Nowe ustalenia dotyczące wysokości szczytów w Tatrach

WykorzystujÄ…c pozyskane ostatnio dane lidarowe, wydawcy map tatrzaÅ„skich z serii „Rodzina TatrzaÅ„ska”, tj. ZakÅ‚ad Kartograficzny Sygnatura i Wydawnictwo Kartograficzne Polkart, we współpracy z wydawnictwem sÅ‚owackim TatraPlan opublikowali mapy turystyczne zawierajÄ…ce na nowo pomierzone wartoÅ›ci wysokoÅ›ci dla szczytów, przeÅ‚Ä™czy i stawów.

fot. JK

W analizie wykorzystano uwolnione ostatnio dane GUGiK, tj. model terenu Arc/Info ASCII Grid w rozdzielczoÅ›ci 1 m i dokÅ‚adnoÅ›ci pionowej 0,15 m oraz model udostÄ™pniony przez ÚGKK SR – pomiar GKÚ SR metodÄ… Lidar DEM DMR5_0 w rozdzielczoÅ›ci również 1 m i dokÅ‚adnoÅ›ci pionowej 0,04 m. Obydwa modele odnoszÄ… siÄ™ do poziomu morza w Kronsztadtcie. Ponadto w miejscach problematycznych siÄ™gniÄ™to do oryginalnych danych pomiarowych GUGiK o gÄ™stoÅ›ci 4 pkt/m kw. Niestety, dane sÅ‚owackie o gÄ™stoÅ›ci 30 pkt/m kw. nie sÄ… powszechnie dostÄ™pne, ale można zaÅ‚ożyć, że sÄ… precyzyjniejsze i nowsze (2018) niż dane z modelu GUGiK (2012). CiekawostkÄ… jest brak danych GUGiK dla rejonu MiÄ™guszowieckiego Wierchu (godÅ‚o M–34–101–A–c–3–4), na szczęście dane sÅ‚owackie siÄ™gajÄ… tu 350 m w gÅ‚Ä…b Polski. W modelu sÅ‚owackim brakuje na razie ok. 1,5 km kw. koÅ‚o Zdziaru – nie ma tam jednak istotnych wierzchoÅ‚ków.

Należy ogólnie podkreślić, że prywatnego wydawcy nie stać na zakup modeli dla tak dużych obszarów. Turyści nie zapłacą za droższe mapy, stąd uwolnienie danych otwiera szerokie perspektywy upowszechnienia aktualnej wiedzy o przestrzeni geograficznej.

Prace wykonano ze szczegółowoÅ›ciÄ… odpowiedniÄ… dla map w skali 1:25 000. W takiej skali nie mieszczÄ… siÄ™ wszystkie nazwy szczytów i przeÅ‚Ä™czy. Szczególnie dotyczy to grani w Tatrach Wysokich, mocno postrzÄ™pionych i atrakcyjnych dla taterników, gdzie nazw jest wyjÄ…tkowo dużo. Ze wzglÄ™du na ich gÄ™stwinÄ™ poniższe rezultaty analizy nie obejmujÄ… kilkudziesiÄ™ciu mniej znanych obiektów na tych graniach. Autorzy skoncentrowali siÄ™ na szczytach, przeÅ‚Ä™czach i stawach, uznajÄ…c wartoÅ›ci ich wysokoÅ›ci za najważniejsze dla turystów, ale też dlatego, że taka analiza nie wymagaÅ‚a naÅ‚ożenia treÅ›ci topograficznej. Przydatne byÅ‚y jedynie rysunki stawów okresowych, dobrze widoczne na mapach topograficznych i na ortofotomapie. Korzystano z nazw geograficznych PRNG, choć ich lokalizacja, dziÄ™ki nowym danym wysokoÅ›ciowym, powinna zostać zweryfikowana. Nazwy sÄ… w wiÄ™kszoÅ›ci przesuniÄ™te na tyle dużo (np. 15 m), że wysokoÅ›ci odczytywane w sposób automatyczny sÄ… nieprawidÅ‚owe i nieużyteczne – np. Ratusz jest przesuniÄ™ty o 14 m w kierunku północnym, co zmienia jego wysokość o 9 m.

Analizę przeprowadzono w programie GlobalMapper v. 21.1 bez modułu Lidar. W celu automatycznego uzyskania wielu punktów wysokościowych o dużej dokładności pionowej wygenerowano poziomice co 1 m dla całych Tatr. Program zidentyfikował kilkanaście tysięcy wierzchołków, zapewniając 99,9% potrzebnych wartości (rys. 1). Inaczej było z przełęczami, trzeba je było określać wizualnie, w czym walnie pomagały poziomice (rys. 2). W trakcie analizy chmury punktów dla nielicznych obszarów generowano poziomice co 0,1 m oraz wyświetlano wartości wysokości oryginalnych punktów lidar z charakterystyką ground (rys. 3a).

Rys. 1

Rys. 2

Rys. 3a

W wyniku weryfikacji zmieniono wartoÅ›ci wysokoÅ›ci dla ok. 75–80% obiektów. Ustalono, po raz pierwszy, wysokość kilkudziesiÄ™ciu mniejszych szczytów, wielu rozlegÅ‚ych, widocznych przeÅ‚Ä™czy oraz poÅ‚owy stawów, głównie okresowych. W sumie daje to 236 wysokoÅ›ci w TPN, 405 w sÅ‚owackich Tatrach Wysokich, 132 w sÅ‚owackich Tatrach Zachodnich oraz 51 w Tatrach Bielskich.

Nie stwierdzono spektakularnych odchyleń wartości wysokości dla powszechnie znanych obiektów, ale wiele błędów jest interesujących i wymaga komentarza.

1. Niektóre wysokoÅ›ci funkcjonowaÅ‚y adekwatnie do punktu/sÅ‚upka granicznego, nie dotyczyÅ‚y zaÅ› głównego wierzchoÅ‚ka, poÅ‚ożonego już na terenie SÅ‚owacji. I tak, Kamienista (punkt osnowy bazowej) miaÅ‚a 2121 m n.p.m., a wierzchoÅ‚ek oddalony o 90 m ma 6 m wiÄ™cej – 2127. SmreczyÅ„ski Wierch też ma wierzchoÅ‚ek poÅ‚ożony poza granicÄ… i jest wyższy o 4 m – 2070. Suchy Wierch Kondracki ma wyższy wierzchoÅ‚ek poÅ‚ożony 33 m w kierunku poÅ‚udniowym, jest on wyższy o 5 m – 1895. Tego bÅ‚Ä™du nie popeÅ‚niono ongiÅ› dla JarzÄ…bczego Wierchu i naturalnie dla Rysów, o których osoby bardziej zaznajomione wiedziaÅ‚y, że wierzchoÅ‚ek graniczny nie jest najwyższy.
2. Punkty osnowy geodezyjnej bazowej i inne punkty geodezyjne czasem wprowadzajÄ… w bÅ‚Ä…d. Ich wartoÅ›ci wysokoÅ›ci sÄ… zapewne zapisane prawidÅ‚owo, ale dotyczÄ… innych lokalizacji, które sÄ… istotne dla geodetów, ale mniej ważne dla topografów, o turystach nie wspominajÄ…c. I tak, wysokość 1360 dla MyÅ›lenickich Turni dotyczy punktu osnowy umieszczonego przy drodze, nie ma on nic wspólnego ze skaÅ‚ami lub stacjÄ… poÅ›redniÄ… kolejki – ok. 1350. Punkt osnowy na Bobrowcu jest oddalony od najwyższego wierzchoÅ‚ka o 112 m – w rzeczywistoÅ›ci Bobrowiec ma 1 m wiÄ™cej, tj. 1664. Magura Witowska (poza Tatrami) ma punkt osnowy prawie na zaÅ‚amaniu granicy, dużo niższy. Jej rzeczywista wysokość wynosi 1231. InteresujÄ…cy jest przypadek WoÅ‚owca. Jest to punkt osnowy (staÅ‚a tu ongiÅ› wieża triangulacyjna); tylko w tym punkcie lidar podaje wartość 2064,1, jest to zapewne sÅ‚upek graniczny 0,25 x 0,25 x 0,7 m. DookoÅ‚a wartoÅ›ci lidaru sÄ… metr niższe i tak też trzeba przyjąć wysokość szczytu – 2063. Wspomniany problem istniaÅ‚ od zawsze. Wg relacji W. H. Paryskiego topografowie stawiali stoliki pomiarowe nie na wierzchoÅ‚kach, tylko w miejscach dogodnych do wykonywania pomiarów – co naturalne. Zapominali jednak czasem o konsekwencjach i stÄ…d wartoÅ›ci wysokoÅ›ci bywaÅ‚y źle przypisywane.
3. Nazwy szczytów byÅ‚y zlokalizowane niepoprawnie i pomierzone wartoÅ›ci dla jednych wierzchoÅ‚ków przenoszono na inne. Spektakularnym przykÅ‚adem jest Litworowy Szczyt, którego wysokość jest niższa o 63 m i wynosi 2360. Suche Czuby majÄ… 3 wierzchoÅ‚ki, ale żaden nie ma 1850, najwiÄ™cej to 1844. Problem dotyczy poszarpanych grani, których jest mnóstwo na SÅ‚owacji, oraz opadajÄ…cych grzbietów z wieloma maÅ‚ymi kulminacjami. Autorzy sÄ…dzÄ…, że jest teraz czas na ponownÄ… pracÄ™ toponomastów. Najpierw oni powinni precyzyjnie zlokalizować nazwÄ™ wierzchoÅ‚ka/wierzchoÅ‚ków. Takich przypadków jest 100–200, a może wiÄ™cej. W przypadku nazw maÅ‚ych skaÅ‚ek wsparcie ekspertów nazewniczych jest niezbÄ™dne, jak już wspomniano, PRNG zawiera mnóstwo nazw, ale trudno je przypisać do wÅ‚aÅ›ciwych turni. Rejestr sÅ‚owacki jest zaÅ› bardzo ubogi, przez to caÅ‚kiem nieużyteczny.
4. Najciekawszy jest przypadek Rysów i Świnicy. W obrębie wierzchołka tego pierwszego stwierdzono 4 uderzenia lidaru z charakterystyką ground (rys. 3b).
   
   
   Rys. 3b
   
   2 poÅ‚udniowe dotyczÄ… zapewne sÅ‚upka granicznego o wymiarach 0,25 x 0,25 x 0,7 m, nieco pochylonego; 2 poÅ‚ożone bardziej w kierunku północno-zachodnim trafiÅ‚y w spory gÅ‚az, styczny ze sÅ‚upkiem – ich wartoÅ›ci to 2499,9 i 2499,84. Może to oznaczać, że Rysy majÄ… 2500 m, tym bardziej, że model wysokoÅ›ci EVRF2007 jest wyższy o 0,1667 m w stosunku do mierzonych wartoÅ›ci – stawiamy wiÄ™c tezÄ™, że polskie Rysy majÄ… w zaokrÄ…gleniu 2500 m n.p.m. Nasuwa siÄ™ pytanie, czy pomiary wykonane w ramach „Setki w Koronie” byÅ‚y wystarczajÄ…co dokÅ‚adne? Tego nie wiemy. JesteÅ›my kartografami, nie geodetami, stÄ…d dla naszych pomiarów zastrzegamy tolerancjÄ™ 1 m, mimo dokÅ‚adania wszelkich staraÅ„. JeÅ›li chodzi o sÅ‚owacki wierzchoÅ‚ek Rysów, teraz wiemy, że nie ma 2503 (jak u ZwoliÅ„skiego, 1914 r.), a tylko 2501. W przypadku Åšwinicy (jest to punkt osnowy bazowej, nie ma tam sÅ‚upka granicznego – krzyż jest wyryty w skale) 4 uderzenia lidar majÄ… wartoÅ›ci powyżej 2302 (2302,19–2302,44). Stawiamy wiÄ™c tezÄ™, że Åšwinica ma 2302 m n.p.m.
5. Z ciekawszych odkryć należy podkreÅ›lić bÅ‚Ä™dne wartoÅ›ci zaskakujÄ…co wielu przeÅ‚Ä™czy – spektakularnym przypadkiem jest Kozia PrzeÅ‚Ä™cz niższa aż o 11 m – 2126, Zawrat o 2 m, a StarorobociaÅ„ska PrzeÅ‚Ä™cz o 12 m. CaÅ‚a Orla Perć jest przeważnie niższa (rys. 4).
   
   Rys. 4
   
   Największa zmiana na terenie Polski to Pośrednia Sołtysia Kopa, która jest wyższa o 34 m. Znacznie niższe są szczyty Mięguszowieckie, np. Czarny jest niższy o 6 m, a Pośredni o 5 m. Przesunięto wiele znaków szczytów i przełęczy, np. Cubrynę na zwornik grani. Osoby zainteresowane stawami na pewno ucieszą się z wartości nawet dla najmniejszych oczek, trzeba jednak pamiętać, że dla stawów okresowych poziom lustra wody jest zmienny i pomiary wymagają dalszego doprecyzowania.

Zmiany zostaÅ‚y opublikowane na mapie TatrzaÅ„skiego Parku Narodowego Sygnatury/Polkartu oraz na mapie Vysoké Tatry TatraPlan. Tatry Zachodnie czekajÄ… na wydanie.

Autorzy majÄ… Å›wiadomość, że sÄ… to najwiÄ™ksze zmiany w opisie wysokoÅ›ci na mapach Tatr od 86 lat, tj. wydania w 1934 roku przez WIG w Warszawie „Fotogrametrycznej Mapy Parku Narodowego Tatry”. JesteÅ›my peÅ‚ni podziwu dla wysiÅ‚ku osób i poziomu technologii z tamtych lat, które daÅ‚y tak wspaniaÅ‚e rezultaty. Nowe dane wymagajÄ… jednak zaktualizowania obrazu Tatr, co uczyniliÅ›my dla satysfakcji miÅ‚oÅ›ników tych gór, z jak najwiÄ™kszÄ… starannoÅ›ciÄ….

Michał Siwicki