznych i systemów informacji przestrzennej. W urzędzie powstało Biuro Spraw Obronnych, którego dyrektorem został oficer służby topograficznej płk Szczepan Majewski, dotychczasowy dowódca Oddziału Zabezpieczenia Topograficznego.
W styczniu 1998 r. miało miejsce szczególne wydarzenie w służbie topograficznej –kierownictwo odwiedził minister obrony narodowej Janusz Onyszkiewicz, który wysoko ocenił osiągnięcie interoperacyjności produktów kartograficznych z opracowaniami NATO. W rezultacie w lipcu 1999 r. w ramach restrukturyzacji Ministerstwa Obrony Narodowej i Sztabu Generalnego przywrócono Zarząd Geografii Wojskowej w Generalnym Zarządzie Rozpoznania (P 2).

Na początku lat 90. w jednostkach służby topograficznej WP nastąpiły dynamiczne przeobrażenia; wprowadzono najnowsze światowe technologie pomiarów geodezyjnych oraz automatyzacji procesów technologicznych opracowania map topograficznych z zastosowaniem metod numerycznych. Postęp był możliwy dzięki umowie zawartej w listopadzie 1992 r. pomiędzy ministrem obrony narodowej Januszem Onyszkiewiczem i sekretarzem Departamentu Obrony USA Dickem Cheney'em o współpracy i wymianie materiałów podstawowych w zakresie topografii wojskowej, kartografii lotniczej i morskiej, geodezji i geofizyki, danych cyfrowych oraz materiałów związanych z geodezją i kartografią. Grupie ekspertów przygotowujących umowę przewodniczyli ze strony Defence Mapping Agency (DMA) generalny radca prawny Edward J. Obloy, ze strony polskiej – szef Zarządu Topograficznego Sztabu Gen. WP płk Henryk Bednarek.

Umowa z DMA oraz współpraca z państwami członkami NATO, zwłaszcza z Wojskowym Urzędem Geodezji i Kartografii Bundeswehry (MILGEO), umożliwiły służbie topograficznej WP przystąpienie do opracowania i produkcji wydawnictw kartograficznych zgodnie ze standardami NATO. Od 1993 r. oficerowie polscy uczestniczą w corocznych konferencjach geograficznych paktu w Brukseli, co umożliwia zapoznanie się z nowymi technologiami opracowania wydawnictw kartograficznych (stosowanymi w państwach NATO), standardami w zakresie geografii wojskowej oraz zaprezentowanie polskich osiągnięć. Owocna współpraca w ramach kontaktów dwustronnych ze służbami geograficznymi Wielkiej Brytanii, Francji, Portugalii pozwoliła na przyjęcie nowych wzorców i rozwiązań dla służby topograficznej WP.

Bardzo bliskie stosunki oparte na zupełnie innych zasadach niż w czasach Układu Warszawskiego zostały nawiązane ze służbami topograficznymi Czech, Węgier, Słowacji, Rumunii i Bułgarii.

Porozumienia o współpracy stworzyły podstawy partnerskiej wymiany nie tylko opracowań kartograficznych lecz także doświadczeń technologicznych. Doskonałą płaszczyzną współpracy stały się cykliczne warsztaty i konferencje geograficzne organizowane w ramach NATO i programu Partnerstwo dla Pokoju. Jedno z takich spotkań zorganizował w grudniu 1999 r. Zarząd Geografii Wojskowej.

Szczególne zasługi w nawiązaniu kontaktów ze służbami geograficznymi państw NATO oraz we wprowadzaniu najnowszych technologii miał ówczesny szef Zarządu Topograficznego Sztabu Gen. WP płk Henryk Bednarek. Dzięki niemu służba topograficzna WP jako jedna z pierwszych w polskiej armii rozpoczęła wdrażanie standardów geograficznych NATO. W tym przedsięwzięciu szczególną pomoc w początkach lat 90. okazali specjaliści z państw NATO – Frank K. Kuwamura, płk Jon L. Lentz, płk James H. Cox, Donna Petry, ppłk Bruce B. Burleson, ppłk Peter J. Podbielski z USA, płk Ulrich Barner, płk Ewald Henkel, płk Walter Schmitch-Bleker, płk Jürgen Morzinkowski z Niemiec oraz Brian Garvan z Wielkiej Brytanii.

Proces dostosowania polskich wojskowych map topograficznych do standardów NATO był bardzo złożony i kosztowny. Obejmował między innymi:
- założenie wojskowej podstawowej i szczegółowej sieci geodezyjnej w układzie WGS 84;
- wykonanie względnych pomiarów grawimetrycznych na punktach podstawowej sieci grawimetrycznej i wojskowej szczegółowej sieci geodezyjnej;
- przeliczenie istniejącego zbioru danych geodezyjnych do układu WGS 84 i odwzorowania UTM;
- opracowanie założeń i produkcję analogowych map topograficznych w standardach NATO;
- opracowanie założeń i wytwarzanie produktów numerycznego zobrazowania terenu (map wektorowych, rastrowych, numerycznych modeli terenu);
- przeniesienie dokumentów normatywnych z dziedziny geodezji i kartografii obowiązujących w NATO do zbioru własnych normatywów i utworzenie z nich Norm Obronnych.

Zakładanie wojskowej podstawowej sieci geodezyjnej (WPSG) w układzie WGS-84 odbywało się za pomocą technologii GPS, a rozpoczęło się we wrześniu 1993 r. Pomiary prowadziły zespoły z jednostek topograficznych WP, Instytutu Geodezji Wyższej i Astronomii Geodezyjnej Politechniki Warszawskiej oraz amerykańskiej DMA. Zespoły polskie wykorzystywały dziewięć odbiorników Trimble 4000SSE, zaś amerykańskie osiem odbiorników Ashtech MD-XII. Obliczenia sieci dokonano niezależnie w DMA w Waszyngtonie i w IGWiAG PW w Warszawie, wyniki były zbieżne. W latach 1994-97 została dodatkowo założona wojskowa szczegółowa sieć geodezyjna (WSSG) składająca się z 555 punktów. Punkty obu sieci zastabilizowano przy drogach (są tak usytuowane, by ułatwić nawiązanie pomiarów wykonywanych w przyszłości dla celów wojskowych szybkimi metodami obserwacyjnymi). Ponadto w latach 1994-98 została założona podstawowa sieć grawimetryczna (PSG), składająca się z 18 punktów absolutnych i 350 szczegółowych. Prace wykonały zespoły z jednostek topograficznych, Instytutu Geodezji i Kartografii oraz amerykańskiej DMA.

Założenie WPSG, WSSG i PSG dało podstawy matematyczne do wydania map topograficznych w standardach NATO. W zakładanie nowych sieci wielki wkład wnieśli oficerowie Zarządu Topograficznego Sztabu Gen. WP w szczególności: płk Wacław Krajewski, ppłk Andrzej Żebrowski i ppłk Wiesław Graszka.
Prace nad wydaniem nowych map topograficznych rozpoczęły się od analizy standardów NATO z zakresu geodezji i kartografii oraz opracowań kartograficznych poszczególnych państw NATO. Uwzględniając te uwarunkowania postanowiono wydawać mapy topograficzne w wersji dostosowanej do standardów NATO, choć nie była wówczas znana data przyjęcia Polski do paktu. Podstawowym systemem współrzędnych był nadal układ 1942, na mapach dodatkowo drukowano system meldunkowy UTM. W pierwszej kolejności wydawano mapy w skalach 1:50 000, następnie 1:100 000 (na niektóre obszary również w skali 1:25 000). W tym samym czasie rozpoczęto prace nad mapami topograficznymi w pełnym standardzie NATO (w skali 1:50 000) wykonanych techniką numeryczną. Pierwszy arkusz M-34-66-C,D, Tarnów (M-753) ukazał się w 1994 r. Cztery lata później zakończono opracowanie map w skalach 1:50 000 i 1:100 000dostosowanych do tego standardu.

Od 1994 r. wszystkie jednostki topograficzne dzięki sprzętowi i oprogramowaniu firmy Intergraph wykonywały zadania związane z opracowaniem map topograficznych za pomocą technik numerycznych. Był to duży skok technologiczny umożliwiający upowszechnienie rozwiązań numerycznych w opracowaniach kartograficznych. Stopniowo kartografia komputerowa stała się podstawą większości opracowań wydawanych przez służbę topograficzną WP.

Jednocześnie z produkcją map analogowych dostosowanych do standardów NATO służba rozpoczęła przygotowania do wydania map wektorowych. Pierwszą była mapa wektorowa poziomu 0 odpowiadająca zakresowi informacyjnemu mapy w skali 1:1 000 000. Jej struktura spełnia wymogi komercyjnie dostępnych pakietów umożliwiających prowadzenie różnorodnych analiz zjawisk zachodzących w przestrzeni geograficznej. Jest to także dobry podkład graficzny do prezentacji analiz. Mapa była połączona z pakietem grafiki operacyjnej umożliwiającym wnoszenie aplikacji wojskowych, wizualizację i określanie zasięgów wszelkich działań na obszarze kraju. Podstawowym celem determinującym opracowanie mapy było włączenie jej do zautomatyzowanych systemów dowodzenia i kierowania tworzonych przede wszystkim na szczeblu strategicznym i operacyjnym sił zbrojnych RP.

Głównym wykonawcą mapy był Wojskowy Ośrodek Geodezji i Teledetekcji, a największe zasługi mieli w tym ppłk Grzegorz Kurzeja i kpt. Piotr Przybyliński.
Dzięki zainstalowaniu w WOGiT specjalistycznego sprzętu (Image Station) firmy Intergraph w 1994 r. rozpoczęto prace z zakresu cyfrowych opracowań lotniczych i satelitarnych. Dotyczyły one m.in. automatycznego generowania numerycznego modelu terenu oraz tworzenia ortofotomapy metodami fotogrametrii cyfrowej. Dzięki temu w następnych latach możliwe było wydanie ortofotomapy dla wszystkich ośrodków szkolenia poligonowego, lotnisk, baz morskich i magazynowych oraz terenów zurbanizowanych.
Kolejną mapą wektorową opracowywaną przez służbę topograficzną WP była VMap Level 1 o zakresie informacyjnym odpowiadającym mapie analogowej w skali 1:250 000. Jest ona produkowana przez państwa NATO według jednolitej dokumentacji technicznej i obejmuje obszar całego świata. Zapewnia to wymienność danych w ramach paktu oraz jest jednym z podstawowych elementów interoperacyjności i kompatybilności. Zakodowane warstwy tematyczne są zgodne z NATO-wskim standardem wymiany cyfrowej informacji geograficznej – Digest. Każda warstwa jest bazą danych stanowiącą produkt wektorowy możliwy do wdrożenia w formacie VPF (stosowanym przez armie NATO). Przy opracowaniu VMap Level 1 utrzymywano ścisłe kontakty ze służbą geograficzną Bundeswehry. Mapa w całości została wykonana przez kadrę WOGiT, z której na szczególne wyróżnienie zasłużyli płk Grzegorz Kurzeja i mjr Piotr Przybyliński.

Numeryczny model terenu poziomu 1 (DTED 1), to produkt na podstawie którego można tworzyć komputerowe obrazy ukształtowania terenu dowolnego obszaru Polski, a także przekroje poprzeczne terenu oraz prowadzić różnorodne analizy (np. obszarów widoczności w dowolnym miejscu i kierunku). Dokładność modelu wynosi około 5 m dla obszarów centralnej Polski i około 15 m w Tatrach i Sudetach.

Opracowanie map analogowych w pełnych standardach NATO rozpoczęto w 1997 r. Proces obejmował wydanie arkuszy dla całego obszaru Polski w skalach 1:50 000, 1:100 000, 1:250 000, 1:500 000, 1:1 000 000 oraz dla wybranych rejonów w skali 1:25 000. W tym samym czasie rozpoczęto prace nad wydaniem map lotniczych w skali 1:250 000 (JOG AIR) oraz Transit Flying Charts. Równolegle zapoczątkowano prace nad mapami specjalnymi dla wybranych obszarów kraju (obejmującymi głównie ośrodki szkolenia poligonowego).
W chwili przyjęcia do NATO nasza armia otrzymała podstawowe mapy topograficzne w pełnych standardach NATO. W ich wprowadzaniu szczególnie zasłużyli się płk Henryk Bednarek, płk Andrzej Trysła, płk Eugeniusz Sobczyński, płk Henryk Skotarczyk, płk Andrzej Żebrowski, płk Grzegorz Kurzeja, ppłk Wiesław Graszka, płk Eugeniusz Kolarski, płk Stefan Miliszkiewicz, ppłk Jerzy Szczepka, ppłk Jerzy Rzepka, ppłk Hubert Zagańczyk, ppłk Janusz Sielecki, mjr Krzysztof Danilewicz i kpt. Krzysztof Kierzkowski.
W 1998 roku dokonał się kolejny znaczny postęp w opracowaniach numerycznych. Przygotowano wtedy założenia i wzorcowe rozwiązania w celu wykonania numerycznego modelu terenu poziomu 2 (DTED 2). Opracowanie dla obszaru całego kraju było gotowe w końcu 1999 r. Model charakteryzuje się dużą dokładnością prezentacji ukształtowania terenu odpowiadającą mapie w skali 1:50 000. Oprócz tego rozpoczęto prace analityczne związane z przygotowaniem projektu mapy wektorowej poziomu 2 (VMap Level 2) o zakresie informacyjnym mapy topograficznej w skali 1:50 000. W ten sposób służba rozpoczęła tworzenie numerycznych baz danych o terenie.
Wydanie analogowych map topograficznych i specjalnych stworzyło warunki do opracowania map rastrowych z wykorzystaniem najbardziej zaawansowanych technologii i wzorców, głównie amerykańskich. Podstawowym standardem, jaki przyjęto przy zapisie rastrowym był format CADRG charakteryzujący się znaczną kompresją zapisu. Warto zaznaczyć, że cały szereg map topograficznych od skali 1:50 000 do 1:1 000 000 obejmujący obszar Polski zapisany w tym formacie mieści się na czterech płytach CD.

Przejście na standardy NATO stworzyło podstawę do budowy Geoserwera – bazy danych o warunkach środowiska geograficznego. GIS umożliwia analizowanie danych przestrzennych, monitoring i prowadzenie symulacji, a także wytwarzanie w czasie rzeczywistym obrazów wirtualnych i opracowań hybrydowych przedstawiających środowisko geograficzne. Służba opracowuje i zbiera te dane, następnie przekazuje je do zautomatyzowanych systemów dowodzenia oraz centrów zarządzania kryzysowego.

W przeszłość odchodzą tradycyjne metody pomiarów geodezyjnych i topograficznych oraz opracowań kartograficzno-reprodukcyjnych. Przyszłość służby związana jest z kartografią komputerową, teledetekcją i bazami danych. Nie byłoby to jednak możliwe bez dorobku intelektualnego poprzednich pokoleń topografów, geodetów, kartografów i geografów wojskowych oraz bez bogatego kilkudziesięcioletniego zasobu archiwalnego.
Wraz z wytwarzaniem nowych produktów geograficznych służba zaczęła przygotowywać wydawnictwa szkoleniowe. W latach 1997-99 opublikowano wiele poradników, przewodników, informatorów, tablic poglądowych i map szkoleniowych, które szczegółowo objaśniały sposób posługiwania się mapami topograficznymi w standardach NATO. Wydano również kilka programów multimedialnych do nauczania topografii wojskowej.
W związku z ratyfikacją przez Polskę Traktatu o Otwartych Przestworzach (Treaty of Open Skies) od 1995 r. oficerowie służby uczestniczą w lotach obserwacyjnych nad terytorium Polski oraz państw, które podpisały traktat. W WOGiT wywoływano filmy z takich lotów i szczegółowo je analizowano.

Zestawienie produktów wytwarzanych przez Służbę Topograficzną WP w standardach NATO