Uroczyste otwarcie infrastruktury dla europejskich badań astronomicznych

Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie prof. Jerzy Przyborowski i kierownik Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego UWM prof. Andrzej Krankowski uczestniczyli 10 czerwca w uroczystym otwarciu europejskiej infrastruktury badawczej konsorcjum LOFAR ERIC (Low Frequency Array European Research Infrastructure Consortium). Polska jest jednym z sześciu członków założycieli.

Członkami założycielami LOFAR ERIC są Polska, Bułgaria, Irlandia, Niemcy, Włochy i Holandia. W ostatnim z wymienionych krajów znajduje się siedziba Konsorcjum (w Dwingeloo), a jej gospodarzem jest Niderlandzki Instytut Radioastronomii.

Konsorcjum ERIC jest podmiotem prawnym ustanowionym na mocy decyzji Komisji Europejskiej, który wkracza do Europejskiej Przestrzeni Badawczej jako wiodąca infrastruktura wykorzystująca najnowocześniejsze osiągnięcia nauki i technologii astronomicznej. Ma służyć astronomom zaawansowanymi możliwościami obserwacji i przetwarzania danych: rozległym polem widzenia nieba, bezprecedensową czułością i rozdzielczością obrazu oraz nowatorskimi możliwościami obserwacji w wielu kierunkach jednocześnie. Zapewni przejrzysty dostęp do szerokiej gamy usług badawczych dla naukowców z całego świata, wspierając współpracę naukową i umożliwiając realizację innowacyjnych projektów na dużą skalę w różnych dziedzinach nauki.

Prof. Jerzy Przyborowski, rektor UWM, przewodniczył polskiej delegacji, która wybrała się 10 czerwca do Holandii.
– Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie jest liderem polskiego konsorcjum POLFAR. W Polskiej delegacji pojawili się także przedstawiciele pozostałych dwóch stacji: prof. Hanna Rothkaehl z Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk (właściciel stacji Borowiec pod Poznaniem) oraz dyrektor Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Marian Soida (stacja Łazy) – mówił w rozmowie z Radiem UWM FM prof. Andrzej Krankowski, kierownik Centrum Diagnostyki Radiowej Środowiska Kosmicznego UWM, a także przewodniczący konsorcjum POLFAR. Naukowcom towarzyszył także przedstawiciel Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dr Dariusz Drewniak oraz Robert Pekal – wicedyrektor Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego w Poznaniu.

Co oznacza inauguracja działalności konsorcjum LOFAR ERIC? – Uruchamiamy nową wersję radioteleskopu LOFAR. Nazywamy ją LOFAR 2.0. Wszystkie 52 stacje (38 w Holandii, 6 w Niemczech, 3 w Polsce i po jednej na Łotwie, w Szwecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Francji) zostaną upgrade’owane do końca 2025 roku. W przyszłym roku będą wybudowane także dwie dodatkowe stacje: we Włoszech i w Bułgarii (już w nowym systemie) – tłumaczył przewodniczący konsorcjum POLFAR. – Pozwoli to na zwiększenie możliwości obserwacyjnych. Już teraz są one duże, bo możemy monitorować na niebie jednocześnie 256 obiektów radioastronomicznych, a LOFAR 2.0 da nam do monitorowania nieskończoną liczbę obiektów. Jednocześnie będą mogły być obserwowane dwa pola: pole LBA (anteny o niskiej częstotliwości) i pole HBA (anteny o zakresie obserwacyjnym wyższym) – dodał prof. Krankowski.

Polscy naukowcy od początku odgrywali istotną rolę w pracach nad rozwojem i konsolidacją systemu. Formalne nawiązanie krajowej współpracy na rzecz udziału Polski w LOFAR nastąpiło w 2007 roku wraz z powołaniem do życia konsorcjum POLFAR obejmującego dziewięć instytucji: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie, Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe afiliowane przy Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Uniwersytet Szczeciński i Uniwersytet Zielonogórski. Trzy pierwsze instytucje wybudowały już w 2015 roku stacje LOFAR: PL-612 w Bałdach (koło Olsztyna), PL-611 w Łazach (koło Krakowa) oraz PL-610 w Borówcu (koło Poznania).

Rok później polskie stacje stały się funkcjonalnie częścią systemu LOFAR i rozpoczęły prowadzenie obserwacji radioastronomicznych i monitorowanie przestrzeni kosmicznej w ramach tzw. Kluczowych Projektów Naukowych (Key Science Projects) LOFAR. Wyniki naukowe osiągane przez polskich radioastronomów dzięki współpracy w ramach sieci LOFAR są znaczące w skali świata. Dowodem tego są liczne publikacje, często w prestiżowych czasopismach, takich jak „Nature” czy „Astronomy and Astrophysics”.

Źródło: Radio UWM FM