Batalia o wschodnią granicę Polski po wojnie polsko-bolszewickiej. Z narażeniem życia

Mimo podpisania protokołów Mieszanej Komisji Granicznej o przebiegu granicy państwowej między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich, które nastąpiło 31 lipca 1924 r. w Komisariacie Spraw Zagranicznych w Moskwie, sytuacja na Kresach Wschodnich nadal nie była stabilna. Mnożyły się incydenty graniczne, napady rabunkowe i akty dywersyjne. Rosjanie – mimo formalnego wyznaczenia granicy i nawiązania stosunków dyplomatycznych – w rzeczywistości nie uznawali postanowień pokojowych i wszelkimi dostępnymi sposobami dążyli do destabilizacji sytuacji wzdłuż granicy z Polską. W tych okolicznościach rząd podjął decyzję, a Ministerstwo Spraw Wojskowych już 12 września 1924 r. wydało rozkaz o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza, formacji o charakterze wojskowym, której zadaniem była ochrona granicy. Z armii oddelegowano do niej dwóch generałów, 303 oficerów, 854 podoficerów zawodowych i 7994 żołnierzy. Pierwszą linię ochrony granicy stanowiły strażnice, każda obsadzona przez 15-18 żołnierzy [27, 28].

Równolegle z komisją graniczną pracowały komisje do spraw repatriacji, rewindykacji i ewakuacji. W wyniku ich działalnoś­ci powróciło do Polski ponad milion osób, w tym kilkadziesiąt tysięcy jeńców wojennych. Polacy domagali się zwrotu olbrzymiego majątku, złota, dóbr kultury, dzieł sztuki, zabytków muzealnych i archiwalnych zbiorów bibliotecznych (m.in. Biblioteki Załuskich) zagrabionych po styczniu 1772 r. Negocjacje w tym zakresie trwały przez całe dwudziestolecie międzywojenne, strona sowiecka upor­czywie starała się ograniczyć zakres zwrotu majątku, nie przekazała m.in. źródłowych materiałów kartograficznych i dokumentów pomiarów triangulacyjnych z obszarów przejętych przez Polskę. Nie powróciły do kraju dawne mapy i kamienie litograficzne Wielkiej Mapy Kwatermistrzostwa. Rosjanie zwrócili natomiast m.in. obraz Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem, arrasy czy obrazy Canaletta.

• Od umowy do traktatu

Kolejnym krokiem, w którym regulowano problematykę stosunków prawnych na granicy wschodniej, była umowa podpisana w Moskwie 10 kwietnia 1932 r. W artykule 1 ustęp 1 ponownie znalazł się ogólny zapis dotyczący przebiegu granicy: „Granica państwowa między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad zgodnie z art. 2 Traktatu Pokoju między Rzecząpospolitą Polską a Związkowemi Republikami, podpisanego w Rydze dnia 18 marca 1921 roku, przechodzi w terenie w taki sposób, jak ona była...

Pełna treść artykułu w listopadowym wydaniu miesięcznika GEODETA

• Zamów wersję papierową

• Zamów wersję cyfrową