Kartografowie w ogniu walk powstańczych

W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. atakiem na Belweder rozpoczęło się powstanie listopadowe, które następnie zamieniło się w wojnę polsko-rosyjską. Jego przebieg ukazują opracowania sporządzone przez oficerów kartografów.

W ubiegłą sobotę (27 listopada) mieszkańcy Warszawy mogli się poczuć jak 180 lat temu, gdy wybuchło powstanie. Uliczna inscenizacja „nocy listopadowej" przyciągnęła tłumy. Jednak mało kto zdaje sobie sprawę, że w tym zrywie niepodległościowym zasłużyli się inżynierowie, wywodzący się ze służb topograficznych armii Królestwa Polskiego, tacy jak chociażby Ignacy Prądzyński i Wojciech Chrzanowski. Obaj zostali awansowani w czasie powstania do stopnia generała dywizji.

Przed wybuchem powstania pracami pomiarowymi zajmowały się dwie jednostki armii Królestwa Polskiego: Sztab Kwatermistrzostwa Generalnego i Korpus Inżynierów Wojskowych. Dowódcy tych jednostek: Maurycy Hauke i Jan Mallet niechętnie odnosili się do powstania. Hauke został przez powstańców zamordowany w dniu wybuchu powstania 29 listopada. Jednak wielu wojskowych wywodzących się z tych służb wykorzystało swoje umiejętności w czasie walk, wykonując mapy i plany. Mimo to zaopatrzenie w kartografika było podczas wojny polsko-rosyjskiej niewystarczające.

Informacji na temat działalności służb topograficznych w czasie walk dostarczają opracowania powstałe zaraz po upadku powstania. Jednym z takich cennych dzieł jest „Atlas de cartes et de plans pour servir à l'intelligence de l'histoire de l'insurrection du peuple polonais" wydany w Lipsku w 1883 r. przez Richarda Otto Spaziera na podstawie materiałów dostarczonych przez generałów i oficerów służb topograficznych przebywających po upadku powstania na emigracji. To unikatowe dzieło pozwala lepiej poznać przebieg powstania, ruchy wojsk w czasie bitew, choćby po Iganiami i Grochowem.

Reprint atlasu Spaziera załączony jest do listopadowego numeru GEODETY. W numerze również artykuł dr Henryka Bartoszewicza ukazujący losy polskich inżynierów kartografów w czasie powstania i wojny polsko-rosyjskiej.

Barbara Stefańska