powrót

Henryk Bartoszewicz

Mapy za karę

Unifikacja Królestwa Polskiego po klęsce powstania styczniowego w świetle źródeł kartograficznych

150 lat od wybuchu powstania styczniowego zachowało się niewiele kartografików z tamtego okresu. Dopiero po stłumieniu zrywu władze w Petersburgu wzięły się do likwidacji resztek autonomii Królestwa Polskiego, co zaowocowało licznymi pracami kartograficznymi.

Już po upadku powstania listopadowego rozpoczął się okres stopniowego zacierania odrębności Króles­twa Polskiego. Statut Organiczny z 1832 r. zlikwidował sejm Królestwa mający współudział w ustawodawstwie. Rada Administracyjna zeszła do roli organu wykonawczego namiestnika, którym został mianowany zdobywca Warszawy Iwan Paskiewicz. Liczbę komisji rządowych zredukowano z pięciu do trzech: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i duchownych oraz przychodu i skarbu. Ministrom szefującym komisjom zmieniono tytuły na dyrektorów głównych. W marcu 1837 r. przemianowano województwa na gubernie, pięć lat później – obwody na powiaty, a powiaty na okręgi. Sporządzona i opublikowana w zakładzie litograficznym Józefa Kośmińskiego między 1837 a 1841 r. mapa Królestwa Polskiego w skali około 1:1 000 000 ukazuje podział administracyjny kraju w okresie między przemianowaniem województw na gubernie a likwidacją obwodów i utworzeniem powiatów (AGAD, Zb. Kart. 43-1) – ryc. 1. W 1845 r. liczbę guberni Królestwa Polskiego zmniejszono z 8 do 5: łącząc gubernie kaliską i mazowiecką, utworzono gubernię warszawską, gubernię kielecką przyłączono do radomskiej, a gubernię podlaską do lubelskiej; jedynie gubernie płocka i augustowska pozostały w swoich granicach. Jednak w okresie międzypowstaniowym nie zlikwidowano całkowicie odrębności Królestwa Polskiego.

Władze powstania styczniowego w sprawach ustrojowych nie nawiązały do struktur państwowych okresu Królestwa Polskiego doby konstytucyjnej i wojny polsko-rosyjskiej lat 1830-31. Formując strukturę podziałów administracyjnych, nie ograniczyły się jedynie do obszaru Królestwa Polskiego, a objęły nią terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zamieszczona w pracy Stefana Kieniewicza Powstanie styczniowe (wydanie II, Warszawa 1983, PWN) mapa opatrzona tytułem Powstańczy ustrój administracyjny z 1863 r. Podział na województwa ukazuje strukturę administracyjną ziem Rzeczypospolitej w granicach sprzed 1772 r. Wielkie Księstwo Poznańskie podzielono na trzy województwa (poznańskie, średzkie i bydgoskie), Prusy Zachodnie na dwa (pomorskie i chełmińskie), Królestwo Polskie na osiem (płockie, kaliskie, mazowieckie, augus­towskie, podlaskie, lubelskie, sandomierskie i krakowskie), a tzw. ziemie zabrane na dwanaście (kowieńskie, inflanckie, wileńskie, grodzieńskie, nowogródzkie, mińskie, witebskie, mohylewskie, wołyńskie, poleskie, podolskie i kijowskie). Województwa podzielono na powiaty. Natomiast dla całości ziem pierwszego zaboru austriackiego utrzymano nazwę Galicja, dzieląc ten obszar na obwody...

Pełna treść artykułu w styczniowym wydaniu GEODETY

powrót

KOMENTARZE Komentarze są wyłącznie opiniami osób je zamieszczających i nie odzwierciedlają stanowiska redakcji Geoforum. Zabrania się zamieszczania linków i adresów stron internetowych, reklam oraz tekstów wulgarnych, oszczerczych, rasistowskich, szerzących nienawiść, zawierających groźby i innych, które mogą być sprzeczne z prawem. W przypadku niezachowania powyższych reguł oraz elementarnych zasad kultury wypowiedzi administrator zastrzega sobie prawo do kasowania całych wpisów. Użytkownik portalu Geoforum.pl ponosi wyłączną odpowiedzialność za zamieszczane przez siebie komentarze, w szczególności jest odpowiedzialny za ewentualne naruszenie praw lub dóbr osób trzecich oraz szkody wynikłe z tego tytułu.