Ukazał się Atlas historyczny Łodzi

Staraniem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego opracowano i udostępniono w internecie atlas, który prezentuje historię Łodzi od czasów prehistorycznych, przez epokę przemysłową, po dzień dzisiejszy.

Jedna z plansz atlasu

Aplikacja "Łódź historyczna"

Pierwszy taki

Jak podkreślają autorzy publikacji, choć Łódź jest jednym w największych miast w Polsce, to nie miała dotychczas własnego atlasu historycznego. Z inicjatywy ŁTN prace nad tą publikacją rozpoczęto w 2018 r., po uzyskaniu grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikację tworzył zespół składający się z naukowców związanych z Politechniką Łódzką i Uniwersytetem Łódzkim oraz wielu innych osób, w tym pracowników Miejskiej Pracowni Urbanistycznej w Łodzi. Kierownikiem projektu był Edward Karasiński.

Nie tylko epoka przemysłowa

Atlas ma charakter opracowania historyczno-urbanistycznego i obrazuje – w formie kartograficznej oraz ikonograficznej – całokształt dziejów kształtowania się procesów osadniczych na obszarze obecnej Łodzi, począwszy od czasów prehistorycznych aż po lata współczesne.

Okres pradziejowy, w którym powstawały efemeryczne jeszcze formy osadnicze, udokumentowany został pod względem kartograficznym znaleziskami archeologicznymi z terenu współczesnej Łodzi. Z kolei zobrazowanie procesu kształtowania się stałej już, ale przez długi czas wyłącznie wiejskiej sieci osadniczej począwszy od wczesnego średniowiecza aż po wiek XVIII wymagało – wobec braku stosownych archiwalnych materiałów kartograficznych – tworzenia serii autorskich map rekonstrukcyjnych. Jak wyjaśniają autorzy atlasu, sporządzano je metodą retrospektywną, tj. poprzez odnoszenie wstecz elementów morfologicznych uwidocznionych na mapach i planach archiwalnych z końca XVIII i początków XIX w. (siedlisk wsi, młynów, dróg itp.), o których wiadomo z przekazów historycznych, że istniały wcześniej, do odpowiednich przeszłych przekrojów czasowych. Uzupełniano je jednocześnie o elementy, które w świetle źródeł pisanych występowały w przeszłości, a zanikły w późniejszym czasie. To samo dotyczy obrazu powstałego na początku XV w. średniowiecznego miasta Łodzi, co stanowiło zasadniczą cezurę w dziejach tego obszaru.

W podziale treści atlasu szczególną uwagę zwrócono na okresy wyróżniające się wzmożeniem procesów osadniczych bądź urbanistycznych. Były to:

1. fala osadnictwa olęderskiego i pruskiego na przełomie XVIII i XIX w.,
2. działalność urbanistyczno-industrializacyjna w dobie autonomicznego Królestwa Polskiego w latach 20. i 30. XIX wieku, efektem której było powstanie Łodzi rękodzielniczo-manufakturowej,
3. dynamiczny rozwój Łodzi kapitalistyczno-wielkoprzemysłowej od połowy lat 60. XIX wieku aż do początku XX w.,
4. „bitwa łódzka”, okupacja pruska i rozszerzenie granic miasta,
5. rozwój wojewódzkiego miasta Łodzi w okresie międzywojennym,
6. okupacja hitlerowska, „Litzmannstadt Ghetto” i miejsca martyrologii oraz kolejne powiększenie terytorium miasta,
7. dynamiczna rozbudowa i nowe formy zabudowy Łodzi w specyficznych warunkach ustrojowych PRL (gospodarka planowa, brak działania renty gruntowej, ograniczenie prawa własności),
8. różnorodne formy rozbudowy i przebudowy miasta w trzydziestoleciu 1989-2019.

Oprócz reprodukcji oryginalnych archiwalnych map i planów, które pochodzą w większości ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi oraz Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, w atlasie zaprezentowano wiele problemowych plansz autorskich obrazujących wybrane zagadnienia urbanistyczne na zasadzie przetworzenia archiwalnych materiałów kartograficznych oraz źródeł pisanych, a także współczesnych opracowań urbanistycznych.

Cały atlas w internecie

Atlas wydano na razie jedynie w wersji cyfrowej. Poszczególne plansze (a są ich aż 104) pogrupowane w 10 rozdziałów można przeglądać w formacie PDF na stronie atlas.ltn.lodz.pl.

Częścią atlasu jest też internetowa aplikacja „Łódź historyczna” przygotowana przez firmę MGGP Aero z Tarnowa. Pozwala ona porównać w jednym oknie kilkadziesiąt warstw z materiałami kartograficznymi – zarówno historycznymi, jak i współczesnymi. Do wyboru są zabytkowe mapy z lat 1812-1946, zdjęcia lotnicze z lat 1989-2019, a także lotnicze zdjęcia ukośne.

JK