Ciekawe Tematyarchiwum Geodetywiadomościnewsletterkontaktreklama
Najnowsze wydarzenia z dziedziny geodezji, nawigacji satelitarnej, GIS, katastru, teledetekcji, kartografii. Nowości rynkowe, technologiczne, prawne, wydawnicze. Konferencje, targi, administracja.
blog

IV


Rodziny oficerów

Tułaczka i represje dotknęły nie tylko oficerów WIG, ale również rodziny. Cytowana już Zofia Myśliwska pisze we wspomnieniach: 17 września 1939 r. o godzinie 4.45 wojska sowieckie przekroczyły granicę Polski. Zajęli placówkę KOP w Choszczy i polecili dowódcy pułku zarządzić zbiórkę w koszarach wszystkich oficerów znajdujących się na terenie Choszczy. Rozstanie z mężem było dla mnie ogromnym wstrząsem, on również sprawiał wrażenie sparaliżowanego tą sytuacją. Ucałował mnie i Grzesia, prosząc, abym była dzielna i opiekowała się naszym dzieckiem i starała się wszystkimi siłami dotrzeć do moich rodziców mieszkających w Białymstoku. Więcej męża nie widziałam. Rozpacz moja była straszna. Pozostałam sama z dzieckiem na rubieży Polski, nie mając żadnych środków do życia. Rodzina szefa WIG płk. Tadeusza Zieleniewskiego (żona, dwie córki i syn) ewakuowała się na początku września 1939 r. do Lwowa, a następnie do Choszczy. Po wkroczeniu Rosjan ponownie przejechali do Lwowa, a z stamtąd do Brześcia nad Bugiem, nielegalnie przekroczyli granicę między III Rzeszą i ZSRR i dopiero 24 grudnia 1939 r. dotarli do Warszawy49. Takich rodzin, które znalazły się daleko od domów bez środków do życia, było kilkadziesiąt, dodatkowo trzeba było uzyskać specjalne zezwolenie na przekroczenie granicy między III Rzeszą i ZSRR ustalonej 28 września 1939 r. Rodziny, które pozostały na terenach zajętych przez Rosjan, od lutego 1940 r. doświadczyły wywózek w głąb terytorium ZSRR.

Zofia Myśliwska opisuje w pamiętniku związane z tym tragiczne przeżycia: Około godziny drugiej w nocy, łamiąc przęsło ogrodzenia ogrodu, podjechali pod dom samochodem otaczając go uzbrojonymi żołnierzami. Ojciec zapalił światło i w pierwszej chwili był pewien, że przyszli go aresztować. Tymczasem gdy weszli do domu, to zapytali, gdzie jest Jadwiga Myśliwska. Ojciec wprowadził ich do mego pokoju, gdzie spałam razem z Grzesiem. Nie tylko byłam przerażona, co raczej wściekła na ich barbarzyństwo. Kazano mi się ubierać razem z dzieckiem, równocześnie przystąpili do rewizji. Zawieźli nas na stację kolejową i załadowali do podstawionych wagonów towarowych, które obstawione były po obu stronach wojskiem uzbrojonym w karabiny maszynowe. Nasz transport składał się z pięćdziesięciu wagonów. Jak wszystkie zostały zapełnione, pociąg ruszył z Białegostoku nad ranem 13 kwietnia 1940 r. Docelowym punktem naszego transportu było miasto Pawłodar położone w północnym Kazachstanie. Przybyliśmy tam w końcu kwietnia. Wywózce podlegały nie tylko rodziny oficerów, ale również urzędników państwowych. Ci, którzy przeżyli bardzo trudne warunki panujące na zsyłce, wrócili do kraju w 1946 r., a niektórzy dopiero po 1952 r.

Podsumowanie

Podczas wojny obronnej zginęło 5 oficerów geografów: kpt. Jan Chruściel, kpt. Zygmunt Gąsiorowski, kpt. Leopold Reiff, kpt. Feliks Buchalczyk i kpt. Jan Andrzejewski, a ciężko ranny został kpt. Bolesław Tuora. Losy pozostałych oficerów i pracowników WIG po klęsce wrześniowej potoczyły się bardzo różnie. Największa grupa dostała się do niewoli radzieckiej, skąd byli wysłani do obozów zagłady lub do obozów pracy. Wśród 70 oficerów geografów (52 oficerów służby stałej i 18 oficerów rezerwy50), którzy zostali zamordowani w Katyniu, Charkowie i Miednoje, był ppłk Jerzy Lewakowski, pełniący we wrześniu 1939 r. obowiązki szefa WIG. Tylko 6 oficerom służby stałej (mjr Leonard Szymkiewicz, kpt. Franciszek Mroziński, kpt. Karol Zieliński, kpt. Antoni Piesowicz, kpt. Bronisław Dzikiewicz, por. Stanisław Biesaga) i 7 oficerom rezerwy (ppłk Zygmunt Tymkow, kpt. Dembicz, kpt. Marian Hełm-Pirgo, por. Zdrojewski, por. Seweryn Granowski, por. Skrzyński, por. Kazimierz Kamiński) udało się uniknąć rozstrzelania przez Rosjan. Organizowali oni Służbę Geograficzną w Armii Polskiej na Wschodzie.

Synowie oficerów WIG zamieszkujący w Warszawie przy ul. Filtrowej 61, stoją od lewej: Jacek Adamski (ojciec zginął w Katyniu), Tadeusz Woźniak (ojciec zginął w Charkowie), Zbyszek Daszkiewicz, Jerzy Wolski, Jerzy Sikorski, Wiktor Michałowski (ojciec zginął w Charkowie), Adolf Paluch (ojciec zginął w Charkowie), Jerzy Rychlewski, Stefan Żongołowicz. Wszyscy aktywnie uczestniczyli w walkach w powstaniu warszawskim. Zdjęcie z 1936 r.

Wielu oficerów po przekroczeniu granicy węgierskiej znalazło się w obozach internowanych w miejscowościach: Eger, Jolsva, Banreve, Visegrad, Nagykanizsa. Na przełomie 1939 i 1940 r. Polacy umieszczeni w obozach dla internowanych na Węgrzech mogli je swobodnie opuszczać, wielu uchodźców robiło to na własną rękę. Kilkunastu oficerom udało się zbiec do Francji, gdzie utworzyli Referat Służby Geograficznej w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Por. Bazyli Dowhyluk tak opisuje swoją ucieczkę: Na Węgrzech przebywałem w obozie internowanych Nagykanizsa, skąd uciekłem w marcu 1940 r. do Budapesztu, stamtąd w grupie tajnie zorganizowanej do granicy jugosłowiańskiej. Ze Splitu na statku „Warszawa” (kpt. Tadeusz Meissner) przewieziono nas do Bejrutu w Libanie. Tam płk Kopański wybrał potrzebnych mu oficerów, w tym i mnie do tworzącej się Brygady Strzelców Karpackich w Homs. Dostałem przydział na dowódcę plutonu topograficzno-ogniowego w dyonie artylerii, dowodzonego przez płk. Gliwicza.

Kilkudziesięciu oficerów dostało się do niewoli niemieckiej, większość z nich przebywała przez całą wojnę w oficerskim obozie jenieckim w Murnau w Bawarii oraz obozie jenieckim dla polskich oficerów – Oflag II C Woldenberg (w Dobiegniewie). Nieliczna grupa pozostała w kraju i włączyła się w nurt pracy konspiracyjnej. Zgodnie z meldunkiem płk. Mieczysława Szumańskiego (WIH III/21/9) dotyczyło to około 25 oficerów. Z kolei kpt. Zygmunt Herman w swoich pamiętnikach podaje, że w początkowym okresie tylko 5 oficerów WIG podjęło się na zlecenie sztabu AK aktualizacji map w skali 1:25 000 obszaru Warszawy.

WIG poniósł nie tylko ogromne straty osobowe, ale stracił również cały majątek, zniszczone i zagubione zostały wszystkie instrumenty pomiarowe. Podobnie było z materiałami źródłowymi związanymi z zakładaniem na obszarze Polski sieci triangulacyjnej i niwelacyjnej oraz opracowaniem map i wydawnictw specjalnych. Straty poniesione przez WIG podczas ewakuacji do Lwowa i niespodziewana agresji ZSRR na Polskę uniemożliwiły podjęcie szerszej działalności wydawniczej w Zakładach Graficznych Książnica-Atlas prof. Eugeniusza Romera.

Nie sprawdził się przyjęty na czas wojny system zaopatrzenia wojsk w mapy. Mimo że mieliśmy jedne z najlepszych map wojskowych w Europie, które były wydawane w stosunkowo dużych nakładach, wojska, szczególnie pod koniec kampanii wrześniowej, walczyły bez map. Potwierdziły się doświadczenia z pierwszej wojny światowej, że szczególną troską wojskowych służb geograficznych w czasie pokoju powinno być zorganizowanie sprawnego systemu zaopatrzenia wojska w mapy na czas wojny. Problemem drugorzędnym jest jakość map i ich aktualność.

Podziękowania

Pragnę serdecznie podziękować członkom rodzin oficerów WIG, którzy użyczyli mi wspomnień swoich ojców i własnych do opracowania tego artykułu. Dziękuję paniom: Helenie Ławrynowicz (córce płk. Tadeusza Zieleniewskiego), Marii Kozińskiej (córce mjr. Stanisława Adamskiego), Barbarze Suradze (córce mjr. Lucjusza Woźniaka), Alinie Rychlewskiej (synowej ppłk. Józefa Rychlewskiego), panom: Wojciechowi Okupskiemu (synowi mjr. Jana Okupskiego), Grzegorzowi Myśliwskiemu (synowi por. Hieronima Myśliwskiego), Tadeuszowi Dzikiewiczowi (synowi płk. Bronisława Dzikiewicza), Ludomirowi Słupeczańskiemu (synowi płk. Bronisława Słupeczańskiego), Maciejowi Dowhylukowi (synowi kpt. Bazylego Dowhyluka), Lechowi Lewartowskiemu (synowi kpt. Janusza Lewartowskiego), Jerzemu Szumańskiemu (synowi ppłk. Mieczysława Szumańskiego).

Prośba

Zwracam się do Czytelników z prośbą o nadsyłanie uwag, komentarzy i dalszych materiałów źródłowych dotyczących wojennych losów oficerów WIG i ich rodzin, bezpośrednio na mój adres: ul. H. Kołłątaja 1 C m. 8, 87-100 Toruń.

Płk rez. dr Eugeniusz Sobczyński, szef Zarządu Geografii Wojskowej w latach 1999-2005

Zdjęcia ze zbiorów własnych autora

Przypisy
1. Mitteilungen, 1 Jahrgang, Heft 1, Berlin, 1.5.1942.
2. M.in. artykuł na ten temat Siergieja N. Kowalowa w miesięczniku „Wojenno- -Istoriczeskij Żurnał” (nr 7/2008) wydawanym przez Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej.
3. The Polish Institute and Sikorski Museum, sygn. akt BI 12f/26, s. 235.
4. B. Krassowski, Polska kartografia wojskowa w latach 1918-1945, Warszawa 1974; E. Sobczyński, Służba Geograficzna i Topograficzna WP, Warszawa 2000; B. Krassowski, Analiza zasięgu polskich map topograficznych w przeddzień wybuchu II wojny światowej, w: Studia i materiały z historii kartografii. Dzieje polskiej kartografii wojskowej i myśli strategicznej, materiały z konferencji, Warszawa 1982 r.
5. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/3, s. 234. Część starych matryc map w skali 1:100 000, pochodzących z lat 20., znajdowała się w drukarni B. Wierzbickiego. Zakłady te w pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości wspierały WIG swoim parkiem maszynowym.
6. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/3.
7. L. Wyszczelski, Wojsko Piłsudskiego, Wojsko Polskie 1926-1935, Warszawa 2005, s. 102.
8. B. i I. Krassowscy, Mapy topograficzne Ziem Polskich 1871-1945, t. II – Służba Geograficzna w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie w latach 1939-1946, Warszawa 1989, s. 16.
9. The Polish Institute and Sikorski Museum, BI 12f/33, s. 234.
10. Tamże, s. 233.
11. Tamże, s. 237.
12. Tamże, s. 190.
13. M. Szumański, Rękopis wspomnień z okresu II wojny światowej. Bez tytułu i daty, w posiadaniu autora, s.14.
14. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/8.
15. Zapiski Matki, wspomnienia Jadwigi Myśliwskiej, żony por. Hieronima Myśliwskiego rozstrzelanego w Katyniu. Wspomnienia pozyskane od syna Grzegorza Myśliwskiego.
16. Kilkanaście rodzin oficerów WIG mieszkało w Warszawie przy ul Filtrowej 61 i 63.
17. M. Szumański, Rękopis wspomnień z okresu II wojny światowej. Bez tytułu i daty, w posiadaniu autora, s. 7.
18. Tamże, s. 9.
19. The Polish Institute and Sikorski Museum, sygn. akt BI 12f/26.
20. The Polish Institute and Sikorski Museum, sygn. akt BI 12f/33.
21. B. Dzikiewicz, Wspomnienia ze służby wojskowej w latach 1918-1942, Warszawa 1978, s. 25 (wydane przez syna Tadeusza). Bronisław Dzikiewicz we wrześniu 1939 r. był w stopniu kapitana, po wojnie organizował Wydział Inżynierii i Geodezji w Wojskowej Akademii Technicznej, w 1962 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, odszedł z wojska w stopniu pułkownika. Zmarł 3 września 1978 r. w Warszawie.
22. The Polish Institute and Sikorski Museum, sygn. akt B I 12f/26, Zeznania kpt. P. Zwierzyńskiego, s. 238.
23. Por. rez. Władysław Raczyński podaje, że transport WIG zatrzymał się na stacji kolejowej Sabinka (5 km przed Siedlcami). Wspomnienia por. W. Raczyńskiego autor otrzymał od syna Andrzeja Raczyńskiego.
24. Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, Londyn 1951, t. 1, cz. 2, s. 787.
25. Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, Londyn 1951, t. 1, cz. 3, s. 603.
26. W. Raczyński, Opis udziału w walce obronnej z najazdem hitlerowskim w okresie od 4 do 17 września 1939 r. Wspomnienia pozyskane od syna Andrzeja Raczyńskiego.
27. M. Szumański, Rękopis wspomnień z okresu II wojny światowej. Bez tytułu i daty, w posiadaniu autora.
28. Kpt. Zygmunt Herman skierowany został do tego oddziału wraz z kilkoma żołnierzami i samochodem ze Lwowa, gdzie przybył z oficerami WIG w pierwszym transporcie kolejowym.
29. Wspomnienia kpt. B. Dowhyluka pozyskane od syna Macieja.
30. M. Szumański, Rękopis wspomnień z okresu II wojny światowej. Bez tytułu i daty, w posiadania autora, s. 13.
31. Gen. Tadeusz Piskor dostał się do niewoli 20 września 1939 r.
32. W Oddziale tym służyli również m.in.: kpt Wiktor Nowakowski, kpt. Józef Kamiński, kpt. Zygmunt Herman, kpt. Franciszek Świderski, kpt. Longin Bobrowicz, kpt. Henryk Lach-Łochocki, kpt. Henryk Kerth, por. Bazyli Dowhyluk.
33. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/27.
34. The polish Institute and Sikorski Museum BI 12 f/23.
35. Kpt. Artura Blanka Niemcy wyznaczyli na starostę w Grodzisku Mazowieckim.
36. Z. Szacherski, Wierni przysiędze, Warszawa 1968, s. 50. Cytat za: B. Krassowski, Polska kartografia wojskowa w latach 1918-1945, Warszawa 1974, s. 203.
37. Władysław Anders, Bez ostatniego rozdziału, s. 162.
38. Marian Porwit, Obrona Warszawy wrzesień 1939 r. Wspomnienia i fakty, wyd. Czytelnik, Warszawa 1959, s. 53.
39. The Polish Institute and Sikorski Museum, syg. akt BI 12f/ 26, s.161-173.
40. W. Rezmer, Organizacja służby sztabów Wojska Polskiego w 1939 r. (organizacja, zasady funkcjonowania, przygotowanie do wojny), Warszawa 1993, s. 156.
41. Bogusław Krassowski, op. cit., s. 203.
42. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/3, s. 17.
43. The Polish Institute and Sikorski Museum BI 12f/I.
44. Żołnierze polscy – więźniowie NKWD\ w latach 1939-1953, część II, Informacja o dokumentach uzyskanych w archiwach moskiewskich w 1994 roku przez Wojskową Komisję Archiwalną, Warszawa 1995, s. 83.
45. The Polish Institute and Sikorski Museum, sygn. akt B I 12f/26, s. 238.
46. Profesor został zamordowany przez hitlerowców na Wzgórzach Wuleckich w nocy z 3 na 4 lipca 1941r. wraz z jedynym, 33-letnim synem Józefem.
47. W 1918 r. we Lwowie organizował z ojcem (płk. Adamem Hełm-Pirgo) Biuro Kartograficzne dla gen. T. Rozwadowskiego dowódcy obrony Lwowa i Galicji Wschodniej. Do 1928 r. służył w WIG w Wydziale Kartograficznym.
48. Józef Czapski, Wspomnienia Starobielskie, Wydawnictwo II Korpusu, Rzym, 1944.
49. Informacje pozyskane od Heleny Ławrynowicz, córki płk. T. Zieleniewskiego.
50. Ta liczba, z uwagi na brak szczegółowych badań, nie jest kompletna.


Modelowanie Dębu Bartek
czy wiesz, że...
© 2023 - 2024 Geo-System Sp. z o.o.

O nas

Geoforum.pl jest portalem internetowym i obszernym kompendium wiedzy na tematy związane z geodezją, kartografią, katastrem, GIS-em, fotogrametrią i teledetekcją, nawigacją satelitarną itp.

Historia

Portal Geoforum.pl został uruchomiony przez redakcję miesięcznika GEODETA w 2005 r. i był prowadzony do 2023 r. przez Geodeta Sp. z o.o.
Od 2 maja 2023 roku serwis prowadzony jest przez Geo-System Sp. z o.o.

Reklama

Zapraszamy do kontaktu na adres
redakcji:

Kontakt

Redaktor prowadzący:
Damian Czekaj
Sekretarz redakcji:
Oliwia Horbaczewska
prześlij newsa

facebook twitter linkedIn Instagram RSS