Jak wyglądał Lublin w momencie podpisania Unii Lubelskiej?

Z okazji obchodów 450-lecia zawarcia Unii Lubelskiej powstała internetowa mapa prezentująca wygląd XVI-wiecznego Lublina.

Rekonstrukcja planu tego miasta z okresu podpisania Unii Lubelskiej to interdyscyplinarny projekt wykorzystujący wiedzę lubelskich ekspertów: historyka dr. hab. Jacka Chachaja, architekta dr. inż. Krzysztofa Janusa, specjalistki w zakresie geografii miast dr Dagmary Kociuby, kartografa dr. Jakuba Kuny, historyka sztuki dr. Huberta Mącika oraz archeologa dr. Rafała Niedźwiadka.

Opierając się na dokumentacji badawczej udostępnionej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków oraz różnego typu źródła znajdujące się w zasobach Archiwum Państwowego w Lublinie i Archiwum Archidiecezjalnego w Lublinie, a także opracowaniach naukowych, eksperci podjęli się graficznego przedstawienia zabudowy, sieci wodnej oraz układu dróg i działek w obrębie miasta.

Podstawą prac były źródła pisane. Należą do nich przede wszystkim lustracje województwa lubelskiego z lat 1565 i 1570 oraz wykazy szosu (spisy podatkowe) z 1524 i 1573 roku. Można w nich odnaleźć informacje o głównych budynkach w mieście i ich właścicielach, a także nazwy ulic i miejsc. Opisy historyczne zostały uzupełnione i doprecyzowane dzięki analizie dokumentacji z badań i nadzorów archeologicznych, architektonicznych i historycznych. Pomocne były także opracowania kartograficzne z późniejszych okresów – przede wszystkim mapa Stanisława Jana Nepomucena Łąckiego z 1783 roku i mapa Johanna Trettera z 1803 roku, oraz ikonograficzne – rycina z 1618 roku autorstwa Georga Brauna i Abrahama Hogenberga.

Przy rekonstrukcji uzyskane informacje podzielono na trzy grupy, które zaznaczono na mapie różnymi kolorami: miejsca i budynki pewne, potwierdzone zarówno źródłami historycznymi, jak i archeologicznymi lub architektonicznymi. Drugą grupą są miejsca i budynki, które znane są z jednego rodzaju źródeł, np. tylko historycznych. Trzecią są rekonstrukcje, które znane są tylko z ogólnych wzmianek historycznych.

Podczas prac nad mapą pojawiło się wiele punktów, które wywoływały gorące dyskusje. Trudnym zadaniem była chociażby rekonstrukcja przebiegów dróg. Trakty komunikacyjne są jednymi z najtrudniejszych do rekonstruowania elementów dawnego krajobrazu – zaznaczają autorzy mapy. O ile w przypadku głównych ulic znane są odkrycia pozostałości infrastruktury drogowej w postaci drewnianych moszczeń dróg lub bruków kamiennych, o tyle w przypadku dalszych ich odcinków nie ma takich pozostałości, a same drogi nie były specjalnie regulowane, tworząc często rozjeżdżone trakty ziemne.

Równie problematyczny do odtworzenia okazał się przebieg zamku lubelskiego. Plan J. Hempla z 1825 roku, który dotyczy przebudowy zamku, pokazuje zarys budynków pałacowych na południu sięgający obecnego muru Muzeum Lubelskiego. Odmiennie zabudowa zamkowa prezentowana jest na panoramie A. Hogenberga i G. Brauna, gdzie poszczególne fragmenty kompleksu zamkowego nie stanowią prostej linii.

Sam przebieg murów miejskich także nie jest w wielu miejscach prosty do zrekonstruowania. Częste remonty kamienic, które wchłonęły część murów i brak badań niektórych jego odcinków sprawiają, że nasza wiedza w tym zakresie jest niepełna.

Mapa Lublina z okresu podpisania Unii Lubelskiej dostępna jest na stronie internetowej Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”, a także w wersji papierowej w publikacji „Wędrownik po mieście Unii Lubelskiej”. Wersja cyfrowa prezentuje plan XVI-wiecznego miasta na tle Map Google (w tym zdjęć lotniczych/satelitarnych). Po kliknięciu danego obiektu, wyświetla się okno ze szczegółowymi informacjami na jego temat.

JK