Milcząca zgoda i mediacje, czyli co nowego w Kpa

Dziś (1 czerwca) wchodzi w życie nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego. W ocenie prawodawców nowe przepisy mają ułatwić i przyspieszyć załatwianie spraw w urzędach.

Nowelizacja jest częścią rządowego pakietu ułatwień „100 zmian dla firm” będącego elementem tzw. planu Morawieckiego. Kluczowym celem nowych przepisów jest więc ułatwienie życia przedsiębiorcom. Według rządu korzyści z tych regulacji mają jednak odczuć również zwykli obywatele.

Przepisy wprowadzają m.in. zasadę rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony. Zgodnie z art. 7a. § 1., jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ. Zasady tej nie stosuje się, „jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa, obronności lub porządku publicznego”, a także „w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych”.

Istotną zmianą jest ponadto wprowadzenie dobrowolnej mediacji już na etapie postępowania administracyjnego – zasady jej przeprowadzania reguluje nowy rozdział 5a. Mechanizm ten może być stosowany w każdym przypadku, o ile charakter sprawy na to pozwala, i w założeniu ma zapobiegać wszczynaniu postępowań sądowoadministracyjnych. Celem mediacji jest wyjaśnienie oraz rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Z inicjatywą przeprowadzenia mediacji może wystąpić zarówno strona, jak i urząd. Organ administracji publicznej, kierując sprawę do mediacji, odracza rozpatrzenie sprawy na okres do dwóch miesięcy. Termin ten opcjonalnie może zostać przedłużony o kolejny miesiąc. Mediacja kończy się na kilka sposobów: • może dojść do zawarcia ugody między stronami postępowania, • strona może wycofać albo zmodyfikować swój wniosek/żądanie, • strona może wycofać wniesiony środek odwoławczy lub zrezygnować z jego wniesienia, • sprawa może zostać załatwiona w drodze decyzji administracyjnej.

Kolejna ważna nowość w Kpa to milczące załatwienie sprawy (milcząca zgodaoraz milczące zakończenie postępowania). Jak napisano w uzasadnieniu nowelizacji, zmiany te mają na celu przyspieszenie i uproszczenie postępowania administracyjnego, jak również usprawnienie i zmniejszenie kosztów funkcjonowania administracji. Milczące załatwienie sprawy polega na wprowadzeniu rodzaju fikcji pozytywnego załatwienia sprawy przez organ administracji publicznej – „milczenie” organu po upływie ustawowego terminu (standardowo jednego miesiąca) na załatwienie sprawy uznaje się za jej załatwienie w sposób uwzględniający w całości żądanie strony. Milcząca zgoda stanowi przejaw upraszczania postępowania. Wyraża się ona w braku skorzystania przez organ z opcji wniesienia sprzeciwu w określonym terminie. Z kolei milczące zakończenie postępowania uważane jest za środek bezpośrednio przeciwdziałający bezczynności organu. W przeciwieństwie do „milczącej zgody” „milczącego załatwienie sprawy” można uniknąć tylko poprzez wydanie aktu administracyjnego wymaganego przepisami prawa materialnego.

Mechanizm milczącego załatwienia sprawy dotyczy tylko postępowań przed organem pierwszej instancji. Zgodnie z art. 122a sprawa może być załatwiona milcząco tylko wtedy, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.

Istotną zmianą jest sprzeciw od decyzji kasatoryjnej. Obecnie zdarza się, że II instancja uchyla decyzję I instancji i przekazuje ją do ponownego rozpoznania, co przeciąga załatwienie całej sprawy. Sprzeciw od decyzji kasatoryjnej zastąpi obecnie przysługującą stronie skargę na taką decyzję, wprowadzając szybszy i mniej skomplikowany tryb. Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy, mechanizm ten powinien mobilizować organ odwoławczy do wykonania jego ustawowej funkcji wynikającej z obowiązku dwukrotnego merytorycznego, a nie wyłącznie kontrolnego rozpatrzenia sprawy.

Nowelizacja wprowadza ponadto administracyjne postępowanie uproszczone. Ma ono pozwolić na poprawienie sprawności i szybkości działania organów administracji publicznej w najprostszych kategoriach spraw. Maksymalny termin załatwienia sprawy w tym trybie to 30 dni. Może być on zastosowany tylko, jeśli przewidują to przepisy szczegółowe.

W ustawie wprowadzono ponadto szczegółowe zasady nakładania kar. Jak bowiem zwrócono uwagę w uzasadnieniu, obecnie brak jest reguł ogólnych określających zasady ich nakładania i wymierzania, co skutkuje znaczącym zróżnicowaniem sytuacji podmiotów podlegających ukaraniu. Ponadto niejednokrotnie nakładanie kar administracyjnych cechuje automatyzm oraz nieuwzględnianie przyczyn i okoliczności dopuszczenia się naruszenia.

Zmiany dotyczą także postępowania odwoławczego. W dotychczasowym brzmieniu Kpa skorzystanie z uprawnienia do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy stanowiło wymóg formalny, który musiał zostać spełniony przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego. Od teraz złożenie takiego wniosku staje się fakultatywne.

Eksperci zwracają uwagę, że powyższe zmiany zostały uchwalone bardzo szybko (Sejm przegłosował je 7 kwietnia), co początkowo może oznaczać problemy ze stosowaniem nowych przepisów.

Ustawa z 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw

JK