Kartografowie o wiecznie niedoskonałych mapach ogólnogospodarczych

Prezentacje ogólnogospodarcze stanowią jeden z najważniejszych elementów każdego atlasu. Kartografowie z dużą niechęcią podchodzą jednak do ich opracowywania, a to, co przygotują, często zawiera wiele poważnych błędów. O przyczynach tego stanu rzeczy mówili podczas dzisiejszego (23 listopada) otwartego zebrania Katedry Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego dr Paweł Kowalski oraz dr hab. Wiesław Ostrowski (obaj z UW).

Mapy ogólnogospodarcze z definicji stanowią syntetyczną prezentację wszystkich trzech działów gospodarki, a więc rolnictwa, przemysłu i usług. Choć obecnie są one nieodzownym elementem większości atlasów, szczególnie szkolnych, wciąż nie wypracowano jednolitych konwencji ich redakcji, tak jak ma to miejsce chociażby w przypadku map hipsometrycznych czy krajobrazowych.

Obaj prelegenci szczegółowo omówili historię tego typu prezentacji. Jak się okazuje, pierwsze mapy ogólnogospodarcze pojawiły się w atlasach dopiero na początku XX wieku i przez długi czas traktowane były jako element drugorzędny. Sytuacja znacząco zmieniła się po II wojnie światowej, gdy uzyskały one tę samą rangę, co mapy ukształtowania terenu. Aż do końca XX wieku miały one jednak podstawowy mankament – pomijały zupełnie sektor usług, co jest o tyle poważnym uchybieniem, iż obecnie stał się on najważniejszą gałęzią gospodarki, zarówno w Polsce, jak i w całej Europie.

Opracowanie dobrej mapy ogólnogospodarczej jest sporym wyzwaniem metodycznym. Podczas otwartego zebrania zaprezentowano kilkadziesiąt tego typu opracowań, na których zastosowano w zasadzie wszystkie metody prezentacji kartograficznej. Mapy te można ogólnie podzielić na dwie kategorie: syntetyczne i analityczne. Mimo dużej różnorodności w zasadzie każdej z nich można wytknąć mniej lub bardziej poważne błędy metodyczne. Przykładem jest identyczna wielkość sygnatury dla wydobycia węgla w GOP-ie i eksploatacji ropy w województwie lubuskim, co znalazło się na mapie ściennej wydawnictwa Nowa Era (warto dodać, iż mapa ta była pretekstem do zorganizowania zebrania na ten temat).

Podsumowując wystąpienie, dr hab. Wiesław Ostrowski podkreślił, że choć pojawiają się już standardowe rozwiązania dotyczące koncepcji map ogólnogospodarczych, to wciąż nie ma jednolitych standardów graficznych w tej kwestii. Coraz bardziej doceniany jest również sektor usług, choć wciąż w niewystarczającym stopniu. Dotyczy to szczególnie transportu, który na ogół stanowi tylko tło mapy. Coraz częstszym rozwiązaniem jest ponadto zastępowanie prezentacji ogólnogospodarczych kilkoma mapami tematycznymi.

Całe zagadnienie poruszone podczas zebrania najtrafniej podsumował Jerzy Ostrowski (IGiPZ PAN), cytując pamiętnik Eugeniusza Romera. Ten niekwestionowany autorytet w zakresie kartografii napisał jeszcze w latach 40. ubiegłego wieku, że opracowane w jego czasach mapy ogólnogospodarcze to „jeden wielki śmietnik”, a on sam – mimo wieloletnich prób – nie był w stanie poradzić sobie z tym tematem.

Jerzy Królikowski