[1501-1600] - 1600

Wiliam Gilbert (1544-1603) publikuje dzieło "De magnete", w którym opisuje poznane dotąd zjawiska magnetyczne. Twierdzi, że Ziemia sama jest magnesem; wcześniej uważano, że igłę magnetyczną poruszają gwiazdy. Udowadnia, ża "siły przyciągania" bursztynu nie są natury magnetycznej lecz elektrycznej.

[1501-1600] - 1596

Walter Clemens, holenderski inżynier i kartograf, opracował mapę nawigacyjną (portolan) zachodniej części Zatoki Gdańskiej.

[1501-1600] - 1595

Krzysztof Clavius (1538-1612), niemiecki matematyk, pisze książkę "Novi caledarii romani apologia", w której wyjaśnia zasady opracowanej przez siebie reformy kalendarza.

[1501-1600] - 1590

Król Zygmunt III ustanawia stanowisko geometry dla kopalni soli w Wieliczce.

[1501-1600] - 1590

Niemiecki matematyk Johannes Richter, Praetorius (1537-1616) zbudował stolik topograficzny. Przyrząd składał się z kwadratowej płyty umieszczonej na statywie i alidady. Stolik służył do wykonywania map bezpośrednio w terenie. W XVII i XVIII w. był to podstawowy przyrząd wykorzystywany w pomiarach topograficznych. W niewielkim stopniu udoskonalany miał zastosowanie aż do drugiej połowy XX wieku.

[1501-1600] - 1588

Za panowania Zygmunta III Wazy pojawia się pierwszy zapis konstytucyjny, mówiący o księgach hipotecznych: "każda majętność ziemska będzie miała oddzielną księgę, choćby się składała z różnych części do różnych właścicieli należących, byleby te części w jednym obwodzie położone były i majętność pod jednym imieniem składały, które to jednak części w wykazie hipotecznym oznaczone będą podług alfabetu".

[1501-1600] - 1585

Holenderski uczony Simon Stevin (1548-1620) w pracy "De Theinde" przedstawił systematyczne i kompletne podstawy rachunku dziesiętnego. Stevin opisał m.in. zasady tworzenia rysunku perspektywicznego i podstawy miernictwa; w 1608 r. w "Pamiętnikach matematycznych" bronił teorii heliocentrycznej Kopernika.

[1501-1600] - 1585

Holenderski kartograf Gerhard Kremer znany jako Mercator (1512-94) użył po raz pierwszy nazwy atlas dla zbioru map. Faktycznie atlasem było już w 1570 r. dzieło Orteliusa "Theatrum Orbis Terrerum".

[1501-1600] - 1584

Niderlandzki geometra P. Bruinss przedstawił za pomocą izobat głębokość rzeki Spaarne.

[1501-1600] - 1583

Włoski astronom i filozof Galileusz, Galileo Galilei (1564-1642) odkrył prawa ruchu wahadła (izochronizm).

[1501-1600] - 1582

Papież Grzegorz XIII (1502-85), wprowadza nowy kalendarz (Gregoriański), którego założenian opracowali włoski fizyk Aloysius Lilius (1510-76) i niemiecki astronom Krzysztof Klawiusz (1538-1612). Po środzie, 4 października 1582 r. nastąpił czwartek, 15 października. Reforma była konieczna ponieważ daty równonocy i przesileń coraz bardziej odbiegały od prawdziwych ze względu na niedokładności stosowanego wtedy kalendarza Juliańskiego. Było to niekorzystne m.in. ze względów liturgicznych.

[1501-1600] - 1579

Francois Viete (1540-1603) francuski matematyk i astronom, opracowuje tablice funkcji trygonometryczych (Canon Mathematicus, Universalium Inspectionum Liber Singularis), w których podał wartość sinusa z dokładnością do 10-8. W dziele pt. "Effecitionum geometricarum canonica recensio" zawarł podstawy geometrii analitycznej. Viete był twórcą zapisu algebraicznego, podał m.in. ogólne zasady rozwiązywania równań drugiego, trzeciego i czwartego stopnia, wprowadził wzory na sumę i iloczyn pierwiastków równania kwadratowego. Jako pierwszy zastosował oznaczenia literowe dla wielkości niewiadomych.

[1501-1600] - 1578

Król Stefan Batory dał jezuitom z kolegium wileńskiego przywilej na założenie Akademii Wileńskiej. Rok później dokument zatwierdził papież Grzegorz XIII. Szkoła została utworzona na bazie działającego od 1570 r. w Wilnie kolegium jezuickiego, którym kierował Piotra Skarga.

[1501-1600] - 1576

Król Stefan Batory ustanawia stanowisko kartografa królewskiego. Pierwszym został Maciej Strubicz (1530-1604), współtwórca Wielkiej Mapy Księstwa Litewskiego.

[1501-1600] - 1576

Tycho Brahe (1546-1601), duński astronom, otwiera obserwatorium astronomiczne Uraniborg na wyspie Hven w Danii, w którym prowadzi liczne obserwacje i pomiary astronomiczne zanim wynaleziono teleskop i zegar wahadłowy. Według jego teorii Słońce i Księżyc krążą dookoła Ziemi. Tycho Brahe podał podstawy teoretyczne metody triangulacyjnej, był autorem podziałki transwersalnej. Niektórzy przypisują mu skonstruowanie sekstansu.

[1501-1600] - 1575

Profesor matematyki Jean de Merliers publikuje podręcznik do nauki geodezji w języku francuskim.

[1501-1600] - 1574

Anglik Humphrey Cole zbudował teodolit umożliwiający pomiar kąta poziomego i pionowego pomiędzy dwoma punktami i równoczesny odczyt wyników.

[1501-1600] - 1573

W Krakowie wydano książkę mistrza stawiarskiego z Mysłowic Olbrychta Strumieńskiego "O sprawie, sypaniu, wymieszaniu i rybieniu stawów, a także o przekopach, o wożeniu i prowadzeniu wody", w której podał m.in. zasady wykonania niwelacji i opisał narzędzia niwelacyjne.

[1501-1600] - 1572

Ukazał się pierwszy tom atlasu miast "Civitates Orbis Terrarum" Georga Brauna (1541-1622) i Franza Hogenberga (1535-90), w którym przedstawiono plany 530 miast. Braun był wydawcą i autorem tekstu, Hogenberg wydawcą i rytownikiem. W atlasie znajdują się m.in. widoki Poznania i Gdańska. Ostatni 6 tom dzieła ukazał się w 1617 r. Hogenberg wydał także (1579) pierwszy atlas drogowy Europy, w którym znalazły się 84 mapy.

[1501-1600] - 1572

Rafael Bombelli (1526-72), włoski matematyk, wydaje trzy pierwsze księgi dzieła pt. "Algebra", w którym podaje zasady działań (dodawania, odejmowania i mnożenia) na liczbach złożonych oraz zasadę mnożenia liczb o przeciwnych znakach.

[1501-1600] - 1571

Anglik Leonard Digges (ok. 1520-71), architekt, geodeta i wynalazca, konstruuje "przenośny kątomierz", nazwany teodolitus - protoplastę dzisiejszego teodolitu. W 1556 r. ukazała się praca Diggesa pt. "Tectonicum", w której opisał metody pomiarów geodezyjnych. W 1591 r. syn Diggesa wydał rozszerzoną wersję "Pantometrii", do której weszły księgi: "Longimetra", "Planimetra" i Stereometria" poświęcone geodezji i kartografii. W jednej z nich zaprezentowany jest opis i rysunek teodolitu i "szkieł perspektywicznych" poprzedzających wynalezienie teleskopu zwierciadlanego. Niektórzy historycy uważają, że Digges był także wynalazcą teleskopu (lunety), który ze względów militarnych utajniono.

[1501-1600] - 1570

Abraham Ortel, Abraham Ortelius (1527-98), flamandzki kartograf, wydaje "Theatrum Orbis Terrarum" pierwszy atlas w nowoczesnym ujęciu - zestaw zunifikowanych map pogrupowanych regionami. Wydanie z 1570 r. zawierało 70 map rozmieszczonych na 53 arkuszach. Terrarum "uwolniło" kartografię z wpływów "Geografii" Ptolemeusza.

[1501-1600] - 1569

Holenderski kartograf Gerhard Kremer, Mercator (1512-94), wydaje mapę świata - swoje największe dzieło kartograficzne. Mapa opracowana jest w skali ok. 1:21 mln (na równiku), składa się z 18 arkuszy wykonanych w odwzorowaniu nazwanym później jego imieniem (odwzorowanie walcowe, wiernokątne, południki i równoleżniki przedstawione są jako linie proste, prostopadłe do siebie). Mercator uważany jest za twórcę nowoczesnej kartografii.

[1501-1600] - 1567

W Indiach wykonywanie map wchodzi w zakres prac administracji państwowej. Todarmal i Muzaffar Khan wprowadzają system zbierania danych nt. ziem uprawnych, produkcji rolnej i dochodów. Wraz z pracami Shah Mansura (sher Shah Suris) zaowocowało to mapami wykonanymi w jednym systemie dla całego kraju.

[1501-1600] - 1565

Król Zygmunt August ustanawia na Litwie sądy ziemskie.

[1501-1600] - 1565

Pierwsza książka o miernictwie napisana w języku polskim - "Geometria to jest miernicka nauka" Stanisława Grzepskiego - filologa, humanisty i matematyka, profesora Akademii Krakowskiej.

[1501-1600] - 1562

Mapa Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego wykonana przez Stanisława Porębskiego - pierwsza polska mapa szczegółowa (skala ok. 1:250 000).

[1501-1600] - 1561

Martin Helwig (1516-74), pedagog i kartograf z Nysy, opracowuje na bazie własnych pomiarów mapę Śląska; znalazły się na niej m.in. 242 miasta, 25 wsi i 23 zamki.

[1501-1600] - 1557

Ogłoszenie "Ustawy na wołoki" (Ustawa włóczna) króla Zygmunta Augusta regulującej stosunki własnościowe na polskiej wsi na bazie prowadzonej pomiary włócznej.

[1501-1600] - 1557

Wacław Grodecki (1535-91), kartograf i zakonnik, opracował mapę ogólną Polski, będącą przeróbką mapy Polski w skali 1:1 mln Bernarda Wapowskiego (zmniejszenie mapy z 1526 r.), na której znalazły się nazwy 724 miejscowości. Mapę wykonano w rzucie prostopadłym i wydano w 1558 r. w Bazylei w oficynie Jana Oporyna. Wraz z dedykacją Grodeckiego trafiła do króla Zygmunta Augusta.

[1501-1600] - 1557

Jacob van Deventer (1505-75) rozpoczyna prace nad mapą topograficzną Holandii i Belgii. Była to pierwsza zuniformizowana mapa Holandii. Ukazała się w 250 arkuszach, prace zakończono w 1573 r. W pomiarach zastosowano triangulację.

[1501-1600] - 1556

Georg Bauer Georgius Agricola (1494-1555), medyk, geolog, w dziele "De Re Metallica" (O naturze minerałów) opisuje m.in. techniki i sprzęt geodezyjny używane w górnictwie podziemnym.

[1501-1600] - 1550-1600

Na ziemiach polskich podkomorzy ziemski staje się jednoosobowym sądem do spraw granicznych.

[1501-1600] - 1549

Królowa Bona nakazuje przeprowadzić pomiary włók w jej dobrach.

[1501-1600] - 1547-1561

"Pomiara włóczna" wykonywana na polecenie króla Zygmunta Augusta. W dobrach wielkoksiążęcych na Litwie i Podlasiu przeprowadzono pomiary, które miały za zadanie uporządkowanie stosunków własnościowych i scalenie gruntów. Gospodarstwom włościańskim przydzielano 1 włókę (wtedy 21,36 ha) ziemi, zaś na tworzenie folwarków wydzielano do kilkunastu włók. Ziemie wspólne przeznaczane były na pastwiska, lasy itp. Grunty wsi dzielono na trzy części, w każdej z nich chłop dostawał swoją część. Na jednej uprawiał zboże, na drugiej oziminy, trzecia była odłogowana. W tym czasie zaczęły powstawać pierwsze wsie o zabudowie zwartej (tzw. ulicówki). Reforma zaprowadziła nowy sposób gospodarowania na polskiej wsi i regulowała dochody skarbu państwa.

[1501-1600] - 1546

Portugalczyk Pedro Salaciense Nunes (1502-78), profesor matematyki, geograf, w dziele "De arte atque ratione navigandi" przedstawił teorię loksodromy - linii łączącej dwa punkty na kuli. Jest wynalazcą noniusza - ruchomej podziałki (dołączonej do głównej podziałki), umożliwiającej odczyt dziesiątych części jednostki podstawowej.

[1501-1600] - 1544

Sebastian Münster (1489-1522), niemiecki matematyk, kartograf, publikuje 600-stronicową "Cosmographia Universalis" - jedną z najbardziej znaczących pozycji encyklopedycznych przez kolejne 200 lat. "Cosmographia" zawiera opis świata i aktualne mapy różnych jego rejonów oraz plany wielu miast. Te ostatnie były wykonywane na podstawie informacji zebranych od lokalnych administracji i były najwcześniejszymi wielkoskalowymi planami. W dziele Münstera znajduje się arkusz z mapą Śląska. "Cosmographia" miała 40 wydań (w 5 językach).

[1501-1600] - 1544

Michael Stifel (1487-1567), matematyk niemiecki, publikuje dzieło "Arithmetica integra", w którym używa znaków "+", "-" i "√" do zapisu działań matematycznych.

[1501-1600] - 1543

W Norymberdze ukazuje się dzieło Mikołaja Kopernika (1473-1543) "O obrotach sfer niebieskich" (De revolutionibus orbium coelestium) - kompletny wykład teorii heliocentrycznej, zgodnie z którą w centrum wszechświata znajduje się Słońce, Ziemia jest kulą obracającą się wokół własnej osi i wraz z innymi planetami obraca się wokół Słońca po kołowych orbitach (pierwsze polskie tłumaczenie De revolutionibus... ukazało się dopiero w 1854 r.).

[1501-1600] - 1541

Georg Joachim von Lauchen, Retyk (1514-74), niemiecki matematyk i astronom, współpracownik Mikołaja Kopernika, publikuje tablice trygonometryczne, będące częścią dzieła Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" - wśród nich po raz pierwszy tablice cosinusów.

[1501-1600] - 1539

W Wenecji wydrukowano "Carta Marina" - pierwszą dokładną mapę morską obejmującą obszar od Islandii po Finlandię, Polskę i Niemcy. Jej autorem był szwedzki ksiądz, geograf i historyk Olaus Magnus (1490-1558).

[1501-1600] - 1535-1540

Czeski biskup Jan Dubrawiusz (ok. 1486-1553) tworzy traktat "O rybnikach y rybach xsiąg pięcioro", w którym opisuje m.in. instrumenty i prace niwelacyjne.

[1501-1600] - 1533

Regnier Gemma Frisius (1508-55), niderlandzki astronom, matematyk i kartograf publikuje rozszerzoną wersję dzieła "Cosmographia" Apianusa. Zawiera ono pracę "Libellus de locurum", dotyczącą zastosowania trygonometrii w pomiarach. Jako pierwszy proponuje wykorzystanie triangulacji do dokładnego lokalizowania miejsc. We wcześniejszym dziele "On the Principles of Astronomy and Cosmography" wyjaśnia terminy astronomiczne: długość, szerokość, południk, biegun itp. Po raz pierwszy opisuje jak zmierzyć długość geograficzną na podstawie pomiaru różnicy czasów: lokalnego i absolutnego, zapisuje stopień znakiem "

[1501-1600] - 1533

Petrus Apianus, Peter Bienewitz (1495-1552) profesor matematyki, kartograf i astronom publikuje dzieło "Instrument buch" o budowie i obsłudze instrumentów astronomicznych i geodezyjnych. Apianus opisał m.in. kwadrant, torquetum, zegary słoneczne, laskę Jakuba. Najbardziej znanym dziełem Apianusa jest "Cosmographia seu descriptio totius orbis" (1524), w dużej mierze oparta na dziele Ptolemeusza. Znajdują się w niej jedne z pierwszych map Ameryki.

[1501-1600] - 1528

Francuz Jan Fernel (1497-1558) pomierzył przy pomocy koła mierniczego długość stopnia południka pomiędzy Paryżem a Amiens.

[1501-1600] - 1527-1528

Powstała mapa ukazująca granice dóbr królowej Bony z dobrami magnackimi w rejonie puszczy grodzieńskiej.

[1501-1600] - 1526

Ukazuje się mapa Polski Bernarda Wapowskiego (1470-1535), sekretarza króla Zygmunta I Starego, wydrukowana przez krakowskiego drukarza Ungera. Dzieło składało się z dwóch arkuszy: "południowego" - "Tabula Sarmatiae" z Europą od Torunia po Konstantynopol oraz "północnego" - "Mappa Regni Poloniae ac M.Duc. Lituanae" od Szwecji po północną Polskę. Mapa służyła wielu późniejszym kartografom (Sebastian Münster, Mercator czy Kasper Vopelius) jako źródło informacji do tworzenia ich własnych opracowań. Mapa miała naniesioną siatkę geograficzną, wiele pokazanych na niej miejscowości było dokładnie zlokalizowanych dzięki wykorzystaniu przez Wapowskiego pomiarów astronomicznych M. Kopernika i innych astronomów. Wapowski był także autorem dzieła pt. "Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535".

[1501-1600] - 1519

Portugalski żeglarz Ferdynand Magellan (ok. 1480-1521) wyrusza na wyprawę dookoła świata. Jej zakończenie w 1522 r. było jednym z dowodów na kulisty kształt Ziemi.

[1501-1600] - 1517

Maciej z Miechowa, Miechowita (1457-1521), historyk, lekarz i geograf, wydaje "Traktat o obu Sarmacjach", w którym opisuje tereny leżące od Wisły po Morze Kaspijskie i Azowskie.

[1501-1600] - 1515

Scipione del Ferro (1465-1526), włoski matematyk, podaje wzór na rozwiązywanie równań kwadratowych i sześciennych.

[1501-1600] - 1514

Johann Werner (1468-1522), niemiecki astronom, matematyk i geograf, pisze "In Hoc Opere Haec Cotinentur Moua Translatio Primi Libri Geographicae Cl Ptolomaei" - komentarze do "Geografii" Ptolemeusza. Opisuje w nich przyrząd astronomiczny ze skalą stopniową, z której można było odczytać wartość kąta. Ponadto podaje metodę określania długości geograficznej za pomocą zaćmień Księżyca.

[1501-1600] - 1512

Jan ze Stobnicy (ok. 1470-1530), krakowski geograf i filozof, profesor Akademii Krakowskiej, napisał dzieło "Introductio in Ptholomei Cosmographian" (oparte na "Cosmographiae Introductia" M. Waldseemüllera i opisie podróży A. Vespucciego), w którym zamieścił, jako pierwszy w polskiej książce, mapę Ameryki.

[1501-1600] - 1507

Martin Waldseemüller (ok. 1475-1522), kanonik i kartograf, wydał ścienną mapą świata (Universalis Cosmographia). Po raz pierwszy na mapie pojawia się nazwa Ameryka, pochodząca od imienia florenckiego żeglarza Amerigo Vespucciego, który wykonał pierwsze mapy opisujące nowy kontynent.