Adolf Jankowski o statystyce publicznej i EGiB

Po opublikowaniu przez dr hab. inż. Waldemara Izdebskiego informacji o błędach w sprawozdaniach statystycznych dotyczących EGiB zapytaliśmy WINGiK-ów, czy planują weryfikację i poprawę danych za 2022 rok. Treść kilku pierwszych otrzymanych odpowiedzi spowodowała, że postanowiliśmy w tej sprawie zasięgnąć opinii eksperta.

Przypomnijmy, że Waldemar Izdebski przyjrzał się przygotowanym przez WINGiK-ów wojewódzkim sprawozdaniom zbiorczym, które zostały opublikowane na stronie GUGiK-u. W piśmie do GGK zwrócił uwagę na milionowe różnice między:
• liczbą działek a liczbą działek z opisem numerycznym granic,
• liczbą działek ze sprawozdań a liczbą działek z usługi WFS.
O odpowiedzi GGK pisaliśmy TUTAJ.

Ujawnienie tych rozbieżności skłoniło nas do wystąpienia do wszystkich WINGiK-ów z pytaniem, czy zamierzają zwrócić się do starostów o weryfikację i ewentualną poprawę sprawozdań o EGiB za 2022 r., a następnie poprawić wojewódzkie zestawienie zbiorcze.

Jako jeden z pierwszych odpowiedział nam lubelski WINGiK Marek Kłopotek. Wyjaśnił on, że tutejsza inspekcja dokonała sprawdzenia kompletności danych EGiB oraz wystąpienia ewentualnych sprzeczności, np. błędów w sumowaniu, „dopuszczając możliwość wystąpienia pewnych różnic w pozycjach sprawozdania z uwagi na specyfikę prowadzenia przez niektórych starostów mapy ewidencyjnej w formie analogowej”. Nie jest jednak organem posiadającym kompetencje do interpretacji poszczególnych pozycji formularza statystycznego. Ponadto zauważył, że potrzeby korekty nie dostrzegł również organ, do którego przekazano dane zbiorcze wraz z danymi powiatowymi.

W podobnym tonie wypowiedziała się też rzeczniczka prasowa wojewody małopolskiego dr Joanna Paździo: „przekazywane do inspekcji dane statystyczne mogły być przez inspekcje wojewódzkie weryfikowane jedynie pod względem spójności wewnętrznej wypełnionych formularzy z poszczególnych powiatów, natomiast za poprawność merytoryczną danych odpowiadają ich wytwórcy, czyli starostowie. Inspekcja nie ma kompetencji, aby te dane poprawiać i w nie ingerować”.

Otrzymawszy takie odpowiedzi redakcja Geoforum.pl zwróciła się z prośbą o komentarz do Adolfa Jankowskiego – byłego dyrektora Departamentu Nadzoru, Kontroli i Organizacji SGiK w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii. Jego opinię w tej sprawie publikujemy w całości poniżej.

KOMENTARZ ADOLFA JANKOWSKIEGO NT. SPRAWOZDAŃ O EGIB

Komentując informacje przekazane przez wojewodów (przy pomocy wojewódzkich inspektorów nadzoru geodezyjnego i kartograficznego), muszę zacząć od podstawowego sposobu działania organów władzy publicznej, jakim jest działanie na podstawie i w granicach prawa.

Rzeczywiście – zgodnie z przepisami wojewodowie działający przy pomocy WINGiK-ów przekazują Głównemu Geodecie Kraju wojewódzkie zestawienie zbiorcze o ewidencji gruntów i budynków oraz jej modernizacji z danych powiatowych GUGiK-3.00. Z kolei starostowie przekazują dane do ich sporządzenia w postaci elektronicznej.
Co ciekawe, odpowiedzi wojewodów lub nadesłane w ich imieniu skupiły się w dużej mierze na powyższym aspekcie formalnym, tak jakby to on był najważniejszy merytorycznie w całej tej sprawie.

Tymczasem trzeba wiedzieć, że cały obieg wspomnianych danych odbywa się w systemie zbierania danych statystycznych, zwanym skrótowo statystyką publiczną. Zasady działania tej statystyki określa ustawa o statystyce publicznej. Według zawartej w niej litery prawa, statystyka publiczna zapewnia rzetelne, obiektywne i systematyczne informowanie społeczeństwa, organów państwa i administracji publicznej oraz podmiotów gospodarki narodowej o sytuacji ekonomicznej, demograficznej, społecznej oraz środowiska naturalnego.

I tu dotykamy sedna sprawy. Idąc za Słownikiem Języka Polskiego PWN, „rzetelny ” to znaczy „wypełniający należycie swe obowiązki”, „taki, jaki powinien być, odpowiadający wymaganiom”, a także „zgodny z prawdą, wiarygodny”. Analiza tekstu ustawy o statystyce nie pozostawia miejsca na sugerowany „margines błędu”. Nie udało mi się również znaleźć takiego „marginesu” w innych przepisach. Treści pozostałych przymiotników nie będę rozwijał.

Trochę historii. W 1995 r. została przeprowadzona tematyczna kontrola prowadzenia EGiB przez byłych kierowników urzędów rejonowych. Po tamtej kontroli NIK, która miała zasięg ogólnopolski, organy służby geodezyjnej i kartograficznej i ich pracownicy mieli pełną świadomość, że dane zestawień zbiorczych statystyki publicznej muszą się zgadzać do pojedynczej działki i pojedynczego hektara, wliczając powierzchnię wyrównawczą.

Tyle że od tamtego czasu SGiK przeszła wiele różnych reform, zmian przepisów, linii orzeczniczych i, co ważne, zmian kadrowych. Niemniej jednak rzetelność danych EGiB, a także wyników zestawień zbiorczych tych danych, nie straciła na aktualności. Jest tak samo ważna dla statystyki publicznej, jak i osób wykonujących zawód geodety, doświadczających na co dzień skutków ewentualnej nierzetelności w kontaktach z właścicielami nieruchomości.

Wracając do wyjaśnień złożonych w imieniu wojewodów. W przypadku zestawień GUGiK-3.0. przepisy prawa, poza wspomnianymi wymogami rzetelności, obiektywności itd. statystyki publicznej, nie nakładają na WINGiK-a innych działań sprawdzających, kontrolnych czy nadzorczych. Licząc od końca lutego, ma on miesiąc na przypilnowanie starostów i doprowadzenie do przekazania GGK przez wojewodę rzetelnych i obiektywnych informacji statystycznych. Należy założyć jednak, że dane, po dwóch miesiącach przepracowywania w starostwach, powinny od starostów wpływać jednorodne i spójne wewnętrznie, zgodne ze stanem EGiB już za pierwszym razem. I być może w tym roku, pod wpływem nacisku prof. Waldemara Izdebskiego i mediów, wpłyną wcześniej. Bez uszczerbku dla ich rzetelności.

Z czego to wynika? Ano z tego, że żadne z działań państwa nie jest prowadzone bez nadzoru. Nawet jeśli z pism wojewodów wynika, że WINGiK nie ma kompetencji nadzorczych w zakresie rzetelności, obiektywności et cetera przekazywanych danych statystycznych, to zadania te należą do zadań wojewodów, nadzorujących na zasadach ogólnych działalność organów samorządu terytorialnego. Choć ja nie mam większych wątpliwości, że zadanie sprawdzenia rzetelności danych statystycznych bezpośrednio w powiatach należy do WINGiK.

A rok 2022? Trudno. W świetle ujawnionych faktów, o ile przeprowadzona w miarę pilnie weryfikacja te informacje potwierdzi, musimy być może potraktować jako stracony dla statystyki publicznej. Minimum działań WINGiK powinno sprowadzić się przynajmniej do weryfikacji rzetelności, zgodności zestawień z danymi powiatowymi danych statystyki publicznej. Bezpośrednio w powiatach. Niekoniecznie wszystkich, ale tych o największych odchyłkach danych zasygnalizowanych przez prof. Izdebskiego z pewnością. Dlaczego pilnie? Bo informacje, że coś nie gra w danych statystycznych dość szybko dotrą do GUS i EUROSTAT-u. Zatem warto do tego czasu mieć wyniki sprawdzeń i wiedzieć na czym się stoi.

I wreszcie szczebel najwyższy. Główny Geodeta Kraju miał nie tylko pełne prawo, ale i obowiązek przeanalizować dane nadesłane z województwa i zapewne to zrealizował. Jeśli jednak uznał, że są poprawne, to jednak po sygnale, że coś jest nie tak z danymi, powinien podjąć działania wyjaśniające. Przepisy statystyki publicznej, w zakresie rzetelności i pozostałych przymiotników odnoszących się do danych, są bowiem obwarowane przepisami karnymi, a wstępne badanie rzetelności danych, ale też bieżący nadzór nad realizacją zadań SGiK należy do niego.

Podsumowując, nie uchodzi, zwłaszcza po tak istotnym wysiłku finansowym podatników na modernizację danych ewidencyjnych, mylić się w obliczeniach i co ważniejsze – zaniedbywać kontrolę obliczeń. W końcu jesteśmy geodetami.

Adolf Jankowski