Henryk Bartoszewicz
Wielka kartografia małych miast
Zorganizowaną przez AGAD w Warszawie wystawę „Wielka kartografia małych miast XVII-XIX wieku” można zwiedzać do 24 czerwca. Najciekawsze eksponaty przedstawia dr Henryk Bartoszewicz – autor scenariusza i kurator wystawy.
 1. Plan sytuacyjny Golubia i Nowego Miasta Lubawskiego, oryginał 1655 r., kopia 1696 r., Erik Jönsson Dahlbergh, ok. 1:6000, wyd. Samuel Pufendorf, De rebus Carolo Gustavo Sveciae Rege gestis commentariorum libri septem /.../, Norimbergae 1696
Najstarsze zachowane mapy wielkoskalowe miast Rzeczypospolitej z XVI i XVII w. to głównie kartografika dużych ośrodków: Gdańska, Krakowa, Warszawy i Wilna. Wśród nielicznych map małych miast dominują plany powstałe w okresie wojen prowadzonych na terytorium Rzeczypospolitej, obecnie znajdujące się głównie w zbiorach archiwów, bibliotek i muzeów szwedzkich. Do najcenniejszych należy dzieło Fryderyka Getkanta Topographica practica dedykowane królowi Władysławowi IV. Zawiera ono m.in. wykonane w latach 1634-35 plany Tczewa, Grudziądza, Gniewu, Nowego, Pilawy i Pucka. Ważne miejsce w dziejach kartografii miast polskich zajmują mapy wielkoskalowe sporządzone podczas wojny lat 1655-60 przez szwedzkiego kartografa i rysownika – generała Erika Jönssona Dahlbergha. W zbiorach Biblioteki Królewskiej w Sztokholmie (Kungliga Biblioteket) przechowywany jest oprawny wolumin kopii prac tego wybitnego szwedzkiego inżyniera wojskowego wykonanych przez autora i przeznaczonych do reprodukowania w dziele Samuela Pufendorfa De rebus a Carolo Gustavo Sveciae rege gestis commentariorum libri septem elegantissimis tabulis aeneis exornaticum triplici indice, które zostało opublikowane w Norymberdze w 1696 r. Oprócz widoków i planów miast dużych obejmuje ono także kartografika: Brodnicy, Brześcia Kujawskiego, Brześcia Litewskiego, Gniewu, Gniezna, Golubia, Nowego Dworu Mazowieckiego, Nowego Miasta Lubawskiego (Nowego Miasta nad Drwęcą), Pińczowa, Pułtuska, Sandomierza i Ujazdu. Natomiast w szwedzkim Archiwum Narodowym (Riksarkivet) znajdują się oryginały wielu prac Dahlbergha. Niektóre ze skartowanych przez niego miast mają też w zbiorach szwedzkich wcześniejsze rękopiśmienne mapy innych autorów, w tym Brodnica (1628 r.), Gniew (1626 r.) i Pułtusk (1634 r.).
Na mapach wielkoskalowych Dahlbergha dominują te elementy treści, które były przydatne podczas operacji wojskowych. Szczegółowo przedstawiono na nich wszelkiego rodzaju fortyfikacje, zarówno dawne, jak i budowane w pierwszej połowie XVII w. Na niektórych mapach wyrysowano projektowane obiekty forteczne. Oznaczano także ważniejsze budowle w granicach fortyfikacji, sieć drożną i hydrograficzną oraz ukształtowanie terenu, co było ważne z punktu widzenia działań militarnych. Zarówno rękopiśmienne prace kartograficzne z okresu drugiej wojny polsko-szwedzkiej, jak i mapy zamieszczone w dziele Pufendorfa zawierające reprodukcje kartografików z tego okresu, głównie autorstwa Dahlbergha, są niezwykle ważnym źródłem z punktu widzenia nie tylko badaczy dziejów kartografii, ale także historyków miast polskich. Wartość dzieła Pufendorfa polega m.in. na tym, że w wielu przypadkach zawiera ono najstarsze plany miast i twierdz polskich, między innymi Golubia i Nowego Miasta Lubawskiego (to dosyć wyjątkowy przypadek mapy wielkoskalowej ukazującej na jednym arkuszu opracowanie kartograficzne dwóch miast – ryc. powyżej)...
Pełna treść bogato ilustrowanego artykułu w czerwcowym wydaniu miesięcznika GEODETA
powrót
|
