Henryk Bartoszewicz
Warsztat geometry
Mapy gospodarcze w XVII w. Na pytanie o początki zawodu geodety w Polsce – nazywanego w XVI-XIX wieku mierniczym, geometrą bądź inżynierem – trudno jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Nie ulega wątpliwości, że zawód ten musiał pojawić się wraz z wyznaczaniem granic, czyli wydzielaniem przestrzeni. W sposób widoczny wiązało się z powstawaniem w XIII w. miast.
|
Trudno o lepszą i bardziej wyrazistą granicę niż mury miejskie. Poza tym wytyczając przestrzeń miejską, nie można było ograniczyć się jedynie do wyznaczenia granic miasta. Należało wykreślić siatkę ulic i placów, w tym przede wszystkim placu centralnego (rynku) oraz działek. Prace te wykonywała grupa osób wyspecjalizowanych w tych czynnościach, towarzysząca wójtowi, czyli zasadźcy danego miasta. Tak sprecyzowanych granic nie posiadała w tym czasie przestrzeń wiejska. Jednakże stopniowo, poczynając od XIII w., także granice własności ziemskiej były wytyczane coraz bardziej precyzyjnie. W XVI w. w Polsce, podobnie jak i w innych krajach Europy, w tym we Francji, Niemczech, Czechach i na Rusi, pojawiły się mapy majątkowe. Według ustaleń wybitnego polskiego historyka kartografii Stanisława Alexandrowicza „dość często uciekano się do pomocy map w rozstrzyganiu sporów terytorialnych i przedstawianiu rozmieszczenia poszczególnych obiektów czy kompleksów dóbr” (Polskie mapy majątkowe z XVI-XVIII wieku jako Źródła historyczne, w: Problemy nauk pomocniczych historii, t. 3, Katowice 1974).
Głównym źródłem wiedzy na temat ówczesnych metod pomiarów gruntów, narzędzi, jakimi posługiwał się mierniczy, oraz technik sporządzania map majątkowych jest dzieło Józefa Naronowicza-Narońskiego Geometria albo rozmiar, którego rozdziały X-XVII dotyczące geodezji i kartografii opublikował znany badacz dziejów tej problematyki Tadeusz Marian Nowak (Kartografia. O delineacyjach miejsc różnych i czynieniu map geographice, Białystok 2002). Józef Naronowicz-Naroński nie był pierwszym polskim autorem podejmującym tematykę geodezyjną. Wcześniej – w wieku XV, XVI i na początku XVII – powstały prace z zakresu miernictwa, między innymi Marcina Króla, Stanisława Grzepskiego, Olbrychta Strumieńskiego i Jana Brożka. Dzieło Józefa Naronowicza-Narońskiego od opracowań jego poprzedników wyróżnia kilka elementów. Po pierwsze, jest to praca pisana w języku polskim, chociaż pierwszym Źródłem podstawowej terminologii matematyczno-mierniczej była Geometria to jest miernicka nauka z 1566 r. (tytuł wydania z 1957 r.) Stanisława Grzepskiego.
Pełna treść artykułu w lutowym wydaniu GEODETY
powrót
|
