Zmarł Tomasz Niewodniczański

2 stycznia w wieku 76 lat w Bitburgu (Niemcy) zmarł Tomasz Niewodniczański – fizyk jądrowy i przedsiębiorca, w Polsce znany jednak jako właściciel bezcennej kolekcji map i widoków miast, którą w zeszłym roku podarował w wieczysty depozyt Zamkowi Królewskiemu w Warszawie.

Tomasz Niewodniczański urodził się 25 września 1933 roku w Wilnie. Po wojnie ukończył studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i rozpoczął pracę w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku. W 1963 r. zdobył tytuł doktora fizyki jądrowej w Instytucie Fizyki Politechniki Federalnej w Zurychu, gdzie przebywał na stypendium. Tam też poznał swoją przyszłą żonę – Marię Luizę Simon. Po powrocie do Polski Niewodniczański pracował naukowo w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku pod Warszawą.

W 1970 roku wyemigrował do Republiki Federalnej Niemiec, gdzie przez trzy lata pracował w Instytucie Badań nad Ciężkimi Jonami w Heidelbergu oraz w Darmstadt. W 1973 roku teść zaproponował Niewodniczańskiemu pracę w browarze Bitburger. Z czasem Niewodniczański został jego dyrektorem finansowym.

Pasję kolekcjonerską rozbudziła w nim żona, gdy w 1968 roku kupiła mu w antykwariacie na Nowym Świecie pierwszą starą mapę. W ciągu 40 lat Niewodniczański zebrał ponad 2300 map i widoków polskich miast. Sam deklarował, że z ważnych dawnych map Polski brakuje mu tylko jednej – dzieła Gerharda de Jode z portretem Batorego. Z czasem Niewodniczański rozszerzył swoje zainteresowania i zaczął zbierać także starodruki, listy pisarzy (m.in. Mickiewicza i Odyńca), rzadkie książki z dedykacjami. W jego kolekcji znalazły się też dokumenty związane z historią współczesną, takie jak listy z obozów koncentracyjnych, korespondencja między gauleiterem Gdańska Albertem Forsterem i szefem gestapo Heinrichem Himmlerem w sprawie traktowania Polaków, ulotki z czasów stanu wojennego.

Przez lata Niewodniczański zapowiadał, że podaruje swoje zbiory polskim muzeom pod warunkiem, że Polska zwróci Niemcom zbiory Biblioteki Pruskiej (tzw. Berlinki), które w czasie II wojny światowej trafiły do Polski i obecnie przechowywane są w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W ostatnich miesiącach życia kolekcjoner zmienił jednak zdanie i w lutym zeszłego roku za pośrednictwem Niemiecko-Polskiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury przekazał kolekcję archiwaliów odnoszącą się do historii Polski w wieczysty depozyt Zamkowi Królewskiemu w Warszawie.

Do biblioteki zamku trafiły wówczas m.in.: historyczne mapy dawnych ziem polskich (około 2,5 tys. sztuk), polskie atlasy (ok. 40 sztuk), dawne widoki miast (ok. 150), rękopisy historyczne (w tym m.in. Jana III Sobieskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego i Fryderyka Chopina), a także starodruki (ok. 900).

Pogrzeb Tomasza Niewodniczańskiego odbędzie się w poniedziałek 11 stycznia w Bitburgu.

Źródło: PAP (fot.: Volksfreund.de, Eva-Maria Reuther)