O węglu brunatnym w nowym atlasie PIG

Państwowa służba geologiczna opublikowała pierwszy tom Atlasu geologicznego wybranych złóż węgla brunatnego w Polsce, który zawiera szczegółowe informacje o 31 najistotniejszych obiektach złożowych.

Transformacja energetyczna z jednej strony stawia przed Polską trudne wyzwania, a z drugiej daje nadzieję na postęp technologiczny w wielu dziedzinach gospodarki – także w górnictwie. W przyjętym rok temu przez Radę Ministrów dokumencie strategicznym „Polityka energetyczna Polski 2040” nie przewidziano zagospodarowywania górniczego złóż węgla brunatnego do celów energetycznych, poza ewentualnym włączeniem do eksploatacji trzech wybranych złóż (Złoczew, Ościsłowo, Gubin), pozostawiając decyzję o tym samym przedsiębiorcom. Jednocześnie w PEP 2040 stwierdza się, że: „działalność badawczo-rozwojowa powinna być ukierunkowana na poszukiwanie innowacji służących redukcji obciążeń środowiska w wyniku wydobycia węgla brunatnego oraz nowych rozwiązań przyczyniających się do niskoemisyjnego, efektywnego i elastycznego wykorzystania surowca (np. zgazowanie, paliwa płynne)”.

Chcąc podjąć się w przyszłości eksploatacji węgla brunatnego przy wykorzystaniu technologii, które będą wpływały w mniejszym stopniu na zmiany w środowisku naturalnym i jednocześnie móc wykorzystać ten surowiec do niskoemisyjnej produkcji produktów przeróbki chemicznej (np. metanol – w całości importowany do Polski), konieczne jest posiadanie pełnej i rzetelnej informacji o złożach węgla brunatnego w Polsce.

Znana jest szczegółowa informacja o wszystkich złożach eksploatowanych obecnie przez cztery odkrywkowe kopalnie węgla brunatnego (Bełchatów, Konin, Turów, Sieniawa). Inaczej sprawa wygląda, jeśli chodzi o złoża niezagospodarowane – zarówno udokumentowane, jak i perspektywiczne obiekty złożowe, których liczba w Polsce wynosi 163, i które w przyszłości mogą być przedmiotem zainteresowania przemysłu. Informacja o tych złożach jest rozproszona i wymaga weryfikacji, standaryzacji i analizy. Takiego zadania podjął się Państwowy Instytut Geologiczny w ramach prac państwowej służby geologicznej.

O tym, które złoża, obiekty i wystąpienia węgla brunatnego spośród wspomnianych 163 zostały poddane analizie, zadecydowały trzy podstawowe kryteria:

• wielkość zasobów węgla,
• podstawowe parametry geologiczno-górnicze,
• parametry jakościowe surowca.

Podczas pierwszego etapu prac szczegółowej analizie poddano złoża z rejonów brunatnowęglowych charakteryzujące się wysoką wartością ekonomiczno-gospodarczą – zachodniego i wielkopolskiego.

Spośród 39 obiektów występujących w rejonie zachodnim i 19 w wielkopolskim do przedstawienia w I tomie Atlasu wybrano odpowiednio 21 i 10 obiektów.

Każdy ze wskazanych obiektów został opracowany zgodnie z przyjętą metodyką. Prace rozpoczęto od zgromadzenia i zweryfikowania danych archiwalnych. Głównym źródłem informacji były dokumentacje i opracowania wykonane w ciągu ponad 70 lat przez różne podmioty, w tym PIG i przedsiębiorstwa geologiczne. Mając do dyspozycji dokumentacje złożowe, sprawozdania z prac geologiczno-rozpoznawczych oraz profile otworów wiertniczych szczegółowej analizie poddano tysiące danych – geologiczno-złożowych, hydrogeologicznych, geoekologicznych.

Ważnym i koniecznym etapem prac była standaryzacja danych. W wielu przypadkach dokonano uzupełnień i przeliczeń zasobów węgla oraz jego podstawowych parametrów ustalonych w dokumentach źródłowych, nawet jeśli zostały one formalnie zatwierdzone. W przypadku już udokumentowanych złóż przyczyną były późniejsze zmiany tzw. kryteriów bilansowości, a także brak oszacowanych zasobów pozabilansowych. Od 2011 r. zamiast terminu „kryteria bilansowości” stosowana jest definicja „graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice”.

W latach 2005-2011 „zasoby pozabilansowe” były pojęciem nieformalnym, w związku z tym najczęściej nie były nawet oszacowane. W przypadku obszarów prognostycznych dokonane przeliczenia wynikały z reguły z braków lub nieścisłości w istniejących operatach szacujących zasoby (z definicji nie podlegające zatwierdzeniu). Jako granicę złoża/obszaru prognostycznego przyjęto kontur zewnętrzny udokumentowanych lub oszacowanych zasobów bilansowych i pozabilansowych węgla brunatnego, a jeśli zasoby pozabilansowe nie zostały obliczone – kontur zasobów bilansowych węgla.

Charakterystyka każdego z nieeksploatowanych/prognostycznych złóż zawiera część tekstową oraz bogatą część graficzną (mapy, przekroje, tabele). Przedstawiono w nich informacje dotyczące: • budowy geologicznej i uwarunkowań geologiczno-górniczych, • wielkości zasobów złoża, • parametrów geologiczno-górniczych pokładów węgla w złożu (miąższość węgla i grubość nadkładu), • parametrów chemiczno-technologicznych węgla, w tym wartość opałową Qri, popielność Ad i całkowitą zawartość siarki Sdt, • warunków hydrogeologicznych, • uwarunkowań środowiskowych.

Wydany I tom Atlasu stanowi dawno oczekiwaną w branży węgla brunatnego pozycję literatury. Kolejny tom obejmujący 24 niezagospodarowane/prognostyczne złoża rejonu północno-zachodniego i konińskiego jest w trakcie realizacji. Prace zostaną ukończone pod koniec 2022 r.

Atlas można pobrać bezpłatnie w formacie PDF ze strony Instytutu

Anna Bagińska (PIG-PIB)