Skaning i teledetekcja w ochronie zabytków

W siedzibie Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie 19 grudnia 2016 r. odbyła się konferencja pod hasłem „Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego. Opracowanie nieinwazyjnych, cyfrowych metod dokumentacji i rozpoznawania zasobów dziedzictwa architektonicznego i archeologicznego” prezentująca wyniki projektu naukowego pod tym samym tytułem realizowanego przez Wydział Nauk Historycznych i Społecznych UKSW.

W ramach trzech sesji plenarnych zaprezentowano wyniki interdyscyplinarnych badań prowadzonych przez zespół specjalistów w latach 2012-16 m.in. w okolicach miasta Iłża, w tym na terenach zalesionych podległych przede wszystkim Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu (Nadleśnictwa: Marcule, Starachowice oraz Skarżysko). Wątkiem przewodnim wszystkich wystąpień, a zarazem ogniwem łączącym ochronę zabytków z nowymi technologiami, były wykorzystane podczas projektu różnorodne narzędzia geoinformatyczne, dane teledetekcyjne oraz nieinwazyjne techniki badawcze, takie jak naziemne i lotnicze skanowanie laserowe.

Konferencję podzielono na trzy zasadnicze bloki tematyczne „Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego – pułap naziemny”, „Zastosowanie skaningu laserowego oraz teledetekcji w ochronie, badaniu i inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego – pułap lotniczy i satelitarny” oraz „Dziedzictwo kulturowe z perspektywy teledetekcji – ochrona, badanie i inwentaryzacja przykładowych zasobów z okolic Iłży w woj. mazowieckim”.

Sesje oraz poszczególne prezentacje pozwoliły zapoznać się z kompleksowym programem zastosowania metod teledetekcyjnych w ochronie, analizie i badaniu dziedzictwa kulturowego (zwłaszcza archeologicznego i architektonicznego), realizowanym przez wielodyscyplinarny zespół specjalistów. Referaty ukazały m.in. zrealizowane podczas prac cele, do których należy zaliczyć głównie: • opracowanie metody inwentaryzacji i rozpoznawania zasobów dziedzictwa kulturowego oraz stanu zachowania w oparciu o metody teledetekcji (wysokorozdzielcze i wielospektralne zobrazowania satelitarne, lotnicze oraz pomiary naziemne); • poszukiwanie nowych kierunków inwentaryzacji w sektorze ochrony i badania zabytków; • analizę procesów destrukcyjnych substancji zabytkowej; • konfrontację potrzeb związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego z możliwościami nowoczesnych technologii; • selekcję rozwiązań technicznych, a także sprawdzenie możliwości kompleksowego zastosowania technologii teledetekcyjnych w ochronie dziedzictwa kulturowego.

Uzyskane rezultaty z kilkuletnich prac to m.in.: poszerzenie bazy źródłowej (zwłaszcza w odniesieniu do dziedzictwa archeologicznego); utworzenie nowego zasobu cyfrowego dóbr kultury, opracowanie metodyki badawczej w zakresie zastosowania nieinwazyjnych metod w ochronie i badaniu dziedzictwa kulturowego (archeologicznego i architektonicznego).

Do ważniejszych osiągnięć projektu, prezentowanych również podczas konferencji należy zaliczyć:
• pionierskie zastosowanie w Polsce wysokorozdzielczych zobrazowań satelitarnych na potrzeby badania i inwentaryzacji zabytków archeologicznych,
• rozpoznanie licznych, nieznanych dotąd obiektów archeologicznych (weryfikowanych częściowo w terenie, w ramach badań powierzchniowych) na terenach leśnych RDLP w Radomiu dzięki zastosowaniu danych lotniczego skanowania laserowego (dane z nalotów fotogrametrycznych ALS wykonane przez firmę MGGP Aero oraz z projektu ISOK pozyskane w 2016 r.),
• pomiary i inwentaryzację ruin zamku w Iłży wraz z diagnostyką opartą na innowacyjnych rozwiązaniach technologicznych, w tym na skanowaniu laserowym czy procedurach Blue Workflow, które pozwoliły m.in. zlokalizować i określić uszkodzenia oraz procesy destrukcyjne przy ww. obiekcie,
• zastosowanie archiwalnych zdjęć lotniczych, pozyskanych z archiwum w Stanach Zjednoczonych, umożliwiających detekcję i rozpoznawanie nieistniejących lub zniszczonych zabytków archeologicznych dla np. terenów leśnych;
• budowę systemu informacji przestrzennej bazującego na wieloźródłowych, różnoczasowych danych teledetekcyjnych dla zabytkowej architektury – ruiny zamku w Iłży;
• wypracowanie metodyki i zastosowanie kompleksowego, różnoczasowego pozyskiwania danych teledetekcyjnych o zabytkach in situ począwszy od pomiarów naziemnych, czyli systemu mikroskopii cyfrowej 3D, przez skanowanie światłem strukturalnym, fotogrametrię bliskiego zasięgu, termografię i skanowanie laserowe, przez lotnicze skanowanie laserowe czy zastosowanie bezzałogowych jednostek latających, a skończywszy na pozyskiwaniu wysokorozdzielczych danych satelitarnych.

Konferencja pozwoliła zapoznać się przekrojowo z pierwszym w Polsce kompleksowym badaniem i rozpoznaniem dziedzictwa kulturowego, które łączyło w sobie różnorodne techniki teledetekcyjne związane z pozyskiwaniem danych, będąc jednocześnie podstawą tworzenia systemu informacji przestrzennej o zasobach kulturowych dla przykładowego regionu czy zabytku. Przygotowane prezentacje, jak i liczne prace, wykonane były przede wszystkim przy współpracy z zespołem specjalistów z Politechniki Warszawskiej (Wydział Geodezji, Zakład Fotogrametrii, Teledetekcji i Systemów Informacji Przestrzennej). Autorami i współautorami prezentacji byli również przedstawiciele współpracujących przy realizacji projektu firm: Leica Geosystems oraz Laser-3D Jacek Karwiec.

Obrady zamknęło podsumowanie oraz dyskusja ukierunkowana m.in. na poprawę sytuacji i działań na rzecz zwiększenia zastosowania nowoczesnych rozwiązań teledetekcyjnych w badaniach i ochronie zabytków. Wyniki badań, jak i zagadnienia podsumowujące wieloletnie działania, będą opublikowane w ramach wydawnictwa związanego z projektem. Organizatorzy projektu zamierzają upublicznić wyniki również w formie elektronicznej (nieodpłatnie, on-line), co poprzedzić ma spotkanie promujące wydawnictwo. Część rezultatów badań ukazała się już w formie bieżących publikacji projektowych na łamach różnorodnych czasopism i wydawnictw.

Konferencji towarzyszyły dwie wystawy fotograficzne „RUINowAnie – Zamek Biskupów Krakowskich w Iłży” oraz „Ochrona dóbr kultury i środowiska. Interdyscyplinarne wyzwania, unikatowe kształcenie”. Kolejnym wydarzeniem towarzyszącym była prezentacja multimedialna, zorganizowana przez firmę Laser-3D Jacek Krawiec, związana z innowacyjnymi pracami pomiarowo-diagnostycznymi przy zamku Biskupów Krakowskich w Iłży. Konferencję wsparło Koło Naukowe Ochrony Dóbr Kultury i Środowiska „Hereditas” UKSW.

Wydarzenie – zorganizowane przez UKSW w ramach projektu naukowego realizowanego w latach 2012-16, związanego z Programem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – zgromadziło przedstawicieli różnych ośrodków w Polsce reprezentujących takie dyscypliny i dziedziny nauki, jak: archeologia, architektura zabytkowa, nauki leśne, geodezja, fotogrametria czy teledetekcja.

Patronat medialny nad wydarzeniem objęła m.in. redakcja miesięcznika GEODETA i portalu Geoforum.pl.

Dr Rafał Zapłata