Nowe prawo dronowe a geodezja

Wraz z nowym rokiem weszły w życie zupełnie nowe przepisy dotyczące wykonywania lotów bezzałogowymi statkami powietrznymi (BSP). Na jakie zmiany warto zwrócić uwagę z punktu widzenia geodezji, tłumaczy Radosław Zych z Akademii UAV.

Dla kogo jest ten artykuł?

Po pierwsze dla wszystkich tych, którzy już wykonują prace geodezyjne z wykorzystaniem BSP, posiadają uprawnienia do wykonywania lotów (świadectwo kwalifikacji operatora BSP w zasięgu i/lub poza zasięgiem wzroku – VLOS/BVLOS) i chcą takie usługi nadal wykonywać zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Po drugie dla tych, którzy taką ofertę planują wprowadzić do swojego portfolio. Istotne jest, aby prace zostały wykonane nie tylko z zachowaniem dokładności i w zgodzie z przepisami geodezyjnymi, ale również zgodnie z regulacjami lotniczymi.

31 grudnia 2020 roku prawo dotyczące wykonywania lotów przeszło gruntowną zmianę. Dotychczasowe przepisy, obowiązujące w Polsce od 2013 roku, zostały zastąpione rozporządzeniami europejskimi (EU) 2019/945 i (EU) 2019/947 (linki obok odsyłają do tekstów ujednoliconych obejmujących zmiany wprowadzone dodatkowymi rozporządzeniami 2020/639 i 2020/746). Oba akty oczekują jeszcze na wejście w życie znowelizowanej ustawy Prawo lotnicze oraz rozporządzeń krajowych na temat stref geograficznych. W związku z pandemią proces legislacyjny przebiega wolniej niż pierwotnie zakładano. Do czasu wejścia w życie krajowych aktów prawnych prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego wydał wytyczne, które wprowadzają do zastosowania narodowe scenariusze standardowe oraz opisują strefy geograficzne.

Jedną z pierwszych zmian, do których należy się przyzwyczaić, jest zmiana nomenklatury – dotychczas osoba kierująca dronem nazywana była „operatorem”. Obecnie operatorem jest podmiot (firma) zatrudniająca „pilotów”. Odpowiedzialność leży oczywiście nadal po stronie pilota, jednak realizuje on lot w oparciu o wytyczne i instrukcje Operatora. Takie podejście nakłada pewne obowiązki także na firmę, między innymi prowadzenie Instrukcji operacyjnej, wdrażanie procedur bezpieczeństwa, trzymanie pieczy nad flotą. Oczywiście w przypadku jednoosobowych działalności gospodarczych funkcję zarówno Operatora, jak i Pilota pełni ta sama osoba, jednak w firmach większych, gdzie dronów jest kilka lub nawet kilkanaście, należy wprowadzić odpowiednie procedury.

Kolejna zmianą jest podział operacji lotniczych. Do końca zeszłego roku loty BSP dzieliły się na:

• loty rekreacyjne lub sportowe – niewymagające posiadania uprawnień,
• loty inne niż rekreacyjne i sportowe (VLOS i BVLOS) – wymagające odbycia szkolenia i uzyskania uprawnień (tu mieściły się prace geodezyjne).

Unia Europejska wychodzi z nieco innego założenia. Według nowych przepisów poziom kompetencji pilota powinien być odpowiedni do ryzyka, jakie niesie ze sobą dana operacja. Ryzyko to wiąże się głównie z dwoma parametrami: masą statku powietrznego i jego prędkością (energia kinetyczna) oraz z odległością od ludzi. Potencjalne ryzyko nie jest związane ściśle z celem lotu. Wprowadzony został zatem podział operacji BSP na następujące kategorie:

• Kategoria otwarta (OPEN): obejmuje operacje VLOS niewymagające uzyskania zgody, zezwolenia. Drony o masie poniżej 25 kg i loty do maksymalnej wysokości 120 m nad terenem (lub ponad przeszkodą wyższą niż 120 m), w których ryzyko dla osób trzecich jest bardzo niskie. Kategoria ta zawiera dodatkowe 3 podkategorie:
  • A1 – dronami o maksymalnej masie 900 g posiadającymi nadaną klasę lub do 500 g dla dronów obecnie dostępnych na rynku, czyli bez klasy (o klasach szerzej w dalszej części artykułu),
  • A2 – loty w odległości minimum 50 m od ludzi, dla dronów do 2 kg bez klasy lub do 30 m (lub 5, jeśli posiadają tryb niskiej prędkości ograniczający prędkość do 3 m/s) dla dronów o masie do 4 kg z nadaną klasą (takie nie są jednak jeszcze dostępne na rynku),
  • A3 – minimalna odległość od ludzi 150 m.
  • Kategoria szczególna (SPECIFIC): obejmuje operacje VLOS/BVLOS wymagające uzyskania zezwolenia od właściwego organu z racji większego ryzyka dla osób trzecich (operacje, które przekraczają ograniczenia kategorii otwartej). Szkolenia w tej kategorii prowadzone są w ośrodkach szkoleniowych.
  • Kategoria certyfikowana (CERTIFIED): obejmuje operacje VLOS/BVLOS, które wymagają certyfikacji bezzałogowego systemu powietrznego na podstawie rozporządzenia delegowanego (UE) 2019/945 i certyfikacji operatora oraz personelu. Są to operacje wysokiego ryzyka dla osób postronnych, np. przewoź materiałów niebezpiecznych lub ludzi.

Jak zatem widać, obecnie każda osoba latająca dronem (o ile jego masa przekracza 250 g, nie jest on zabawką lub nie posiada urządzenia do gromadzenia danych osobowych – np. kamery) musi posiadać odpowiednie kompetencje. Niezależnie od celu takiego lotu.

Dla kogo kategoria otwarta, dla kogo szczególna?

Kategoria otwarta przeznaczona jest dla pilotów realizujących operacje o najniższym stopniu ryzyka. W jej ramach można wykonywać operacje maksymalnie do 120 m nad poziom ziemi (lub do 15 m powyżej przeszkody w promieniu 50 m od drona) dronem z nadaną klasą. Problem z klasą drona (klasy określane są wg rozporządzenia 2019/945) jest taki, że żaden oferowany obecnie na rynku bezzałogowiec takiej klasy nadanej nie ma. Ustanowiony został okres przejściowy, w którym loty dronami „starszymi”, bez klas, można wykonywać operacje wg poniższej tabeli:

Rys. 1 – przepisy przejściowe określone przez rozporządzenie wykonawcze komisji (UE) 2019/947 (źródło: Urząd Lotnictwa Cywilnego)

Kompetencje w kategorii Otwartej w podkategoriach A1 (drony do 500 g bez klasy) oraz A3 (drony do 25 kg przy zachowaniu odległości 150 m od ludzi) nabywa się przez odbycie kursu on-line i zaliczenie egzaminu teoretycznego na stronie drony.ulc.gov.pl. Za darmo.

Podkategoria A2 wymaga jeszcze zaliczenia dodatkowego egzaminu w ośrodku szkoleniowym. Ich lista dostępna jest na stronie ULC. Koszty egzaminu nie przekraczają 100 zł.

Czy kategoria Otwarta wystarczy w pracach geodezyjnych?

Nad odpowiedzią należy się zastanowić. Jeśli prace z wykorzystaniem BSP mają być realizowane z dala od ludzi, może się okazać, że będzie to kategoria wystarczająca. Pamiętać należy jednak, że jesteśmy wówczas ograniczeni w realizacji zadań. Odległość do ludzi liczona jest nie tylko od osób poruszających się swobodnie, ale również do tych znajdujących się w pojazdach.

Co w sytuacji, w której chcemy realizować loty nad ludźmi lub poza zasięgiem wzroku?

Takich lotów w kategorii otwartej realizować się nie uda. Wymagane będą zatem kompetencje określone dla kategorii szczególnej. W tej kategorii ULC przygotował tak zwane scenariusze standardowe, w ramach których możemy realizować zadania do wysokości 120 m, nad ludźmi, w terenach zurbanizowanych. Także dronami obecnie dostępnymi w sprzedaży o masie do 4 lub do 25 kg – zależnie od wybranego scenariusza.

Z racji dużo szerszych niż w kategorii otwartej kompetencji wymagane są szkolenia dla pilotów. Odpowiadają one dawnym uprawnieniom VLOS/BVLOS (loty w zasięgu lub poza zasięgiem wzroku). Istotną zmianą w stosunku do zeszłego roku jest możliwość wykonywania lotów poza zasięgiem wzroku bez dodatkowej zgody Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W terenie niezurbanizowanym posiadacz kompetencji kategorii szczególnej w lotach poza zasięgiem wzroku (scenariusz NSTS-05 lub wyższy) może wykonywać loty do 2 km, składając do ULC jedynie oświadczenie, a nie występując – jak dotychczas – o zgodę. Biorąc pod uwagę zarówno specyfikę prac geodezyjnych, jak i możliwości obecnie dostępnego na rynku sprzętu, loty poza zasięgiem wzroku przynoszą największe możliwości, jeśli chodzi o efektywność prac.

Szkolenia do kategorii szczególnej odbywają się w kilku ośrodkach na terenie kraju, a ich liczba rośnie. Przy wyborze odpowiedniego miejsca warto kierować się nie tylko ceną, ale również, a może przede wszystkim, jakością i doświadczeniem. Zachęcamy do skorzystania z naszej oferty szkoleń, które prowadzimy w dowolny miejscu kraju i zapoznania się z naszymi referencjami.

Ośrodek szkoleniowy w trakcie kursu powinien przygotować użytkownika nie tylko do zaliczenia egzaminu dla pilota, ale również do spełnienia wszelkich wymogów formalnych do rozpoczęcia pracy. A zatem przygotowania dokumentacji operacyjnej, w tym instrukcji operacyjnej i oświadczeń o zgodności operacji z danym scenariuszem standardowym.

Co z lotami powyżej 120 m, dalej niż 2 km od punktu startu lub BSP powyżej 25 kg?

W takiej sytuacji dalej mieścimy się w ramach kategorii Szczególnej. Jednak lot w takich warunkach wymagać będzie nie tylko posiadania kompetencji, ale również uzyskania zgody. Wykraczając poza ramy scenariusza standardowego, musimy się liczyć ze wzrostem ryzyka wykonywanej operacji. Zatem taki lot poprzedzony musi być uzyskaniem zgody Prezesa ULC. Zgoda taka wydawana jest na podstawie wniosku, załącznikiem do którego jest między innymi analiza ryzyka. Analiza ryzyka wymaga od operatora umiejętności sporządzania dokumentacji wg metodologii SORA (specific operations risk assessment) – czyli dość obszernego dokumentu opisującego nasze operacje i środki łagodzące zwiększone ryzyko. W skrócie: chcąc zwiększyć ryzyko wykonywanej operacji poprzez wykroczenie poza ramy scenariusza standardowego, musimy podnieść poziom bezpieczeństwa tak, aby ryzyko pozostało na poziomie akceptowalnym. Wnioskować możemy o zgodę nie tylko na jeden lot, ale na szereg operacji, które na przykład odpowiadają charakterowi działań danego użytkownika (inspekcji linii energetycznych, większe obszary nalotu itp.). Jako ośrodek szkoleniowy oferujemy również szkolenia z analizy ryzyka i wsparcie w prowadzeniu dokumentacji operacyjnej.

Co należy zrobić, posiadając dotychczasowe uprawnienia do wykonywania lotów w zasięgu lub poza zasięgiem wzroku?

Jeśli uprawnienia są nadal ważne, można kontynuować działalność po spełnieniu kilku wymagań. Poniżej opis poszczególnych kroków:

1. Rejestracja operatora – należy zarejestrować działalność operatora na stronie drony.ulc.gov.pl. Proces rejestracji trwa kilka minut. W jego efekcie uzyskujemy niepowtarzalny numer operatora – ciąg liter i znaków będący od tej pory identyfikatorem danego operatora. Numer operatora należy umieścić na BSP. Może to być naklejka, napis lub inna metoda pozwalająca na trwałe oznaczenie BSP i jego operatora. Pamiętać należy, że operator to organizacja, właściciel, a nie pilot. Zatem w organizacjach posiadających większą liczbę dronów ten sam numer umieszczamy na każdym urządzeniu. Rejestrować można zarówno osoby fizyczne (w tym jednoosobowe działalności gospodarcze), jak i osoby prawne (np. spółki).

2.Złożenie oświadczeń o lotach w ramach scenariuszy standardowych. Takie oświadczenie składa zarejestrowany operator (nie pilot). Scenariusz oprócz charakteru operacji opisuje kompetencje pilotów wykonujących dane operacje. Pamiętać należy zatem, aby złożyć oświadczenie o operacji zgodnej z kompetencjami zatrudnionych pilotów. Poniżej znajduje się wykaz scenariuszy narodowych, opublikowanych jako wytyczne Prezesa ULC:

1. NSTS-01 – loty w zasięgu wzroku, BSP do 4 kg,
2. NSTS-02 – loty w zasięgu wzroku, wielowirnikowce od 4 do 25 kg,
3. NSTS-03 – loty w zasięgu wzroku, samoloty i VTOL od 4 do 25 kg,
4. NSTS-04 – loty w zasięgu wzroku, helikoptery od 4 do 25 kg,
5. NSTS-05 – loty poza zasięgiem wzroku, BSP do 4 kg,
6. NSTS-06 – loty poza zasięgiem wzroku, wielowirnikowce od 4 do 25 kg,
7. NSTS-07 – loty poza zasięgiem wzroku, samoloty i VTOL od 4 do 25 kg,
8. NSTS-08 – loty poza zasięgiem wzroku, helikoptery od 4 do 25 kg,
9. NSTS-09 – scenariusz przewidziany dla podmiotów posiadających zgodę prezesa ULC na loty poza zasięgiem wzroku wg przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2020 r.

Oświadczenie składa się osobno dla każdego ze scenariuszy. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie ULC.

Oświadczenie składamy osobiście w oryginale, pocztą, mailowo podpisane podpisem kwalifikowanym lub przez ePUAP.

Uwaga: przed złożeniem oświadczeń należy zapoznać się z treścią i ograniczeniami zawartymi w charakterystyce odpowiedniego scenariusza. Istotnym jest, że w przypadku scenariusza NSTS-01 operator zobowiązany jest do ustanowienia procedur i ograniczeń dostosowanych do planowanych operacji, a w przypadku pozostałych scenariuszy – do posiadania instrukcji operacyjnej zgodnej z dodatkiem 5 do rozporządzenia (UE) 2091/947.

3. Po potwierdzeniu przez ULC otrzymania i kompletności oświadczeń można rozpocząć prowadzenie operacji.

Jak długo pozostają ważne uprawnienia wydane przed 31 grudnia 2020 r.?

Uprawnienia VLOS/BVLOS wydane przed 31 grudnia pozostają ważne do 1 stycznia 2022 roku lub do daty umieszczonej w świadectwie, co nastąpi szybciej. Konwersja następuje na wniosek posiadacza uprawnień i dokonuje się jej poprzez pobranie z systemu drony.ulc.gov.pl ze swojego profilu wniosku o konwersję. Wniosek taki złożyć należy przed wygaśnięciem uprawnień lub przed 1 stycznia 2020 (jeśli uprawnienia są ważne dłużej) za pośrednictwem poczty, osobiście w ULC, mailem podpisane podpisem kwalifikowany lub przez ePUAP.

Więcej informacji na temat konwersji można znaleźć na stronie ULC.

Kończąc artykuł, chciałbym podziękować za lekturę, licząc, że wiadomości zostały przekazane jasno i klarownie. Jeśli byliby Państwo zainteresowani szkoleniami lub pomocą w dokumentacji czy analizie ryzyka dla własnych operacji, zachęcam do kontaktu i skorzystania z usług Akademii UAV. W razie pytań odsyłam również do nagrania wideo dyrektora Departamentu BSP Pawła Szymańskiego oraz na strony ULC.

Radosław Zych (Akademia UAV)