Definicja

Robert Olszewski, Paweł Kowalski, Andrzej Głażewski

Jednoznaczne zdefiniowanie pozornie oczywistego pojęcia „kartografia” nie jest wcale proste. Zarówno samo rozumienie kartografii, jak i określenie jej roli i miejsca w nauce, technice i sztuce ewoluowało przez stulecia. Także współcześnie dostrzec można dwie odmienne tendencje w zakresie jej definiowania i określania wzajemnych relacji z systemami informacji geograficznej (GIS). Kartografię możemy zatem sprowadzić do roli nauki formalnej zajmującej się opracowaniem teorii i metod graficznego przekazu informacji o przestrzennym rozmieszczeniu obiektów i zjawisk (tzw. podejście komunikacyjne w kartografii teoretycznej). Alternatywnie możemy traktować ją jako naukę zajmującą się odwzorowaniem i badaniem zjawisk występujących w przestrzeni geograficznej z punktu widzenia ich rozmieszczenia, właściwości, współzależności i zachodzących zmian za pomocą obrazów kartograficznych (tzw. orientacja poznawcza). Osiągnięciem orientacji poznawczej jest stworzenie w latach 60. XX wieku koncepcji modelu i modelowania kartograficznego. W tym ujęciu model definiowany jest jako specyficzne odwzorowanie bytów rzeczywistych z pominięciem nieistotnych cech i związków. Służy on ukazaniu charakterystycznych aspektów badanego fragmentu rzeczywistości w stopniu umożliwiającym jego poznanie.
Równie istotne jest określenie relacji pomiędzy kartografią a GIS. Uznając kluczową rolę kartografii jako samodzielnej nauki zajmującej się modelowaniem rzeczywistości, GIS traktować można jako techniczno-analityczne narzędzie kartografii. W literaturze często spotykany jest także pogląd odmienny, według którego to kartografia jest podzbiorem GIS służącym do prezentacji wyników analiz przestrzennych.

Abraham Ortelius, Americae sive novi orbis nova descriptio, 1587 r.

Odmienność w zakresie pojmowania znaczenia, roli i miejsca kartografii widać w sposobie jej definiowania:

• „Kartografia jest nauką o przedstawianiu i badaniu rozmieszczenia przestrzennego oraz wzajemnych powiązań zjawisk przyrodniczych i społecznych (i ich zmian w czasie) za pomocą specjalnych modeli obrazowo-znakowych – przedstawień kartograficznych” (Konstantin A. Saliszczew, 1984).
• „Kartografia jest sztuką, nauką i techniką wykonywania map wraz z ich badaniem jako dokumentów naukowych i dzieł sztuki. W tym kontekście za mapy można uważać różnego typu mapy, plany, przekroje, blokdiagramy, modele trójwymiarowe oraz globusy przedstawiające Ziemię lub ciała niebieskie w dowolnej skali” (Artur H. Robinson, 1988).
• „Kartografia jest nauką metodyczną o modelowaniu i obrazowaniu czasoprzestrzennych struktur informacyjnych w postaci map opisujących wielowymiarową rzeczywistość (ziemską, kosmiczną), która stanowi domenę celowych działań człowieka: przedmiot ustawicznego poznania i zaspokajania potrzeb.” (Andrzej Makowski, 2005).

Dr Robert Olszewski, dr Paweł Kowalski i dr Andrzej Głażewski są pracownikami Zakładu Kartografii Politechniki Warszawskiej

(Opracowanie zamieszczono na GeoForum w marcu 2006 r.)