|
Pomiary geodezyjne
Po wojnie pierwsze zadania z dziedziny geodezji rozpoczęła cywilna służba geodezyjno-kartograficzna, a polegały one na odszukaniu operatów technicznych obejmujących obszar Polski w nowych granicach. W kraju poszukiwania przeprowadzono we wszystkich urzędach administracji państwowej. Na terenach Niemiec działał specjalny wysłannik do spraw rewindykacji materiałów geodezyjnych. Jednocześnie przeprowadzono inwentaryzację punktów w terenie i stwierdzono, że około 85-90% punktów zachowało się mimo znacznego upływu czasu od ich założenia i mimo zniszczeń wojennych.
Służba Topograficzna WP z uwagi na szczupłość kadr rozpoczęła prace geodezyjne w ograniczonym zakresie; były to przeważnie prace specjalne, wykonywane wzdłuż granic państwowych i na poligonach wojskowych.
Pierwsze pomiary przeprowadzono już w 1946 r. podczas delimitacji granicy polsko-radzieckiej, w której uczestniczyło 29 oficerów WIG. Geodeci wojskowi w ciągu pięciu miesięcy zastabilizowali i określili współrzędne 1019 punktów, wykonali 600 km ciągów niwelacyjnych. Ich pracę zabezpieczał pułk ochrony i batalion saperów, ponieważ była wykonywana w trudnym politycznie okresie i w bardzo ciężkich warunkach terenowych. Pas graniczny został podzielony na 6 odcinków, z których nieparzyste (1, 3, 5) opracowała strona polska, a parzyste (2, 4, 6) strona radziecka. Strona polska pomierzyła tylko 280,8 km granicy, resztę, czyli ponad 960 km, strona radziecka. Podczas tych prac wycięta na długości 31,8 km pas starodrzewu szerokości kilkunastu metrów w poprzek całej Puszczy Białowieskiej.
4 października 1947 r. kierownikiem Wydziału Geodezyjnego WIG został mjr Bronisław Dzikiewicz, doświadczony geodeta, oficer przedwojennego WIG, dowódca plutonów pomiarowych 12. Kompanii Geograficznej 2. KP. Pod jego kierownictwem geodeci wojskowi wiosną 1948 r. rozpoczęli wykonywanie pomiarów triangulacyjnych na poligonach. Były one niezbędne dla artylerii do prowadzenia celnego ognia oraz tworzyły osnowę do opracowania aktualnych map na tych obszarach. Podobne prace wykonywano równolegle w rejonach nadmorskich dla Marynarki Wojennej. Mjr B. Dzikiewicz tak wspomina ich przebieg: Z jego komendantem [poligonu E.S] dobrze się współdziałało. Przydzielał szeregowych do budowy wież oraz wozy konne potrzebne do zwózki budulca. Wydział przeprowadzał rozpoznanie terenowe punktów triangulacyjnych na poligonie, kupował budulec, stawiał wieże i sygnały, stabilizował punkty triangulacyjne i wykonywał obserwacje. W okresie zimowym obliczono współrzędne prostokątne punktów triangulacyjnych. Obserwacje na wieżach oraz stabilizację punktów, a następnie obliczenia współrzędnych prostokątnych wykonywał nowo przydzielony mi porucznik Jan Chryszczanowicz, który jednocześnie studiował na Politechnice.
Prace te prowadzili ówcześni oficerowie Wydziału Geodezyjnego, m.in.: mjr Kazimierz Kaczanowski, kpt. Kazimierz Wojan, kpt. Stanisław Aleksandrowicz, kpt. Feliks Włodarczyk, por. Jan Chryszczanowicz, por. Czesław Głazek i por. Tadeusz Welker. Były one kontynuowane do 1950 r.
Na przełomie 1949 i 1950 r. wykonywano pomiary graniczne z NRD. Granica wytyczona przez geodetów została zatwierdzona w układzie podpisanym pomiędzy Polską a NRD w Zgorzelcu 6 lipca 1950 r.
Od 1949 r. – po przeprowadzeniu przez Główny Urząd Pomiarów Kraju inwentaryzacji materiałów i dokumentacji archiwalnej oraz sporządzeniu wykazu współrzędnych istniejących punktów sieci geodezyjnej – przystąpiono wspólnie z GUPK do założenia triangulacji pierwszego rzędu. W latach 1953-1956 na podstawie inwentaryzacji sieci zostały wydane Katalogi punktów triangulacyjnych w układzie arkuszy mapy w skali 1:100 000. Katalogi zawierały współrzędne prostokątne płaskie punktów triangulacyjnych, topograficznych i artyleryjskich w sześciostopniowych strefach odwzorowania Gaussa-Krügera na elipsoidzie Bessela z punktem przyłożenia elipsoidy do geoidy w Borowej Górze. Wysokości punktów podano w stosunku do poziomu Morza Północnego (zero mareografu w Amsterdamie).
W 1953 r. przy pomiarach geodezyjnych w kraju przyjęto układ 1942. Geodetom wojskowym przypadło wykonanie sieci triangulacji państwowej (podstawowej), wzdłuż granicy z ZSRR i Czechosłowacją, a następnie sieci wypełniającej na Mazurach.
W 1951 r. na podstawie umowy międzynarodowej przeprowadzono korektę przebiegu granicy z ZSRR. W rejonie Ustrzyk Dolnych granicę wytyczali oficerowie radzieccy, a w rejonie Hrubieszowa – polscy.
Kolejnym przedsięwzięciem było założenie triangulacji na obszarze wschodniej i centralnej Polski. Istniejące tam sieci były oparte na różnych elipsoidach, miały różne punkty wyjściowe oraz były wykonywane w różnych okresach, nie stanowiły więc jednolitej całości. W pracach tych uczestniczyli m.in. młodzi wychowankowie Oficerskiej Szkoły Topografów – podporucznicy: Zenon Biesaga, Ryszard Klonowski, Andrzej Wicherski i Romuald Zapolski. Doświadczenia z pierwszego okresu prac polowych pozwoliły geodetom wojskowym na podjęcie bardziej złożonych zadań, czyli pomiarów kątowych na punktach I klasy oraz współuczestniczenie w pomiarach punktów geodezyjnej bazy kosmicznej przebiegającej przez terytorium naszego kraju.
W latach 1955-1957 oficerowie służby topograficznej WP uczestniczyli w pracach komisji delimitacyjnej do wytyczenia granicy państwowej między Polską a Czechosłowacją. Głównymi ekspertami ze strony polskiej byli: prof. Józef Wąsowicz – geograf z Uniwersytetu Wrocławskiego, dr Stanisław Osiecki – prawnik z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i mjr Czesław Głazek z Zarządu Topograficznego Sztabu Generalnego WP. Pracami polowymi kierowali oficerowie geodeci: kpt. Zenon Biesaga, kpt. Romuald Zapolski, kpt. Mieczysław Pąk i kpt. Jan Dąbrowski, a wykonywali je inżynierowie z państwowych przedsiębiorstw geodezyjnych. Za jednolitą redakcję opisu przebiegu linii granicznej odpowiadał kpt. Andrzej Marcinkiewicz.
W 1957 r. geodeci wojskowi, a wśród nich kpt. Zenon Biesaga i por. Ryszard Klonowski, przeprowadzili pomiary granicy państwowej między Polską a ZSRR w Obwodzie Kaliningradzkim.
W latach 1956-1959 Sekcja Obliczeń Samodzielnego Oddziału Fotogrametrycznego opracowała na podstawie materiałów otrzymanych od Rosjan Katalogi punktów triangulacyjnych dla obszaru Polski, zwane później z powodu koloru okładek „katalogami czerwonymi”. Umieszczono w nich punkty: triangulacji I-IV rzędu wykonanej w latach 1927-1939 przez WIG, Ministerstwo Komunikacji i Ministerstwo Robót Publicznych, triangulacji wykonanej w 1945 r. przez służbę topograficzną Armii Czerwonej oraz poligonizacji paralaktycznej z 1945 r. W katalogach uwzględniono wyniki inwentaryzacji wykonanej w 1954 r., współrzędne prostokątne płaskie punktów obliczono w sześciostopniowych strefach odwzorowania Gaussa-Krügera, na elipsoidzie Krasowskiego, w układzie 1942. Wysokości punktów odniesiono do poziomu Morza Północnego. Oprócz obszaru Polski katalogi były wydane również na część obszaru: Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Danii i Czechosłowacji.
Na przełomie lat 50. i 60. Zarząd Topograficzny Sztabu Gen. WP wspólnie z Państwowym Przedsiębiorstwem Geodezyjnym wydał Wykaz punktów triangulacji państwowej. Współrzędne punktów w układzie 1942 zostały podane w dwóch strefach odwzorowań (trzystopniowej i sześciostopniowej). Wysokości punktów były podane w bałtyckim systemie wysokości normalnych (zero mareografu w Kronsztadzie). Dane zawarte w katalogach były podstawą do prowadzenia w następnych latach wszystkich prac pomiarowych w Polsce.
Z innych prac geodezyjnych prowadzonych w 1954 i 1955 r. należy wymienić: założenie osnowy geodezyjnej wraz z zabudową na poligonie Zielonka-Rembertów, zabudowę punktów geodezyjnych wzdłuż wybrzeża Bałtyku dla pomiarów deklinacji magnetycznej, inwentaryzację 18 395 punktów trygonometrycznych wzdłuż południowej, zachodniej i północnej granicy państwowej (w pasie szerokości 50-70 km) oraz opracowanie katalogów współrzędnych dla centralnej i wschodniej Polski.
W następnych latach geodeci wojskowi prowadzili pomiary na punktach pierwszej klasy sieci państwowej oraz współuczestniczyli w pomiarach punktów bazy kosmicznej przebiegających przez nasz kraj. Sieci triangulacyjne na terenie Polski zostały całkowicie pomierzone i wyrównane do 1965 r. Ze wspólnego międzynarodowego wyrównania sieci astronomiczno-geodezyjnej (1956-1958) sporządzono Katalogi współrzędnych geograficzno-geodezyjnych zawierające 393 punkty.
Ścisła współpraca z cywilną służbą geodezyjną umożliwiła założenie po raz pierwszy w historii Polski sieci wypełniających i sieci zagęszczających oraz opracowanie dla całego kraju kompletnych i jednolitych katalogów współrzędnych punktów sieci triangulacyjnej, poligonowej i niwelacyjnych.
Nowa wersja Katalogów punktów triangulacyjnych i poligonowych (tzw. zielonych) opracowywano w latach 1958-1968 przy współudziale Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Przez następne dwadzieścia pięć lat były one podstawą wykonywania pomiarów geodezyjnych w jednolitym dla całego kraju układzie 1942. Każdy katalog obejmuje obszar jednego arkusza mapy w skali 1:100 000 i zawiera współrzędne punktów geodezyjnych sieci państwowej w układzie 1942 oraz ich wysokości. Podano w nim rodzaje i typy stabilizacji punktów, charakter sieci i kąty kierunkowe. Wszystkie punkty zamieszczone w katalogu są pokazane na dołączonych do niego mapach w skali 1:25 000. Specjalnym załącznikiem do katalogu są szkice i opisy topograficzne wszystkich punktów geodezyjnych. 217 tomów katalogów zawierało ogółem 123 350 punktów, z czego 17 652 punkty triangulacji państwowej, 80 410 punktów triangulacji lokalnego znaczenia i 25 288 punktów poligonizacji precyzyjnej. Wykonanie tego zadania miało ogromne znaczenie dla zaspokojenia potrzeb obronności kraju. Zostało ono pozytywnie ocenione przez kierownictwo wojska, a minister obrony narodowej uhonorował nagrodą resortową między innymi: płk. J. Chryszczanowicza, płk. J. Milewskiego, ppłk. M. Bieńka.
Od 1957 do 1969 r. geodeci wojskowi wykonywali corocznie pomiary fotopunktów do opracowania zdjęć topograficznych w skali 1:25 000, następnie 1:10 000 dla metody uniwersalnej, kombinowanej i stereometrycznej, zagęszczano również osnowę poziomą i wysokościową w celu opracowania zdjęć topograficznych w skali 1:10 000.
 W 1961 r. wykonali z kolei zadanie specjalne na potrzeby wojsk rakietowych i artylerii, polegające na założeniu, stabilizacji i pomiarze państwowej sieci triangulacyjnej na poligonie Drawsko Pomorskie. Umożliwiło to wykonanie map specjalnych przeznaczonych głównie do ćwiczeń artyleryjskich.
W tym samym roku służba rozpoczęła nowy rodzaj prac geodezyjnych polegających na pomiarze państwowej sieci triangulacyjnej I, II i III klasy (sieć mazurska) wraz z zabudową oraz pomiarem punktów kierunkowych. Zadania te wykonywał 22. Samodzielny Oddział Geodezyjny. Do budowy wież i sygnałów zatrudniono między innymi rodzinę górali: Jana, Stanisława i Stefana Puziów. Najwyższą 54-metrową wieżę w Kaszycach k. Przemyśla 12-osobowy zespół stawiał 3,5 miesiąca i zużył na nią 120 m3 drewna.
W latach 1966-1968 w ramach opracowania Jednolitej Sieci Astronomiczno-Geodezyjnej Europejskich Krajów Socjalistycznych geodeci: ppłk Czesław Głazek i kpt. Eligiusz Czaczkowski dowiązywali polską sieć triangulacyjną I klasy do sieci: ZSRR, CSRS i NRD. W pomiarach po raz pierwszy zastosowano w Polsce światłodalmierze i radiodalmierze oraz giroteodolity, otwierając tym samym nowy rozdział technik w pracach geodezyjnych.
Na początku lat 70. geodeci wojskowi mjr Antoni Nowak, kpt. Ryszard Zakrzewski, por. Szczepan Majewski i ppor. Janusz Sokolik prowadzili dość nietypowe zadanie: wytyczenie przebiegu trasy szybkiego ruchu (na odcinku Piotrków Trybunalski – Częstochowa). Ich praca została wysoko oceniona, a mjr Antoni Nowak został uhonorowany Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
 Oficerowie służby topograficznej zasłużyli się również we wprowadzeniu techniki giroskopowej do pomiarów geodezyjnych. W 1966 r. mjr Czesław Głazek wykonywał pierwsze pomiary giroskopowe dla podziemnej orientacji kopalń węgla i miedzi, jednocześnie szkolił kadrę inżynierów górnictwa. W następnych latach instrumenty te były powszechnie używane do prac pomiarowych w górnictwie. Aż do końca lat 80. instrumenty giroskopowe (giroteodolity i gironasadki produkcji węgierskiej) stosowano w wojsku przy pomiarach wykonywanych podczas ograniczonej widoczności oraz w wojskach rakietowych i artylerii. Były niezastąpione podczas przeglądu i konserwacji sieci triangulacyjnej (do II klasy włącznie), do odszukiwania stabilizacji podziemnej punktów kierunkowych lub punktu głównego w przypadku zniszczenia jej części naziemnej.
W tym samym czasie w jednostkach służby topograficznej do prac geodezyjnych zaczęto używać dalmierzy elektronicznych: radiowych i świetlnych. Między innymi w 1968 r. ppłk Czesław Głazek i mjr Eligiusz Czaczkowski wykonali dalmierzem Aga 6 nawiązanie liniowe sieci triangulacyjnej I klasy między Polską a ZSRR. W następnym roku zespoły mjr. Eligiusza Czaczkowskiego i por. Wojciecha Michalskiego dokonały tym przyrządem pomiarów boków międzynarodowej bazy satelitarnej Kaliningrad – Berlin.
Warto również odnotować, że w 1979 r. Zarząd Topograficzny Szt. Gen. WP otrzymał patent (nr 353) na wynalazek nazwany: „Mikrofalowy dalmierz geodezyjny”.
W latach 1978-1979 geodeci z 22. SOTG wykonywali pomiary wzdłuż granicy państwowej Polska – ZSRR. Określano współrzędne punktów granicznych oraz aktualizowano mapy pasa granicznego, szczególnie dużo prac trzeba było wykonać wzdłuż Sanu i Bugu, gdyż rzeki zmieniły swój bieg na skutek procesów erozyjnych.
W 1968 r. cywilna służba geodezyjno-kartograficzna przyjęła nowy układ współrzędnych 1965. Zarząd Topograficzny Sztabu Gen. WP w 1983 r. opracował i wydał na obszar Polski Katalogi punktów triangulacyjnych i poligonowych, które podawały współrzędne punktów w układach 1942 i 1965. Od 1982 r. do 1994 r. katalog był prowadzony na komputerze Odra 1325, wydruki ze współrzędnymi były udostępniane cywilnym instytucjom i przedsiębiorstwom wykonującym prace geodezyjne i kartograficzne. Od 1989 r. służba prowadziła w programie komputerowym Granica katalog dyżurny, zawierający współrzędne punktów triangulacyjnych i poligonowych z obszaru Polski w układzie 1942/1983 i 1965.
Prace fotogrametryczne
Pierwsze prace fotogrametryczne po II wojnie światowej wykonano dopiero w 1951 r. Zajmował się nimi powołany w tym samym roku Samodzielny Oddział Fotogrametryczny. Pierwsze zadania polegały na przenoszeniu za pomocą cyrkla proporcjonalnego elementów sytuacji terenowej ze zdjęć lotniczych na mapy topograficzne. W następnym roku wykonano pierwsze fotoszkice i fotoplany w skalach 1:25 000 i 1:10 000. Oddział dysponował wówczas kilkoma triangulatorami radialnymi, stereometrami oraz kamerą lotniczą Fairchilda. Dopiero w 1953 r. otrzymał autograf A-5. Pierwsze opracowania stereogramów i map sytuacyjno-wysokościowych wykonywali na nim por. Ignacy Poć i por. Władysław Juras. Niezależnie od fotoszkiców i fotoplanów, w 1955 r. opracowano dwa doświadczalne arkusze mapy w skali 1:25 000 metodą uniwersalną.
W drugiej połowie lat 50. radykalnie zmienił się sposób opracowania map topograficznych, nastąpił dynamiczny rozwój metod fotogrametrycznych, wprowadzono nieznane wcześniej przyrządy: triangulatory radialne Zeiss, stereometry Nistriego, multipleksy, autografy A7, A8, aviograf BC-9, kamery lotnicze RC-5a, RC-8, RC-10, przetworniki Wild E2 i aparat reprodukcyjny Klimsh; to wszystko umożliwiło jednostkom topograficznym przygotowanie materiałów do prac polowych.
Od 1958 r. oddział wykonywał samodzielnie 50% nowych opracowań pierworysów map w całej służbie topograficznej WP i 100% fotoplanów dla oddziałów polowych opracowujących mapy metodą kombinowaną.
Samodzielny Oddział Fotogrametryczny opracowywał w 1958 r. ukośne zdjęcia lotnicze brzegów Wisły na odcinku od ujścia rzeki Dunajec do Gdańska (740 km); przetwarzał zdjęcia lotnicze do skali 1:5000 dla rejonów poligonów wojskowych. Były to pierwsze prace na rzecz wojsk operacyjnych będące podstawą do dokonania analizy warunków terenowych wzdłuż przeszkód wodnych.
W 1960 r. sporządzono albumy zdjęć lotniczych z rejonu wybrzeża i Wisły oraz zdjęć lotniczych okolic bitwy pod Grunwaldem, które posłużyły do opracowania mapy wielkoskalowej (1:2000) do prowadzenia prac wykopaliskowych i badań historycznych. Szczególny rozwój metod fotogrametrycznych zaczął się w 1968 r. Wówczas po raz pierwszy wprowadzono w Polsce aerotriangulację analityczną. Metoda ta umożliwiła radykalne ograniczenie liczby fotopunktów (określanych w terenie przez jednostki topograficzne). Opracowano automatyzację projektowania nalotów oraz zastosowano numeryczne metody przetwarzania zdjęć lotniczych. W dokonaniach tych szczególnie wyróżnili się: płk Feliks Lichwała, ppłk Ignacy Poć, ppłk Stanisław Wójcik, ppłk Janusz Błaszczyk, mjr Henryk Bednarek oraz inż. Wojciech Mazurczyk. W 1973 r. płk J. Sypniewski wspólnie z Cz. Kopczyńskim otrzymali wyróżnienie od ministra obrony narodowej za automatyzację procesów fotogrametrycznych przy wykonywaniu i aktualizacji map.
W pierwszej połowie lat 70. w Samodzielnym Oddziale Fotogrametrycznym wprowadzono metody analityczne do procesu opracowania map. Wykorzystano do tego nowoczesne urządzenia fotogrametryczne takie jak PSK-2 i system oprogramowania na EMC Odra-1325. Do wykonania map wielkoskalowych (1:2000 i 1:5000) zastosowano metodę ortofotografii, co znacznie uprościło procesy technologiczne oraz obniżyło koszty. Uwidoczniło się to przy opracowaniu wraz ze służbą niemiecką ortofotomapy granicy państwowej na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Do sukcesów oddziału należy zaliczyć także zainicjowanie i nadzorowanie opracowania na potrzeby służby przez Warszawskie Zakłady Fotochemiczne Foton filmu panchromatycznego. Pozwoliło to wyeliminować import tego produktu. Od 1981 r. film wykorzystywano w produkcji.
Prace obliczeniowe
W 1962 r. wśród oficerów Oddziału Geodezyjnego Zarządu Topograficznego powstał pomysł wprowadzenia do obliczeń elektronicznej maszyny cyfrowej. Wybór padł na nowo skonstruowaną w zakładach Elwro we Wrocławiu EMC Odra 1003, maszynę w pełni polskiej konstrukcji, która charakteryzowała się nowoczesną, jak na tamte czasy, logiką i wewnętrznym językiem programowania.
W 1963 r. do Elwro przyjechali ppłk Tadeusz Welker i mjr Mirosław Kupczyk, którzy uczestniczyli w opracowaniu parametrów technicznych i konstrukcji maszyny. Jesienią 1963 r. Odrę wraz z urządzeniami peryferyjnymi zainstalowano w pomieszczeniach ośrodka.
W tym czasie w Zarządzie Topograficznym Sztabu Gen. WP powstał Wydział Automatyzacji i Mechanizacji, którego szefem został płk Zenon Biesaga. Wydział sprawował ogólny nadzór nad działalnością ośrodka. Jego pierwszą ważniejszą pracą było wyrównanie lokalnej sieci triangulacyjnej miasta Kielce.
W następnych latach opracowano założenia systemu współrzędnych układu 1965. Podjęcie tej decyzji było uwarunkowane ograniczeniem dostępu cywilnej służby do tajnego, stosowanego w UW, układu 1942. Założenia nowego układu oraz komplet wzorów przeliczenia współrzędnych z układu 1942 na 1965 zostały opracowane przez płk. Juliusza Milewskiego, algorytmy i programy obliczeniowe oraz wyznaczenie współczynników transformacji wykonano właśnie na Odrze. Wydruk poszczególnych stronic katalogów, najpierw w układzie 1942, później w 1965, także wykonano na tej maszynie.
W latach 1965-1966 na zlecenie Elwro opracowano bibliotekę programów dla rozwiązywania podstawowych zagadnień rachunków geodezyjnych.
Dzięki tej maszynie wprowadzono do służby dwa systemy komputerowe: Rejestr – do ewidencji i dystrybucji wydawnictw topograficznych w całych siłach zbrojnych, oraz Granica – do ewidencji danych geodezyjnych.
W latach 1966-1968 na potrzeby zespołu zajmującego się wydaniem Atlasu Świata wykonano oryginalny system alfabetycznego porządkowania nazw geograficznych dla opracowania skorowidza. Odrę udostępniano również Instytutowi Uzbrojenia w Zielonce oraz Szefostwu Wojsk Rakietowych i Artylerii, co ułatwiło im prowadzenie własnych prac naukowych.
Na bazie Samodzielnego Oddziału Fotogrametrycznego w kwietniu 1974 r. utworzono Ośrodek Przetwarzania Informacji (OPI), w którym zainstalowano nową EMC – Odra 1325.
Wykorzystywano ją w następnych latach m.in. do:
-wykonywania bieżących zadań obliczeniowych w zakresie:
-fotogrametrii, głównie aerotriangulacji,
-astronomii i obserwacji sztucznych satelitów Ziemi (SSZ),
-geodezji do wyrównania sieci triangulacyjnych i niwelacyjnych;
-projektowania i wprowadzenia do eksploatacji systemu ewidencji materiałowej służby topograficznej Rejestr 1 E;
-projektowania systemu informatycznego Inwersja, służącego do planowania zabezpieczenia topograficznego działań bojowych wojsk oraz modyfikacji innych systemów (Granica – 2, Rejestr – 4, Rejestr – 5).
Do rozwoju tego ośrodka najbardziej przyczynili się: płk Zenon Biesaga, ppłk Tadeusz Welker, płk Tadeusz Konysz, płk Ryszard Młotek i ppłk Stanisław Wójcik.
Odrę 1325 zdemontowano i wycofano z eksploatacji w grudniu 1994 r., a jej miejsce zajęła nowa generacja komputerów klasy PC.
|
