W Sejmie o reformie szkolnictwa wyższego

Uproszczenie procedury habilitacji oraz wprowadzenie odpłatności za drugi kierunek studiów – to sprawy, które wzbudziły największe emocje podczas ostatniej sejmowej debaty nad zaproponowaną przez rząd reformą szkolnictwa wyższego.

fot. Krzysztof Białoskórski

1 lutego odbyło się drugie czytanie rządowego projektu nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Rozwiązania zaproponowane w poselskim i komisyjnym projekcie nowelizacji Posw zostały włączone do propozycji rządowej. Rząd chce, aby nowelizacja weszła w życie już 1 października 2011 r.

Wypracowany w trakcie prac Podkomisji Stałej ds. Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP kształt ustawy nowelizującej przedstawiła poseł Krystyna Łybacka (SLD). Przyjęte rozwiązania oznaczają, że następuje likwidacja obowiązujących dotąd w systemie centralnych standardów kształcenia dla zamkniętej liczby kierunków. Podstawowe jednostki organizacyjne uczelni będą mogły same określać i uruchamiać nowe kierunki studiów. Pozostałe jednostki będą mogły uruchamiać kierunki studiów po uzyskaniu decyzji ministra, jeśli nie posiadają uprawnień do nadawania stopnia doktora habilitowanego. Standardy kształcenia będą zbiorem reguł kształcenia i będą obowiązywały tylko na kierunkach kształcących nauczycieli i na kierunkach, na których kształci się w zawodach, których wykonywanie regulowane jest prawem Unii Europejskiej. To są takie zawody, jak: lekarz, pielęgniarka, położna, lekarz weterynarz, lekarz dentysta, architekt. Pozostałe uczelnie będą miały dowolność.

Uproszczona i skrócona do 4 miesięcy zostaje procedura habilitacyjna. Nie będzie kolokwium habilitacyjnego, nie będzie wykładu habilitacyjnego ani obowiązku przedstawienia rozprawy habilitacyjnej w dotychczasowej formie. Wprowadzona zostaje też możliwość powoływania na stanowisko profesora z pełnią uprawnień osoby, która nie przeszła procedury habilitacyjnej. Taką możliwość ma mieć rektor, pod warunkiem że osoba, która zostanie powołana na stanowisko profesora, pracowała co najmniej przez 5 lat w innym państwie i kierowała zespołami badawczymi. – Będziemy mieli do czynienia z postępującym obniżeniem poziomu kształcenia, skoro dla objęcia funkcji rektora wystarczy posiadanie stopnia doktora. Skoro profesorów będzie można zastąpić doktorami – skomentował te propozycje poseł Terlecki z PiS.

Podczas wcześniejszych prac nad projektami Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży poparła rządową propozycję, aby tylko jeden kierunek studiów można było ukończyć na koszt państwa. Student będzie miał prawo podjąć studia na drugim kierunku studiów stacjonarnych w uczelni publicznej bez wnoszenia opłat. Jednak do kontynuowania studiów bez opłat ma prawo tylko ten, który w poprzednim roku akademickim uzyskał bardzo dobre oceny. Jeśli nie spełni tego kryterium, będzie zobowiązany wnieść opłaty za pierwszy rok studiów zgodnie z umową i na zasadach określonych przez senat uczelni. Przy czym senat ma prawo zwolnić studenta w całości lub w części z opłat (powody braku należytych wyników mogą być bardzo różne, w tym także przez niego niezawinione).

Najbardziej spektakularnym wśród rozwiązań dla studentów i doktorantów – zdaniem poseł sprawozdawcy Krystyny Łybackiej – jest tzw. diamentowy grant. Pozwala on na rozpoczęcie badań naukowych zaraz po ukończeniu studiów licencjackich lub inżynierskich i uzyskanie stopnia doktora bez konieczności obrony pracy magisterskiej z równoczesnym zapewnieniem finansowania tego typu działalności naukowej.

Nowelizacja wprowadza też przepisy ograniczające tzw. wieloetatowość, czyli pracę jednego wykładowcy na kilku uczelniach. Praca na dodatkowym etacie możliwa będzie jedynie za zgodą rektora i tylko u jednego dodatkowego pracodawcy. Do tego bierne prawo wyborcze mieliby tylko zatrudnieni w podstawowym miejscu pracy, ograniczone barierą wieku (70 lat dla pracowników tytularnych i 65 lat dla pozostałych). Biorąc pod uwagę zastrzeżenia, jakie wyrażali przedstawiciele publicznych szkół zawodowych, a także szkół niepublicznych (m.in. że ta zmiana jest zbyt gwałtowna, że w tak krótkim czasie nie można dorobić się stabilnej nowej kadry i że w ten sposób będzie się tworzyło możliwość powstawania wokół rektora swoistej koterii w celu uzyskania zgody na drugą pracę), posłowie Komisji przedłużyli dla tych zapisów vacatio legis z jednego roku (proponowanego przez rząd) do trzech lat. Zaproponowali też, że prowadzenie działalności gospodarczej przez pracownika uczelni, nauczyciela akademickiego nie będzie wymagało zgody rektora. Pracownik będzie zobligowany jedynie powiadomić go o prowadzeniu takiej działalności.
– Wieloetatowość jest plagą polskiego szkolnictwa wyższego – to jest oczywiste – ale zakaz administracyjny problemu nie rozwiąże. Nauczyciele akademiccy muszą przyzwoicie zarabiać, żeby mogli ograniczyć się do pracy na jednym etacie – mówił poseł Terlecki z PiS.
Kwestie finansowania nauki poruszali też inni posłowie: – Według założeń nasza nauka ma być zauważana, konkurencyjna na rynku światowym. Aby tak mogło się stać, finansowanie nauki i wysokość zarobków naukowców w Polsce – w odniesieniu do tej samej pracy – muszą być na podobnym poziomie, jak w innych krajach europejskich – mówił z kolei Zbigniew Kruszewski z SLD.

Do projektu ustawy zgłoszono kolejne poprawki (blisko 30), nad którymi będzie pracowała sejmowa Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży.

Przebieg wcześniejszych prac nad projektem ww. ustawy: Pierwsze czytanie odbyło się 6 października 2010 r., następnie skierowano go do prac w sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży. Zgodnie z podjętą przez Komisję uchwałą projekt został poddany procedurze wysłuchania publicznego (9 listopada 2010 r.). Następnie skierowano go do prac w Podkomisji stałej ds. nauki i szkolnictwa wyższego Sejmu RP, która zebrała się sześciokrotnie, a następnie 4 stycznia 2011 r. przyjęła sprawozdanie z prac nad projektem. Projekt, zgodnie z procedurą legislacyjną, został skierowany ponownie pod obrady Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP, która omówiła sprawozdanie Podkomisji oraz – uwzględniając poprawki i wnioski mniejszości 19 stycznia 2011 r. – przyjęła projekt.

Stenogram z posiedzenia Sejmu
Sprawozdanie z prac Komisji (wraz z projektem ustawy)

AW