Szczeliniec Wielki jest wyższy o 3 metry niż podają atlasy i podręczniki

Najnowsze pomiary geodezyjne Szczelińca Wielkiego wskazują, że wysokość szczytu podawana w podręcznikach i atlasach – 919 m n.p.m. – jest zaniżona o 3 metry. Najwyższy punkt Gór Stołowych – Fotel Pradziada, zwany również Tronem Liczyrzepy, ma wysokość 922,01 m względem poziomu Morza Północnego.

Niwelacja precyzyjna w Górach Stołowych w 2021 r. przeprowadzona przez SKN Geodetów z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu wraz z opiekunami

Niwelacja precyzyjna w Górach Stołowych - inż. Adam Pałęcki, przewodniczący SKN Geodetów

Niwelacja precyzyjna w Górach Stołowych - dr inż. Kamil Kaźmierski, dr inż. Adrian Kaczmarek, inż. Adam Pałęcki

Ile wynosi wysokość Szczelińca?
Pracownicy Instytutu Geodezji i Geoinformatyki Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu wraz ze studentami wykonali pomiary wysokości najwyższego punktu Gór Stołowych. W pracach wykorzystali niwelację precyzyjną, pozwalającą na osiąganie submilimetrowych dokładności, a także pomiary grawimetryczne przyspieszenia siły ciężkości oraz systemy GNSS: GPS, GLONASS, Galileo i BeiDou. W wyniku pomiarów okazało się, że przyjęta wysokość najwyższego punktu Szczelińca Wielkiego jest nieprawidłowa, a właściwa wysokość wynosi 921,84 m nad poziomem Morza Bałtyckiego oraz 922,01 m nad poziomem Morza Północnego.

Skąd wynika różnica pomiędzy poziomem Morza Bałtyckiego i Północnego?
W Polsce obowiązują obecnie dwa układy wysokościowe: PL-KRON86-NH (odniesiony do mareografu w Kronsztadzie koło Sankt Petersburga, który mierzy średnią wysokość poziomu Morza Bałtyckiego) oraz PL-EVRF2007-NH (odniesiony do mareografu w Amsterdamie, który mierzy średnią wysokość poziomu Morza Północnego). Układ PL-EVRF2007-NH jest nowszy i bazuje na pomiarach satelitarnych GNSS oraz wykorzystaniu pomiarów naziemnych – głównie niwelacji precyzyjnej. Starszy układ PL-KRON86-NH oparty był wyłącznie na pomiarach naziemnych przeprowadzonych kilkadziesiąt lat temu, bez obserwacji satelitarnych, przez co można go stosować jedynie do końca roku 2023 r. Po tym okresie wszystkie wysokości punktów na terenie Polski, podobnie jak w wielu krajach Europy Zachodniej, będą wyrażone względem mareografu w Amsterdamie. Różnica pomiędzy jednym i drugim układem wysokościowym waha się od 13 do 20 cm w zależności od regionu Polski. Na Szczelińcu Wielkim różnica ta wynosi 17 cm, stąd różne wysokości Szczelińca w zależności od przyjętego układu odniesienia.

Dlaczego Tron Liczyrzepy?
W Górach Stołowych skały przyjmują różnorodne formy przypominające swoim wyglądem zwierzęta i ludzi. Można tam spotkać Małpoluda, Psa, Wielbłąda, Mamuta, Słonia, Żółwia, Sowę, Głowę Emilki, Dzwoniący Kamień, Maszkarę, Bumerang, Zimną Dziurę, Szczebrzeszyńską Skałę, Murzynka, Babę, Blondyna, Piątala, Kaczęta, Dymny Kamień, Telewizor, Dzban, Gardziel, Serce Liczyrzepy, a także wejść do wąwozów Piekiełko i Diabelskiej Kuchni, a nawet odwiedzić Czyściec i Niebo. Forma skalna będąca zarazem najwyższym dostępnym punktem przypomina swoim kształtem fotel lub tron. Stąd przyjęło się, że na najwyższym fotelu zasiada Duch Gór – Liczyrzepa, zwany także Pradziadem.

Dlaczego nie wystarczy pomierzyć wysokości techniką GPS?
Pomiary satelitarne GNSS (GPS, GLONASS, Galileo, BeiDou) podają geometryczne wysokości punktów na podstawie pomiarów odległości satelita-odbiornik. Są to pomiary typowo geometryczne, niepowiązane z przyspieszeniem grawitacyjnym Ziemi. Natomiast wysokości, którymi się posługujemy – są to wysokości wyrażone względem poziomu morza. Przebieg spokojnego poziomu morza, czyli powierzchnia tak zwanej geoidy, jest niejednorodny ze względu na różną gęstości skał w skorupie ziemskiej. Tych różnic systemy satelitarne GNSS nie są w stanie wychwycić. Pomiary wysokości GNSS muszą być zatem korygowane modelem wysokości morza w danym punkcie, który nazywa się modelem geoidy.

Jednakże w terenach górskich model geoidy nie jest dokładny ze względu na różne gęstości skał i niejednorodny przebieg poziomu morza „przeciągniętego” pod kontynent. Dlatego też do określenia właściwej i najbardziej dokładnej wysokości punktów należy stosować niwelację precyzyjną wraz z poprawkami z pomiarów grawimetrycznych przyspieszenia siły ciężkości pola grawitacyjnego. Tak też zostały pomierzone różnice wysokości pomiędzy punktem wysokościowym (reperem) u podnóża Szczelińca w Karłowie (stanowiącym punkt państwowej geodezyjnej osnowy podstawowej) a reperami znajdującymi się wokół Schroniska na szczycie Szczelińca. Jedynie ostatni odcinek pomiędzy reperami na szczycie i najwyższym punktem został pomierzony różnicowo techniką GNSS z tego względu, że Fotel Pradziada jest niedostępny dla niwelacji precyzyjnej i nie można ustawić stabilnie łaty geodezyjnej w najwyższym punkcie. Przyjęta technika pomiarowa pozwala wyznaczyć wysokości punktów z dokładnością do pojedynczych centymetrów.

Ostatecznie po opracowaniu danych bieżących i archiwalnych oraz uwzględnieniu poprawek, okazało się, że wysokość Szczelińca Wielkiego nie wynosi 919 m, lecz 922 m i jeden centymetr względem poziomu Morza Północnego. Z tego powodu, trzeba będzie zaktualizować wysokość Gór Stołowych w podręcznikach oraz atlasach.

Pomiary geodezyjne Gór Stołowych
Pomiary geodezyjne w Górach Stołowych przeprowadzane są regularnie od blisko 50 lat przez Studenckie Koło Naukowe Geodetów Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Przez wiele lat prace te nadzorowane były przez zasłużonych opiekunów SKN Geodetów– dr. inż. Krzysztofa Mąkolskiego oraz dr. inż. Mirosława Kaczałka. Zazwyczaj mierzone były deformacje Szczelińca Wielkiego. Celem tych prac było określenie stabilności i bezpieczeństwa poszczególnych form skalnych. Dlatego też pracownicy Instytutu Geodezji i Geoinfomatyki zainstalowali sieć reperów oraz punkty do pomiarów poziomych i satelitarnych GNSS u podnóża i na szczycie Szczelińca. Punkty te są regularnie monitorowane w ramach organizowanych obozów studenckich w Górach Stołowych.

W 2021 r. podczas wakacyjnego obozu został również pomierzony najwyższy szczyt gór, który wcześniej nie był przedmiotem zainteresowania. Odkryta 3-metrowa różnica wprawiła geodetów w takie zakłopotanie, że pomiary musieli powtórzyć wielokrotnie, aby potwierdzić wyniki. Każdy kolejny pomiar utwierdzał w przekonaniu, że właściwą wysokością Szczelińca jest 922 m. Jak się okazało, wysokość podawana w atlasach – 919,2 m – dotyczy słupa sieci astronomiczno-geodezyjnej, który obecnie znajduje się pod tarasem widokowym przy Fotelu Pradziada, a nie najwyższego punktu Gór Stołowych.

Pomiar i opracowanie danych w 2021 r. wykonali byli i obecni opiekunowie SKN Geodetów – prof. dr hab. inż. Krzysztof Sośnica, dr inż. Adrian Kaczmarek oraz dr inż. Kamil Kaźmierski.

Źródło: IGiG UPWr