Laserowe odkrycie w Puszczy Białowieskiej

W ramach prac bazujących na analizie danych lotniczego skanowania laserowego interdyscyplinarny zespół naukowców dokonał odkrycia nieznanych dotąd obiektów związanych z działalnością człowieka na terenie Puszczy Białowieskiej.

Wizualizacja danych lidarowych (przetworzenie LRM - local relief model). Jedno ze skupisk obiektów liniowych ? układów czworobocznych konstrukcji na terenie Puszczy Białowieskiej (oprac. IBL)

Obiekty liniowe, które stanowią główną niespodziankę badań, w wielu miejscach układają się w zamknięte, zazwyczaj czworoboczne przestrzenie zajmujące znaczne obszary terenu zalesionego. Posiadają zróżnicowaną długość (np. kilkudziesięciometrową), nieznaczną i trudno widoczną w terenie wysokość (np. ok. 20-30 cm). Ich rozpoznanie byłoby niemożliwie bez zastosowania specjalistycznych przetworzeń i wysokiej jakości danych teledetekcyjnych, które pozyskano w ramach projektu „LIFE+ ForBioSensing PL Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych”.

Obiekty liniowe zostały częściowo zweryfikowane badaniami wykopaliskowymi (sondażami), co m.in. doprowadziło do rozpoznania konstrukcji kamienno-ziemnych o szerokości ok. 2 m. Zdaniem naukowców są to struktury antropogeniczne, które najprawdopodobniej mogą być pozostałościami po dawnych, dotąd nieznanych układach pól (granice, miedze itp.), co pod względem kształtu czy długości znajduje analogie w literaturze przedmiotu. Konstrukcje w kilku miejscach znajdują się pod nowożytnymi kopcami i kurhanami datowanymi na wczesne średniowiecze, co może świadczyć o ich starszej metryce/chronologii. Obiekty w ramach poszczególnych skupisk występują na powierzchni nawet kilkunastu oddziałów leśnych, zazwyczaj na terenach wyniesionych. Zdaniem naukowców to prawdopodobnie część tego typu struktur na terenie całej Puszczy Białowieskiej, w szczególności tych, które do dzisiaj zachowały widoczną formę (liniowe wyniesienie) w danych lidarowych. Ich weryfikacja pod względem dokładniejszej chronologii i funkcji wymaga dalszych badań.

Rozpoznania struktur dokonał zespół Instytutu Badawczego Leśnictwa w Sękocinie Starym pod kierownictwem dr. inż. Krzysztofa Stereńczaka, wraz z dr. Rafałem Zapłatą (koordynator projektu IBL/ Instytut Archeologii i Etnologii PAN, pracownik Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) oraz dr. inż. Bartłomiejem Kraszewskim z IBL (przygotowanie i przetworzenie danych LiDAR). Weryfikację terenową w 2016 r. i wstępną weryfikację powierzchniową wybranych obiektów liniowych wykonali Hanna Olczak (IAE PAN), Dariusz Krasnodębski (IAE PAN) oraz dr Rafał Zapłata, a następnie wykopaliskową (badania sondażowe) – zespół specjalistów z IAE PAN pod kierunkiem Dariusza Krasnodębskiego.

Badania te prowadzono w związku z inicjatywą pn. „Inwentaryzacja dziedzictwa kulturowego”, w ramach usługi naukowo-badawczej „Ocena stanu różnorodności biologicznej w Puszczy Białowieskiej na podstawie wybranych elementów przyrodniczych i kulturowych” wykonywanej w 2016 r. na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w ramach konsorcjum, które tworzą m.in.: IBL oraz IAE PAN (przy współpracy z zespołem specjalistów spoza ww. instytucji).

Odkrycie rzuca nowe światło na postrzeganie Puszczy Białowieskiej oraz metodykę prowadzenia badań archeologicznych na terenach leśnych. Rozpoznanie wskazuje na konieczność bardziej wnikliwego i szerszego przeanalizowania obiektów oraz przeszłości tego obszaru. Do tej pory w Polsce nie rozpoznano tego typu układów za pośrednictwem danych lotniczego skanowania laserowego w takiej liczbie, i to na tak dużym obszarze. Struktury z pewnością są starsze niż rosnące na nich drzewa. W najbliższej przyszłości naukowcy podejmą próbę dokładnego określenia datowania obiektów, ich dokładnej funkcji oraz wnikliwszego przebadania wewnętrznych powierzchni konstrukcji liniowych, które rodzą kolejne pytania na temat przeszłości Puszczy oraz obiektów.

Zdjęcie jednego z miejsc lokalizacji obiektów liniowych. Puszcza Białowieska (fot. R. Zapłata)

Źródło: IBL/IAE PAN