powrót

Agnieszka Małgorzata Adamska

Smutna historia geodety

Kanał, czyli jak budowano potęgę Wszechrosji według Andrieja Płatonowa. Technologia i budownictwo to dziedziny, które rzadko goszczą na kartach wielkiej literatury. Proza Andrieja Płatonowa jest pod tym względem prawdziwym wyjątkiem. Szczególnie że pojawia się w niej postać historyczna – angielski inżynier John Perry.

Jednak wielkie projekty budowlane były dla pisarza tylko pretekstem, żeby pokazać słabość jednostki i całego ówczesnego systemu. Ten uniwersalny obraz chwiejnej konstrukcji człowieka nie stracił nic na swojej aktualności. Utwory Andrieja Płatonowa (1899–1951) powinny być obowiązkową lekturą każdego przyszłego inżyniera – i to wcale nie dlatego, że można w nich znaleźć wiele zagadnień technicznych. Choć rosyjski pisarz przez pewien czas trudnił się zawodem hydrotechnika, tak naprawdę jego przeznaczeniem od początku było pisanie.

Moim przeznaczeniem z kolei jest tropienie fascynujących symboli i motywów ukrytych w literaturze i sztuce, a tych w twórczoś­ci Płatonowa było co niemiara. Autor wiele uwagi poświęcał wielkim projektom budowlanym, które wnikliwie opisywał na kartach swoich dzieł. Co ciekawe, w większości były to inwestycje nieudane, z góry skazane na niepowodzenie, okupione wielkim cierpieniem, a nierzadko także śmiercią tysięcy ludzi.

Dlaczego polecam czytać Płatonowa? Bo na tle tych ponurych obrazów destrukcji wyjątkowo wyraźnie zarysowany jest aspekt psychologiczny, społeczny i polityczny – każdy z nich z całą pewnością miał wpływ na przebieg prac oraz ich rezultat. Chyba najlepiej widać to w opowiadaniu „Epifańskie śluzy” z tomu „Gliniany dom” (1927, w Polsce: I wydanie 1981, pierwsza inscenizacja 2014). Ten krótki, zaledwie trzydziestopięciostronicowy utwór bazujący na prawdziwych wydarzeniach w przejmujący sposób pokazuje tragedię człowieka, którego marzenia i ambicje runęły wraz z wątpliwej jakoś­ci konstrukcją epifańskich kanałów…

• Anglik na ziemiach rosyjskiego imperium

Żeby dogłębnie poznać problematykę tego dzieła, musimy przenieść się do roku 1709, kiedy toczy się akcja opowiadania. Jego bohaterem jest niezwykle zdolny brytyjski inżynier Bertrand Perry (Płatonow celowo zmienił mu imię). 30-letni geodeta postanawia rzucić bezpieczne życie u boku narzeczonej w rodzinnym Newcastle i wyrusza w głąb Rosji. Tam na zlecenie cara Piotra I Wielkiego ma nadzorować budowę imponującego systemu śluz i kanałów...

powrót