|
Armie przemierzają Europę
Prace związane z określeniem wymiarów globu miały wielkie znaczenie nie tylko w wymiarze naukowym, ale i praktycznym. Pomiary stopnia zapoczątkowały bowiem zakładanie łańcuchów triangulacyjnych. Z reguły biegły one w kierunkach południkowych i równoleżnikowych. W miarę rozwoju techniki pomiarowej i obliczeniowej oraz rosnących potrzeb łańcuchy zagęszczano, tworząc sieci triangulacyjne. Sztywny układ geometryczny takich sieci był z kolei idealnym rozwiązaniem do prowadzenia bardziej szczegółowych pomiarów (np. topograficznych).
Od XVIII do połowy XX wieku w całej Europie trwały cykliczne kampanie związane z zakładaniem sieci triangulacyjnych i pracami topograficznymi. Zaczęła je Francja, a zaraz za nią poszły następne kraje. W XVIII i XIX w. jednym z głównych zadań geodezji było pozyskanie map do celów militarnych. Już w 1688 r. w strukturach armii francuskiej za pomiary odpowiedzialny był Depot de la Guerre. Nie kto inny jak Jacques Cassini (1677-1765) jako pierwszy wykorzystał siatkę współrzędnych na mapie do prowadzenia ognia artyleryjskiego. Sieć triangulacyjna założona w XVIII w. we Francji umożliwiła wykonanie w stosunkowo krótkim czasie mapy królestwa i obliczenie jego powierzchni. I tak w 1745 r. okazało się na przykład, że powierzchnia Francji jest o 10% większa, niż wynikało to z wcześniejszych pomiarów.
Pomiary stolikowe, wiek XVII
Z kolei sieć z 1818 r. była podstawą do trwających ponad 60 lat wielkich prac topograficznych na terenie tego kraju. Strategię wykorzystania materiałów kartograficznych do celów wojskowych rozwinął z wielkim powodzeniem Napoleon; w czasie jego podbojów w ślad za przednimi oddziałami podążali zwykle żołnierze z korpusu inżynierów geografów.
W Anglii w połowie XVIII w. konflikt militarny ze Szkocją spowodował przeprowadzenie prac topograficznych w północnej części wyspy. Gdy w 1791 r. istniało z kolei zagrożenie inwazją ze strony Francji i potrzebna była dokładna mapa południowego wybrzeża, przeprowadzono tam niezbędne pomiary triangulacyjne. Pierwsze regularne pomiary sieci podstawowej rozpoczęto na Wyspach Brytyjskich w 1783 r., a wielką kampanię zakończono dopiero w 1853 r.
Wojna francusko-rosyjska i doświadczenia wypływające z kampanii napoleońskiej z 1812 r. uświadomiły carskim sztabowcom znaczenie map na polu walki. Dały one początek wielkim pomiarom triangulacyjnych na terenie Rosji, a w 1832 r. zdecydowano, że za całość prac topograficznych odpowiedzialne będzie Kwatermistrzostwo Sztabu Generalnego. W latach 1820-32 liczne kampanie pomiarowe prowadziła armia pruska. W 1856 r. w celu usystematyzowania prac związanych z zakładaniem i pomiarami sieci triangulacyjnych utworzono specjalne Biuro Triangulacyjne Kraju. Z kolei w Polsce w okresie Księstwa Warszawskiego w Generalnym Kwatermistrzostwie powstał Korpus Inżynierów i Biuro Topograficzne. Dziełem oficerów było m.in. wykonanie pomiarów astronomicznych i założenie sieci triangulacyjnej Księstwa, którą połączono z siecią pruską i austriacką oraz pomiary topograficzne prawie połowy obszaru ówczesnej Polski i powstanie słynnej Wielkiej Mapy Kwatermistrzostwa (po powstaniu listopadowym w 1830 r. dalsze prace wykonywali już topografowie rosyjscy).
Od początku sieci krajowe próbowano łączyć ze sobą. Pod koniec XVIII w. przeprowadzono spektakularny pomiar pomiędzy Anglią i Francją. Ze strony brytyjskiej prowadził go założyciel Ordnance Survey, generał William Roy (1726-90), z francuskiej – Pierre Mechain, Jean-Baptiste Delambre i Cassini de Thury. Prace rozpoczęto po stronie angielskiej, rozwijając łańcuch od pałacu w Windsorze (1784) do zamku w Dover (1787). Sam pomiar poprzez kanał La Manche wykonano we wrześniu 1787 r. Baza znajdowała się w leżącej po francuskiej stronie kanału Dunkierce, a pomiary dały podstawę do przyjęcia w 1791 r. tymczasowej definicji metra przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. W 1789 r. wykonano inne, nie mniej ważne geodezyjne połączenie, tym razem Europy z Afryką. Było to zasługą hiszpańskiego generała Carlosa Ibanes e Ibanez de Ibero (1825-91), który przygotował całą kampanię oraz wykonał pomiary astronomiczne i kątowe na punktach Laplace’a (dwa znajdowały się po stronie hiszpańskiej na szczytach pasma Sierra Nevada, a dwa po stronie algierskiej
| 
NIWELATORY
