Henryk Bartoszewicz
Panoramy miast polskich
Panoramy i widoki miast, mimo że nie zalicza się ich do prac kartograficznych, to jednak w przypadku, kiedy pozostają w związkach o charakterze konstrukcyjnym z mapami wielkoskalowymi, stają się także przedmiotem zainteresowania historyków kartografii i badaczy przestrzeni miejskiej.
|
Najstarsze obrazy panoramiczne miast polskich: Krakowa, Nysy i Wrocławia znajdują się w dziele słynnego lekarza i historyka Hartmanna Schedla, Registrum huius operis Libri chronicarum cum figuris et yamginibus ab inicio mundi, wydanym w 1493 r. przez norymberską oficynę wydawniczą Antona Kobergera. W tym samym roku ukazało się wydanie niemieckie – Register des Buchs der Croniken (...). Część egzemplarzy obu wersji językowych była ręcznie kolorowana, co nadało im charakter edycji ekskluzywnych i kosztownych. Obecnie w zbiorach archiwalnych, bibliotecznych, muzealnych i kolekcjach prywatnych dzieło Schedla znajduje się zarówno w formie oprawnej, jak i w postaci pojedynczych kart widoków miast. Panoramy miast publikowane w Liber chronicarum zostały wykonane techniką drzeworytniczą. Podkład dla drzeworytnika sporządzało wielu znanych rysowników. W przypadku panoramy Wrocławia autorami rysunku byli Wilhelm Peydenwfurt i Michel Wolgemut. Część rysunków panoram autorzy tworzyli bezpośrednio z obserwacji, natomiast panorama Krakowa to jedynie przeniesienie na papier obrazu miasta, zarejestrowanego wcześniej przez Konrada Caltisa po jego pobycie w tym mieście w latach 1489-1491.
W 1572 r. w Kolonii ukazał się tom pierwszy (wersja łacińska) dzieła Civitates orbis terrarum. Całość, złożona z trzech tomów w sześciu księgach, wydana została do 1618 r. w trzech wersjach językowych: łacińskiej, francuskiej i niemieckiej. Pomysłodawcą, autorem opisów panoram, wstępu i dedykacji oraz redaktorem i wydawcą był Georg Braun (1541-1622), archidiakon w Dortmundzie i dziekan w Kolonii. Drugim autorem – wykonawcą rytowanych w miedzi panoram – był flamandzki kartograf Franz Hogenberg (1539-1590), znany jako grawer map Orteliusa. Civitates orbis terrarum to jedno z największych dzieł edytorskich renesansu. Należy do najwybitniejszych zabytków z zakresu geografii i kartografii, obok Kosmografii Sebastiana Münstera oraz Atlasów Abrahama Orteliusa i Gerarda Merkatora.
W dziele zgromadzono największą wówczas liczbę widoków miast. Jego autorzy podkreślili fakt, że „obrazy topograficzne miast i ogrodów sposobem geometrycznym i perspektywicznym z obserwacji położenia miast, murów, budynków publicznych i prywatnych przy pomocy niezwykle pracowitej sztuki zostały wykreślone” (cyt. za: J. Babicz, Renesansowa geneza najstarszych widoków i planów miast w: Z dziejów kartografii, t. 3: Miasta, s. 35). Civitates orbis terrarum zyskało powszechne uznanie zarówno wśród współczesnych, jak i potomnych. Zawarte w nim panoramy miast były wykorzystywane przez kartografów w kolejnych latach jako ilustracje w winietach map.
W opracowaniu znalazły się panoramy lub plany widokowe bądź plany perspektywiczne trzynastu miast pozostających wówczas w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów: Biecza, Krakowa, Krosna (rys. powyżej, miedzioryt ręcznie barwiony), Lublina, Lwowa, Łowicza, Poznania, Przemyśla, Sandomierza, Warszawy i Zamościa – w księdze szóstej, Grodna i Gdańska – w księdze drugiej oraz panorama założenia przestrzennego Kalwarii Zebrzydowskiej. Braun i Hogenberg umieścili w swoim dziele także panoramy lub plany miast polskich pozostających poza ówczesnymi granicami Rzeczypospolitej: Legnicy, Nysy, Świebodzina – w księdze szóstej, Szczecina – w księdze pierwszej i Wrocławia – w księdze czwartej...
Pełna treść artykułu w październikowym wydaniu GEODETY
powrót
|
