Wydanie map topograficznych

Pierwsze wydanie szeregu skalowego map topograficznych w podziale arkuszowym

Podczas wojny Rosjanie opracowali na obszar Europy Zachodniej (w tym i Polski) mapy topograficzne w układzie 1942 w skali 1:100 000 i 1:200 000; na niektóre tereny były wykonane również mapy w skali 1:50 000. Były one opracowane na podstawie pozyskanych przedwojennych map poszczególnych państw. Po II wojnie światowej Rosjanie chcieli jak najszybciej posiadać jednolite wielkoskalowe mapy topograficzne państw będących w ich strefie wpływów. Mapy miały być oparte na jednorodnych zdjęciach topograficznych i fotogrametrycznych. Z uwagi na wielkość zadania oraz jego pilność postanowiono, że zdjęcia topograficzne będą opracowywane w skali 1:25 000. Podczas pierwszej konferencji służb geodezyjnych państw socjalistycznych, oprócz szczegółowego omówienia spraw związanych z przyjęciem układu 1942, ustalono, że poszczególne kraje powinny wykonać nowe zdjęcia topograficzne do 1957 r.

15. Prace nad mapą w skali 1:25 000, por. Józef Łomża (pierwszy z lewej), 1957 r.

W Polsce pierwsze prace polowe rozpoczęły się w 1953 r. i były realizowane wspólnym wysiłkiem Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, Służby Topograficznej WP oraz topografów Armii Radzieckiej. Ze względu na niejednorodność przedwojennych map w skali 1:25 000, które zresztą nie pokrywały całego terytorium Polski, w pracach tych przyjęto różne metody, zależnie od kartowanego obszaru. W ciągu sześciu lat, czyli do 1959 r., zrobiono zdjęcia topograficzne na cały obszar kraju⁹⁹. Nie było to łatwe zadanie, należało bowiem wykonać około 4140 arkuszy. Większość z nich opracowywały przedsiębiorstwa geodezyjne i fotogrametryczne GUGiK, Służba Topograficzna WP opracowała i aktualizowała mapy tylko w wybranych rejonach, ważnych z punktu widzenia obronności kraju. Rosjanie wykonywali zdjęcia topograficzne głównie na obszarze zachodniej Polski, najczęściej metodami kompilacyjnymi (transformacja niemieckiej mapy w skali 1:25 000 na układ 1942 i jej unacześnianie). Sytuacja polityczna (wojna w Korei) spowodowała, że nie dokończono zdjęć topograficznych na niektórych obszarach Warmii i Mazur. Dla obszarów tych istniała wojskowa mapa topograficzna w skali 1:25 000, wykonana również metodami kompilacyjnymi przez radzieckich topografów w okresie wojny i bezpośrednio po jej zakończeniu¹⁰⁰ (fot. 15).

Krótki czas, w jakim były wykonane powyższe prace, oraz brak doświadczenia niektórych topografów pracujących w terenie spowodowały, że wydane na podstawie tych zdjęć mapy w skali 1:25 000 były niskiej jakości (dotyczyło to głównie rzeźby terenu); opatrzono je więc napisem „wydanie tymczasowe”. Plan opracowania i druku map w skali 1:25 000 w latach 1955-58 był tak napięty, że Służba Topograficzna WP nie była zdolna wykonać go samodzielnie. Druk pierwszego nakładu map na obszar północno-wschodniej Polski wykonali Rosjanie.

Na podstawie tej mapy, której druk na obszar Polski zakończono w 1960 r., opracowano kartograficznie i wydrukowano do 1965 r. mapy topograficzne szeregu skalowego 1:50 000, 1:100 000, 1:200 000. Mapy w skalach 1:500 000 i 1:1 000 000 na obszar Polski i Europy drukowano na podstawie diapozytywów otrzymanych od Służby Topograficznej AR¹⁰¹. Dostosowanie ich polegało na zamianie pisowni nazw z jęz. rosyjskiego na polski. Wszystkie opracowano według nowego międzynarodowego podziału. Łącznie wydano wówczas ponad 5600 godeł map wszystkich skal. Drukowano je w sześciu kolorach w nakładach 20 tys. egzemplarzy, wydanie to nosi nazwę Sztab Generalny (SG)¹⁰².

Oprócz map topograficznych służba na ich podstawie opracowywała i wydawała wojskowe mapy specjalne. Tylko w 1954 r. dostarczono wojskom m.in. mapy obozów ćwiczeń: Drawsko Pomorskie, Modrzewo, Czarne w skali 1:25 000; mapę poligonu Toruń w skali 1:5000; mapę półwyspu Hel w skali 1:5000; mapy plastyczne Polski w skali 1:200 000; mapę przelotów w skali 1:1 000 000 dla Dowództwa Wojsk Obrony Przeciwlotniczej; mapę samochodową i administracyjną w skali 1:750 000.

Bardzo napięty był plan zadań służby w 1959 r., oprócz prac polowych i kartograficznych związanych z wykonaniem map topograficznych wydania Sztabu Generalnego, ukazały się: plany 8 miast Polski w skali 1:10 000, mapy przelotów lotniczych Polski w skali 1:500 000 i 1:1 000 000, mapy strategiczne Europy w skali 1:1 000 000 i 1:2 000 000; wydrukowano 84 godła mapy topograficznej w skali 1:25 000, 30 godeł mapy w skali 1:50 000, 16 godeł mapy przejezdności terenu w skali 1:100 000 (obszar Polski).