Mapa wojny rosyjsko-tureckiej 1736 r. w zbiorach Ossolineum

Zbiory Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu wzbogaciły się w grudniu 2021 r. o ciekawą pozycję reprezentującą dawną kartografię. To mapa zatytułowana „Charte der Kriegsoperationen am Donn und Dnieper Ihro Russisch Keyserl. Maiest. Glorieusen Armeen A. 1736. Gestochen bey der kesyserl. Acad. der Wissensch. in St. Petersb.”

Jest to miedzioryt kolorowany z 1. połowy XVIII wieku. Egzemplarz nosi ślady złożenia przebiegającego pionowo przez środek arkusza, co wskazuje na to, że pierwotnie zamieszczony był w atlasie. Część z dostępnych opisów tej pozycji odnotowuje, iż niektóre z edycji ukazywały się w atlasach wydawanych przez znaną XVIII-wieczną oficynę Matthäusa Seuttera w Augsburgu.

Oryginalność mapy wynika z cech formalnych oraz merytorycznych związanych z prezentowanym tematem. Została wykonana przez rosyjską Carską Akademię Nauk w Petersburgu, choć jednocześnie opracowana po niemiecku – ważnym wówczas języku elit politycznych, kulturalnych i wojskowych Rosji. Aspekt wojskowy wyeksponowano w tytule i sytuacji przedstawionej w treści mapy. Odnosi się ona do wojny prowadzonej w latach 1735–1739 przez Rosję przeciwko Turcji, a więc do jednego z konfliktów wpisujących się w parcie Rosji w kierunku Morza Czarnego w XVIII–XIX w. W jego trakcie do działań antytureckich przystąpiła też Austria.
Podczas kampanii 1736 r., wzmiankowanej w tytule dzieła, armia rosyjska odniosła szereg zwycięstw, m.in. zdobywając na Turkach Azow i pustosząc Krym ze stolicą tatarską Bakczysaraj. Autorami sukcesów stali się znani dowódcy obcego pochodzenia w służbie rosyjskiej, tacy jak feldmarszałek Burkhard Münnich czy generał Piotr Lascy. W treści kartograficznej widoczne są liczne elementy militarne, m.in. twierdze i inne rodzaje fortyfikacji.

Opisane opracowanie kartograficzne w znacznym stopniu zalicza się do poloników, tak ze względu na zobrazowany obszar, jak i będące głównym tematem wydarzenia. Zasięg terytorialny obejmuje obszary między dolnym Dnieprem i Donem oraz północnymi pobrzeżami Morza Czarnego z Krymem, czyli ziemie bądź bezpośrednio sąsiadujące z Rzecząpospolitą, bądź krótko wcześniej lub częściowo nadal leżące w jej granicach i silnie obecne w problematyce przedrozbiorowego państwa polsko-litewskiego.
Dodatkowo wymienione działania militarne powiązane były z równolegle toczącym się innym starciem, tzw. wojną o sukcesję polską (1733–1738), której rezultatem była m.in. porażka Stanisława Leszczyńskiego i objęcie polskiego tronu przez Augusta III Wettina. Przy czym jednym z pretekstów przystąpienia Rosji do wojny Turcją stała się polityczna ingerencja w sprawy Rzeczypospolitej ze strony Imperium Osmańskiego, wspierającego Stanisława Leszczyńskiego wbrew zamiarom Petersburga.

Źródło: Ossolineum