Ciekawe Tematyarchiwum Geodetywiadomościnewsletterkontaktreklama
Najnowsze wydarzenia z dziedziny geodezji, nawigacji satelitarnej, GIS, katastru, teledetekcji, kartografii. Nowości rynkowe, technologiczne, prawne, wydawnicze. Konferencje, targi, administracja.
blog

Pierwsze powojenne opracowania kartograficzne


Już w grudniu 1945 r. ukazało się pierwsze wydawnictwo Służby Topograficznej WP: mapa Polski w skali 1:1 000 000 (z powodu braku odpowiednich czcionek kreś­lona piórkiem, łącznie z nazewnictwem), ukazująca po raz pierwszy kraj w nowych granicach, z polskimi nazwami na Ziemiach Północnych i Zachodnich. Nazwy miejscowości za wschodnią granicą, należące przed wybuchem wojny do Polski, były podane jeszcze według terminologii polskiej. Polskie nazewnictwo zostało także zastosowane na obszarze Ziem Odzyskanych. Wiele nazw nie było jeszcze oficjalnie przyjętych przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowości78, dlatego na mapie znajdujemy m.in. Gołonóg zamiast Goleniowa, Dyrłów zamiast Darłowa, Biełogród zamiast Białogardu, Cylichów zamiast Sulechowa, a wyspa Wolin nosi nazwę Wołyń. Mapa przedstawiała nowy podział kraju na województwa i powiaty. Było to wydanie tymczasowe, w niewielkim nakładzie (1000 egz.), przeznaczone prawie wyłącznie do użytku służbowego. Mapa była drukowana, z uwagi na brak odpowiedniego papieru, na dwóch wąskich arkuszach. Do ciekawostek należy zadrukowana (ale nadal czytelna) informacja w legendzie: granice na wschodzie zgodnie z umową w Moskwie 1945 r.; Zaolzie granica z przed i po 1 XI 1938 r. Nie wiadomo, kto i dlaczego kazał tę informację zadrukować79.

W 1947 r. i 1948 r. na podstawie tej mapy wydano kolejne dwie, również w skali 1:1 000 000. Wariant A jako wydanie warstwobarwne zawierał wszystkie elementy krajobrazu naturalnego i kulturowego, oprócz lasów. W wariancie B, przeznaczonym na potrzeby osadnictwa, pokazano obszary zalesione i rzeźbę terenu za pomocą warstwic. Na mapie z 1948 r. przedstawiono nowy przebieg wschodniej granicy państwowej oraz podział administracyjny kraju na 19 województw. Miejscowości za wschodnią granicą mają nazwy radzieckie. Mapa została wydrukowana na jednym arkuszu papieru.

W 1947 r. WIG wydał pierwszą mapę samochodową Polski w skali 1:1 000 000, dzieło oryginalne i nowatorskie. Zawierała ona informacje opisowe dla turystów i po raz pierwszy przedstawiono na niej nie tylko stan dróg o nawierzchni twardej, lecz także rodzaje nawierzchni.

W latach 1947-48 WIG wydał 12-arkuszową mapę Polski w skali 1:500 000. Była to – przemontowana do nowego podziału arkuszowego – przedwojenna Mapa Polski i Krajów Ościennych. Nowy podział zastosowano z uwagi na zmianę granic, chciano prawdopodobnie też, aby mapa obejmowała jak najmniej dawnych terenów Polski. Opracowanie to było szczególnie poszukiwane, gdyż zawierało więcej niż poprzednie polskich nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Jakość druku była znacznie gorsza niż mapy przedwojennej, nie miała też podcieniowanej rzeźby terenu. Jest to mapa ścienna typu gabinetowego; dolny, lewy arkusz (Wałbrzych) zawiera legendę wraz ze szkicem warstwobarwnym w skali 1:4 000 000. W 1953 r. wydano dwa dodatkowe arkusze tej mapy (Lwów i Wilno), nadano im jednak klauzulę „poufne”, co praktycznie powodowało, że nie były one w powszechnym użyciu (tablica 1).

W 1948 r. rozpoczęto prace redakcyjne nad Polityczną Mapą Europy w skali 1:6 000 000 (skala robocza 1:5 000 000). Nazewnictwo na tej mapie w odniesieniu do obszarów poza Polską było podwójne – oficjalne, obowiązujące na danym terenie, a w nawiasie podano tradycyjne nazwy polskie. Gotowa w 1949 r. mapa, prawdopodobnie ze względów politycznych, nie doczekała się wydania. Dopiero w 1953 r. (w legendzie jest 1951 r.), po zmianach redakcyjnych i merytorycznych, wydano ją w skali 1:5 000 000. Ciekawostką jest, że Niemcy przedstawiono na niej jako jedno państwo, chociaż od 7 października 1949 r. istniała NRD.

Od 1947 r. WIG rozpoczął systematyczne wydawanie nowej mapy topograficznej w skali 1:100 000. Była ona oparta na elementach konstrukcyjnych (matematycznych) przedwojennej mapy taktycznej w skali 1:100 000, takich jak rozmiary elipsoidy, poziom odniesienia, podział na arkusze i znaki umowne. Wprowadzono jedynie siatkę kilometrową związaną z lokalnym układem współrzędnych prostokątnych płaskich „Borowa Góra”. Mapę opracowano w ciągu 7 lat, tj. do 1955 roku wydano ogółem 380 arkuszy godłowych (około 98% powierzchni kraju). Materiał podstawowy stanowiły mapy przedwojenne WIG, a w przygotowaniu obszarów Ziem Zachodnich i Północnych wykorzystano m.in. mapy niemieckie80: Karte des Deutschen Reiches w skali 1:100 000 (wydane w latach 1926-
-40), Messtischblatter w skali 1:25 000 (wydaną w latach 1923-42) oraz Grundkarte w skali 1:5000 – dwie ostatnie szczególnie cenne przy opracowaniu rzeźby terenu. Mapę opracowano w skali roboczej 1:50 000, do której powiększono materiał podstawowy i rysowano w dwóch sekcjach: A i B. Sytuację na mapie zaktualizowano pobieżnie w terenie oraz częściowo na podstawie zdjęć lotniczych, na wszystkich arkuszach zaktualizowano drożnię i nazewnictwo. Wydanie to potocznie określono: Borowa Góra (BG).

W latach 1948-54, wykorzystując powiększenie robocze (1:50 000) przyjęte przy redagowaniu mapy w skali 1:100 000, wydano na obszar Polski mapę w skali 1:50 000. Pod względem zawartości treści informacyjnej nie różni się ona od mapy w skali 1:100 000. Wydawano arkusze pojedyncze o wymiarach 15´ ´ 15´ i arkusze podwójne o wymiarach 30´ ´ 15´ (łącznie 624). Większość z nich miała charakter tymczasowy; na ramce umieszczono napis: siatka współrzędnych do celów artyleryjskich nie nadaje się. Mimo to aż do 1987 r. włącznie naukowcy cywilni dokumentowali na nich dane geofizyczne i geologiczne.

Aby zaspokoić bieżące potrzeby wojska, WIG wydał fotomechaniczne reprodukcje arkuszy niemieckiej mapy w skali 1:100 000 oraz opracowane już całkowicie na nowo arkusze mapy w skali 1:300 000 z napisem wyłącznie do użytku służbowego.

W 1952 r. służba topograficzna wydała drukiem reprodukcje wojskowych radzieckich map topograficznych w skali 1:100 000 i 1:200 000 w układzie 1942. Zmieniono jedynie nazewnictwo i dokonano pobieżnej kameralnej aktualizacji na podstawie zdjęć lotniczych. W tym samym roku przystąpiono do wydawania mapy topograficznej w skali 1:50 000, biorąc za podstawę wojskowe opracowanie radzieckie w układzie 1942. Aktualizowano ją na podstawie posiadanych materiałów kartograficznych i zdjęć lotniczych z zachowaniem stosowanych na niej znaków topograficznych. Żadna z tych map nie pokrywała całego obszaru Polski.

W pierwszych latach powojennych w wojsku panowała duża różnorodność w zakresie wykorzystania map. Podczas ćwiczeń sztabowych oraz przy opracowywaniu dokumentów planistycznych stosowane były, oprócz map powojennych, mapy niemieckie i rosyjskie, wykonywane przed wojną i w czasie jej trwania oraz polskie z okresu międzywojennego81.

Cywilna służba w 1946 r. rozpoczęła wykonanie Mapy gospodarczej Polski według projektu przyjętego na I sesji Państwowej Rady Mierniczej. Projekt był bardzo ambitny, gdyż przewidywał skalę opracowania 1:5000, a na całość miało się składać ponad 80 tys. arkuszy. 29 kwietnia 1949 r. Państwowa Rada Miernicza, z uwagi na szczupłość środków na realizację powyższego zadania, postanowiła zmienić skalę opracowania na 1:10 000 oraz nazwę na Mapa użycia powierzchni ziemi. Mapy te miały być wykonane w ramach planu 6-letniego, do końca 1955 r. Częste zmiany organizacyjne w GUPK, a następnie CUPK, zmiany w podległości urzędu oraz brak środków finansowych spowodowały znaczne opóźnienia w realizacji tego projektu, a w konsekwencji jego przerwanie. Jednak główną przyczyną rezygnacji z dokończenia tego opracowania było to, że w 1953 r. we wszystkich krajach bloku wschodniego zakończyło się opracowywanie map topograficznych według narodowych rozwiązań, narzucone zostały wzorce i rozwiązania radzieckie. Były one podporządkowane przede wszystkim potrzebom militarnym.


Wapno - krajobraz po katastrofie
czy wiesz, że...
© 2023 - 2024 Geo-System Sp. z o.o.

O nas

Geoforum.pl jest portalem internetowym i obszernym kompendium wiedzy na tematy związane z geodezją, kartografią, katastrem, GIS-em, fotogrametrią i teledetekcją, nawigacją satelitarną itp.

Historia

Portal Geoforum.pl został uruchomiony przez redakcję miesięcznika GEODETA w 2005 r. i był prowadzony do 2023 r. przez Geodeta Sp. z o.o.
Od 2 maja 2023 roku serwis prowadzony jest przez Geo-System Sp. z o.o.

Reklama

Zapraszamy do kontaktu na adres
redakcji:

Kontakt

Redaktor prowadzący:
Damian Czekaj
Sekretarz redakcji:
Oliwia Horbaczewska
prześlij newsa

facebook twitter linkedIn Instagram RSS