Dzieje Pułtuska widziane na mapach

„PuÅ‚tusk. Obraz kartograficzny miasta od koÅ„ca XV do poczÄ…tku XX wieku” to nowość na naszym rynku wydawniczym. Autorzy książki, Agnieszka i Henryk Bartoszewiczowie, przedstawiajÄ… w niej zarys historii mazowieckiego miasta, jaki wyÅ‚ania siÄ™ z zachowanych opracowaÅ„ kartograficznych.

Polthowsko pisce et frumento opulenta et amme Narew irrigua (Pułtusk bogaty rybami i zbożem, oblany wodami Narwi), napisał w drugiej połowie XV w. Jan Długosz. Miasto było przez stulecia ważnym punktem kontaktów handlowych, a także ośrodkiem administracyjnym, rezydencją biskupią, siedzibą kolegium jezuickiego. Było również areną walk i znajdowało się na trasie przemarszu licznych wojsk, poczynając od pogańskich Prusów po armię Napoleona i oddziały walczące w powstaniach narodowych w XIX w. Źródła kartograficzne są ilustracją tych barwnych i dramatycznych dziejów.

PuÅ‚tusk oznaczony zostaÅ‚ na niemal wszystkich mapach maÅ‚oskalowych przedstawiajÄ…cych obraz ziem polskich już od XVI w., kiedy to tworzyli tak wybitni kartografowie, jak Bernard Wapowski czy WacÅ‚aw Grodecki, a później m.in. w opracowaniach francuskich, pruskich i rosyjskich. Najstarszy plan i panoramÄ™ miasta sporzÄ…dziÅ‚ w okresie „potopu” (w 1657 r.) szwedzki architekt i rysownik Erik Jönsson Dahlberg. W kolejnych stuleciach powstaÅ‚y liczne wielkoskalowe opracowania kartograficzne, na których zaobserwujemy ksztaÅ‚towanie siÄ™ ukÅ‚adu przestrzennego PuÅ‚tuska.

Album A. i H. Bartoszewiczów składa się z trzech wzajemnie uzupełniających się części. W pierwszej przedstawiona została historia miasta od jego zaczątków we wczesnym średniowieczu do 1914 r. (z naciskiem na to, jak rozwijało się ono terytorialnie i jak zmieniała się zabudowa). Druga część została poświęcona analizie dawnych przedstawień kartograficznych Pułtuska. Listę opracowań małoskalowych otwiera szesnastowieczne wydanie Geografii Klaudiusza Ptolemeusza, a kończy mapa guberni warszawskiej z 1893 r. Następnie opisano liczne mapy wielkoskalowe, plany miasta lub jego części i rysunki architektoniczne od czasów wojny polsko-szwedzkiej po początek XX w. Pozycję uzupełnia przegląd najciekawszych i najbardziej wartościowych map wraz z opisami katalogowymi (łącznie 16 reprodukcji).

Wydawcą 88-stronicowej książki jest Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Opracowanie powstało we współpracy z Archiwum Głównym Akt Dawnych i Urzędem Miejskim w Pułtusku.

PS