|
|2017-01-11|
GIS, Teledetekcja, Sprzęt, Edukacja
Geodeci z PW w poszukiwaniu tajemnic Treblinki
Kiedy naziÅ›ci opuszczali obóz zagÅ‚ady w Treblince, doÅ‚ożyli wszelkich staraÅ„, aby nikt nie dowiedziaÅ‚ siÄ™ o tym, co siÄ™ tam wydarzyÅ‚o – zrównali z ziemiÄ… obozowe budynki, posadzili Å‚ubin. DziÅ› o tym, co dziaÅ‚o siÄ™ w Treblince, wiemy coraz wiÄ™cej m.in. dziÄ™ki naukowcom z WydziaÅ‚u Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej.
 Pomiary georadarem na obszarze potencjalnego grobu masowego
|
|
|
|
|
|
Zespół prowadzony przez dr. inż. Sebastiana Różyckiego postanowiÅ‚ wykorzystać archiwalne i aktualne dane przestrzenne do badania terenu obozu pracy w Treblince. – Kilka lat temu zauważyÅ‚em, że nikt w Polsce nie stosuje archiwalnych zdjęć lotniczych wykonywanych w okresie II wojny Å›wiatowej – mówi dr inż. Sebastian Różycki. – Wtedy postanowiÅ‚em wykorzystać te źródÅ‚a w swojej pracy.
W swojej karierze naukowej dr Różycki najpierw na podstawie zdjęć lotniczych wyszukiwał niewybuchy i niewypały. Około pięć lat temu zaczął poszukiwać tą metodą grobów masowych. Jego pomysłami zainteresowała się Komisja Rabiniczna ds. Cmentarzy. Ponieważ żydowskie prawo zabrania naruszania miejsca pochówku, badania archeologiczne na terenach obozów zagłady czy cmentarzach żydowskich są praktycznie niemożliwe. Wykorzystanie do tego celu systemów informacji przestrzennej (SIP), archiwalnych zdjęć lotniczych i badań bezinwazyjnych okazało się świetnym rozwiązaniem.
Współpraca z Muzeum w Treblince rozpoczęła siÄ™ okoÅ‚o 4 lat temu, kiedy dr Różycki i historyk Marek Michalski przedstawili dyrektorowi Muzeum dr Edwardowi Kopówce swoje pomysÅ‚y: – Mimo że wydawaÅ‚o nam siÄ™, iż przez te 70 lat od zakoÅ„czenia II wojny Å›wiatowej historycy, archeolodzy i inni naukowcy gruntownie przebadali ten temat, okazaÅ‚o siÄ™, że w Treblince jest jeszcze dużo do odkrycia – tÅ‚umaczy dr Różycki. – Nie byÅ‚o potwierdzonych informacji m.in. na temat powierzchni obozu pracy.
Pomiary grawimetryczne na obszarze potencjalnego grobu masowego
W Treblince mieściły się dwa obozy: obóz pracy (Treblinka I) i zagłady (Treblinka II) położone 2 km od siebie. Obóz pracy powstał w 1941 roku, a punktem zapalnym, a tym samym powodem powstania tego miejsca był atak Niemiec na ZSRR. Do Treblinki w lipcu 1942 roku przywożono Żydów z gett w Warszawie i Radomiu. W Treblince życie straciło ok. 850 tys. osób. Spośród obozów zagłady funkcjonujących w okupowanej Europie w czasie II wojny światowej więcej ludzi zginęło tylko w Auschwitz-Birkenau. Po wojnie, w 1946 roku, polscy śledczy badający Treblinkę odkryli podziemne piwnice, fragmenty drutu kolczastego i inne dowody istnienia budynków administracyjnych obozu.
W sierpniu 2012 roku na terenie byłego obozu zagłady i pracy przeprowadzono nieinwazyjne badania archeologiczne. Rok później miały miejsce wykopaliskowe prace archeologiczne. Całość badań i prac prowadzona była pod kierunkiem brytyjskiej archeolog sądowej dr Caroline Sturdy Colls ze Staffordshire University. Wciąż nie odkryto jednak wszystkich tajemnic Treblinki.
Projekt naukowców z PW zakÅ‚adaÅ‚ innowacyjne wykorzystanie SIP, który umożliwiÅ‚ poÅ‚Ä…czenie relacji oraz wspomnieÅ„ Å›wiadków z dostÄ™pnymi oraz nowo pozyskanymi danymi przestrzennymi. – Chociaż relacje Å›wiadków sÄ… już dość dobrze rozpoznane, my chcieliÅ›my spojrzeć na nie z innej strony – tÅ‚umaczy dr Różycki. – SzukaliÅ›my w tych źródÅ‚ach aspektu przestrzennego. Na pierwszy plan wybieramy wypowiedzi np. o tym, jak dÅ‚ugo, daleko i jakÄ… drogÄ… szli więźniowie od obozu na skraj lasu, gdzie ich rozstrzeliwano. Pomaga nam to stworzyć tzw. mapy relacji zawierajÄ…ce: trasy przejść, poÅ‚ożenia budynków czy lokalizacjÄ™ bram i furtek.
Ponadto, aby uzyskać pełen obraz tego, jak obóz w Treblince funkcjonował, badacze wykorzystali zdjęcia lotnicze z lat 1940-56, przedwojenne mapy topograficzne, dane ze skaningu laserowego, wyniki pomiarów georadarowych i grawimetrycznych oraz aktualne obrazy satelitarne.
– Najważniejszym materiaÅ‚em sÄ… zdjÄ™cia lotnicze, których oczywiÅ›cie nie ma zbyt wiele – mówi kierownik projektu. – W tym przypadku dysponowaliÅ›my zdjÄ™ciami obozu pracy z maja 1944 roku (kiedy jeszcze dziaÅ‚aÅ‚) i zdjÄ™ciami obozu zagÅ‚ady wykonanymi już po jego likwidacji. PamiÄ™tajmy też, że zdjÄ™cia te sÄ… czarno-biaÅ‚e i dla laika sÄ… zupeÅ‚nie nieczytelne.
Archiwalne zdjęcia lotnicze przetwarzane są do postaci metrycznej. W układzie współrzędnych można nanosić konkretne miejsca i sprawdzać, gdzie one dokładnie leżały, a później najnowszymi technologiami GPS wyznaczać je w terenie.
Znaleziona szyna kolejowa na obszarze żwirowni - miejsca pracy więźniów z obozu pracy Treblinka I
Po zintegrowaniu tych danych i stworzeniu odpowiednich planów naukowcy wytypowali 4 miejsca, w których mogły występować masowe groby. Najpierw przeprowadzono tam badania nieinwazyjne, grawimetryczne i georadarowe. Później w wybranym miejscu, gdzie podejrzewano istnienie masowych grobów, rozpoczęto prace archeologiczne. Ich rezultaty potwierdziły przypuszczenia badaczy. Dzięki temu udało się odpowiednio zabezpieczyć i upamiętnić te miejsca.
Ponadto zlokalizowano nieoznaczone dotąd pozostałości obozowej topografii. Na podstawie zdjęć lotniczych naukowcy znaleźli na terenie żwirowni bocznicę kolejową, która była bardzo blisko obozu pracy. Badania archeologiczne potwierdziły istnienie torów w tym miejscu. Badaczom udało się także zbadać miejsce dawnej sortowni, dokąd przywożono ubrania i elementy wyposażenia żołnierzy z frontu.
Zajmowanie siÄ™ tematykÄ… zagÅ‚ady jest z pewnoÅ›ciÄ… obciążajÄ…ce. Dr inż. Sebastian Różycki współpracuje z historykami, którzy pomagajÄ… mu w analizie relacji Å›wiadków. Od drastycznych opisów i zdjęć nie da siÄ™ jednak uciec. – Wiem z doÅ›wiadczenia innych ludzi, że jeÅ›li wejdzie siÄ™ w ten temat zbyt mocno, to czasem trzeba sobie zrobić nawet kilkuletniÄ… przerwÄ™ – wyjaÅ›nia badacz. – Dlatego praca na uczelni i dydaktyka pozwalajÄ… zachować dystans.
Co ciekawe, dr Różycki kształci kolejne pokolenia młodych inżynierów, którzy przygotowali swoje prace dyplomowe o podobnej tematyce.
Badania na terenie obozu w Treblince zostaÅ‚y przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dr inż. Sebastian Różycki zaangażowany jest również w podobne badania prowadzone w innych obozach: w Sobiborze i Kraków PÅ‚aszów. – DziÄ™ki naszym pracom może uda siÄ™ uporzÄ…dkować wiedzÄ™ na temat obozów pracy i odpowiednio upamiÄ™tnić te miejsca – podsumowuje dr inż. Sebastian Różycki.
Monika Bukowska (Biuro ds. Promocji i Informacji PW)
| 
