powrót

Andrzej Sas-Uhrynowski

Bałtyk skartowany

Nagroda I stopnia ministra spraw wewnętrznych i administracji za „Atlas map magnetycznych Bałtyku”.
Nagrodzony atlas jest pierwszym jednorodnym i kompleksowym opracowaniem obejmującym wszystkie elementy pola geomagnetycznego, które swoim zasięgiem pokrywa obszar całego Morza Bałtyckiego z wyjątkiem Zatoki Botnickiej i pasa wód terytorialnych państw okołobałtyckich. Atlas jest także pierwszym opracowaniem tego typu wykonanym na podstawie materiału Źródłowego przetworzonego do postaci numerycznej. Numeryczna forma danych umożliwia kartograficzne opracowanie map w wielu wariantach, które mogą się różnić skalą, odwzorowaniem mapy podkładowej, cięciem izolinii, doborem barw itp.

Dotychczas opracowane mapy magnetyczne Bałtyku miały charakter bardzo ogólny lub dotyczyły tylko wybranych rejonów. Były to mapy anomalii modułu wektora indukcji magnetycznej, o bardzo zgeneralizowanym obrazie izolinii, opracowane w skali 1:5 mln i mniejszej. Przez wiele lat mapy te nie mogły być też udostępnione przeciętnemu użytkownikowi z powodu ich zastrzeżonego charakteru. Materiałem Źródłowym dla wszystkich tych opracowań były wyniki pomiarów, wykonywanych na statku badawczym „Zaria” i gromadzonych sukcesywnie od 1954 r. Tak było do roku 1970, kiedy podjęto decyzję o wykonaniu zdjęcia magnetycznego Bałtyku.

Historia pomiarów magnetycznych na Bałtyku

Po zakończeniu II wojny światowej w stoczniach fińskich, w ramach reparacji wojennych na rzecz byłego ZSRR, zbudowana została seria 19 drewnianych statków żaglowych dla radzieckich szkół rybackich. W tym samym czasie w leningradzkim oddziale Instytutu Magnetyzmu Ziemskiego, Jonosfery i Propagacji Fal Radiowych Akademii Nauk ZSRR (IZMIRAN) powstała idea przeznaczenia ostatniego statku z tej serii do badań ziemskiego pola magnetycznego na morzach i oceanach. Realizacja tego pomysłu była niezmiernie trudna z uwagi na zwiększenie kosztu budowy (należało zamienić wszystkie żelazne elementy statku na wykonane z metali kolorowych) oraz zbudowanie specjalnej aparatury do pomiarów na morzu. Najtrudniejszym zadaniem było przekonanie decydentów do zamierzenia. W tym celu autor idei, nieżyjący już profesor Michaił M. Iwanow, dotarł nawet do Stalina, którego jednak potrafił przekonać do budowy takiego żaglowca.
Statek ten otrzymał imię „Zaria”. Wyposażony w odpowiednią aparaturę wyruszył w pierwszy rejs naukowo-badawczy w 1954 roku, co dało początek nowoczesnym kompleksowym badaniom magnetycznym na Bałtyku. Od tamtej pory, przez prawie czterdzieści lat, „Zaria” wykorzystywana była do pomiarów magnetycznego pola Ziemi na wszystkich prawie morzach i oceanach.

Pełna treść artykułu w marcowym wydaniu miesięcznika GEODETA

powrót