TK w sprawie nieodpłatnego przekazywania przez PKP nieruchomości gminie

Narzucenie gminie, w oderwaniu od jej woli, statusu właściciela nieruchomości wraz ze wszystkimi obciążeniami narusza fundamentalne dla obrotu cywilnoprawnego zasady i jest niezgodne z konstytucją (sygn. akt P 2/08).

21 października 2008 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone pytania prawne Sądu Okręgowego w Lublinie II Wydział Cywilny-Odwoławczy i Sądu Okręgowego w Szczecinie I Wydział Cywilny dotyczące nieodpłatnego przekazania przez PKP nieruchomości gminie.

Wcześniej Polskie Koleje Państwowe wniosły powództwo w sprawie nakazania gminom Gryfino i Świdnik złożenia oświadczenia woli o nieodpłatnym przejęciu przez nie lokali mieszkalnych od PKP. Sądy Okręgowe w Lublinie oraz w Szczecinie, powzięły wątpliwości, czy przepis pozbawiający gminę możliwości wyboru jest zgodny z ustawą zasadniczą.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 81 ust. 5 ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” jest niezgodny z art. 2 i art. 165 Konstytucji oraz z art. 4 ust. 2 i 6 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, sporządzonej w Strasburgu 15 października 1985 r. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Trybunał podkreślił, że zarówno gminy, jak i skomercjalizowane przedsiębiorstwo PKP S.A. występują w sporze – będącym przyczyną wystąpienia z pytaniami prawnymi – jako podmioty prywatnoprawne, dysponujące własnym majątkiem, nie zaś jako podmioty publicznoprawne (sprawa nie dotyczy sporu co do uprawnień publicznoprawnych obu podmiotów). Należy więc kwestionowany przepis ocenić z punktu widzenia standardów prawa prywatnego, w szczególności prawa cywilnego. Z art. 165 Konstytucji wynika zasada, iż gminy uczestnicząc w obrocie cywilnoprawnym, zwłaszcza w zakresie prawa własności i praw majątkowych, powinny być traktowane jak inne podmioty prywatnoprawne.

PKP S.A. chce doprowadzić do nabycia przez gminę, nawet wbrew jej woli, własności nieruchomości. Takie ukształtowanie czynności prawnej przekazania nieruchomości stanowi oczywiste naruszenie równorzędności podmiotów, podstawowej zasady prawa cywilnego, stanowiącej zarazem cechę pozwalającą odróżnić stosunki cywilnoprawne od stosunków publicznoprawnych.

Zdaniem Trybunału, na pojęcie demokratycznego państwa prawnego, wyrażone w art. 2 Konstytucji, składa się też zasada równorzędności podmiotów obrotu cywilnoprawnego, która w stosunkach prywatnoprawnych jest w pewnym sensie odbiciem konstytucyjnej zasady równości podmiotów wobec prawa. Zasada ta stanowi fundament demokratycznego społeczeństwa i ustroju wolnorynkowego. Narzucenie gminom, w całkowitym oderwaniu od ich woli, statusu właścicieli nieruchomości wraz ze wszystkimi obciążeniami majątkowymi, w sposób oczywisty narusza zasadę fundamentalną dla obrotu cywilnoprawnego. Kształtując za pomocą instrumentów prywatnoprawnych sferę majątkową gmin ustawodawca musi zachować podstawowe standardy rządzące obrotem cywilnoprawnym w demokratycznych państwach prawa.

Skutkiem uznania niezgodności z konstytucją kwestionowanego przepisu jest eliminacja go z porządku prawnego i niemożność zastosowania w tzw. sprawach w toku, a więc postępowaniach toczących się jeszcze, nie zakończonych prawomocnym wyrokiem. W szczególności dotyczy to postępowań będących bezpośrednią przyczyną wystąpienia z pytaniami prawnymi do Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej sprawie. Sądy rozstrzygające sprawy powinny zatem uwzględnić fakt ogłoszenia wyroku TK. W efekcie nie nastąpi skuteczne przekazanie nieruchomości na rzecz gmin wbrew ich woli.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Zbigniew Cieślak, a sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat. Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Źródło: Trybunał Konstytucyjny