powrót

Jerzy Gaździcki

Płacić czy nie?

Ochrona i udostępnianie baz danych geoprzestrzennych. W Stanach Zjednoczonych, gdzie dane publiczne na poziomie federalnym udostępniane są bezpłatnie, stosunek wielkości działalności ekonomicznej wywołanej nakładami na informację publiczną do wielkości tych nakładów, czyli tzw. współczynnik efektywności, wynosi 40, a w państwach Unii Europejskiej, gdzie na ogół stosowane są zasady odpłatności – jedynie 7. Jak widać, różnica jest bardzo duża i warta zastanowienia.

Jednym z głównych celów tworzenia infrastruktury geoinformacyjnej jest zapewnienie użytkownikom danych geoprzestrzennych odpowiedniego dostępu do baz zawierających te dane.
Oczekuje się, że sprawne i wolne od nieuzasadnionych kosztów korzystanie z zasobów danych zgromadzonych przez różne podmioty przyniesie istotne efekty ekonomiczne i techniczne, przyczyniając się do lepszego zaspokojenia potrzeb w zakresie geoinformacji na poziomie centralnym, regionalnym i lokalnym. Tworzenie i prowadzenie baz danych geoprzestrzennych, w tym katastralnych, topograficznych i przyrodniczych, jest z reguły kosztowne, a ochrona prawna tych baz oraz przepisy dotyczące ich udostępniania mają istotne znaczenie zarówno dla producentów, jak i użytkowników danych. Sprawy te regulowane są w Polsce dwiema ustawami o znaczeniu ogólnym:
- o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
- o ochronie baz danych.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Zgodnie z tą ustawą prawo autorskie przysługuje twórcy, a jego przedmiotem jest utwór jako przejaw działalności twórczej. Utworami mogą być m.in.: programy komputerowe i opracowania kartograficzne, a także bazy danych, nawet jeżeli zawierają materiały niepodlegające ochronie prawnej, o ile przyjęty w tych bazach „dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter”. Przedmiotu prawa autorskiego nie stanowią natomiast m.in.: akty normatywne lub ich urzędowe projekty oraz urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole. Prawa autorskie dzielą się na:
- osobiste (dotyczące autorstwa utworu i jego oznaczania, nienaruszalności treści i formy utworu, decydowania o jego pierwszym udostępnieniu oraz nadzoru nad sposobem korzystania z niego),
- majątkowe (dotyczące korzystania z utworu, rozporządzania nim na wszystkich „polach eksploatacji” oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu).
Autorskie prawa majątkowe (rysunek powyżej) mogą zostać:
- przeniesione w trybie umowy lub dziedziczenia,
- przekazane w trybie umowy licencyjnej uprawniającej do korzystania z utworu w określonym polu eksploatacji oraz zakresie, miejscu i czasie korzystania.
Nietrudno zauważyć, że przedstawione regulacje nie mogą znaleźć szerokiego zastosowania do ochrony i udostępniania baz danych geoprzestrzennych, które reprezentują fakty, w tym fakty urzędowe, o doborze i układzie zazwyczaj nie mającym charakteru twórczego. Opinia niniejsza jest dodatkowo uzasadniona tym, że obowiązujący okres ochrony praw autorskich – wynoszący 70 lat – jest zbyt długi dla danych i produktów geoprzestrzennych, których okresy aktualności są znacznie krótsze. Przewiduje się, że do polskiego prawa autorskiego wprowadzone będą modyfikacje wynikające z nowych regulacji Unii Europejskiej.

Pełna treść artykułu w czerwcowym wydaniu GEODETY

powrót