Stacja LOFAR w Borówcu już działa

W Obserwatorium Astrogeodynamicznym CBK PAN w Borówcu ruszyła trzecia w Polsce stacja LOFAR (LOw Frequency ARray), która posłuży do badania zarówno jonosfery, jak i Słońca oraz odległych obszarów wszechświata.

Stacja w Borówcu była sprawdzana przez holenderską firmę Astro-Tech; zostały wykonane pierwsze pomiary nieba, tzw. all sky images. Obrazek obok przedstawia jednosekundowy pomiar wykonany przy użyciu anten LBA (Low Band Antenna). Widać na nim Drogę Mleczną i Kasjopeję.

LOFAR, czyli LOw Frequency ARray, to interferometr radiowy, obserwujący w zakresie bardzo niskich częstotliwości. Obecnie funkcjonuje kilkadziesiąt stacji LOFAR w różnych krajach, najwięcej w Holandii, gdzie powstał pomysł budowy takiego interferometru, a ponadto w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii, ostatnio również w Polsce.

W naszym kraju wybudowano trzy takie stacje: w Bałdach (k. Olsztyna), w Borówcu (k. Poznania) oraz w Łazach pod Krakowem. Wszystkie należą do ogólnoeuropejskiej sieci ILT (International LOFAR Telescope), tworząc wraz z pozostałymi interferometr wielkobazowy. Duże odległości między poszczególnymi stacjami zwiększają znacznie zdolność rozdzielczą instrumentu, nawet kilkaset razy względem obecnie działających radioteleskopów. Pojedyncza stacja składa się z dwóch pól antenowych – łącznie 192 anten. Połowa dedykowana jest na prace w niskich częstotliwościach (LBA, Low Band Antenna), a dokładnie od 10 MHz do 90 MHz. Drugie pole antenowe (HBA, High Band Antenna) dedykowane jest wyższym zakresom częstotliwości: 110-250 MHz.

LOFAR jest narzędziem unikatowym zarówno pod względem swojej konstrukcji, jak i możliwości. Anteny są dość proste w konstrukcji i tanie, ale nieruchome, w związku z czym sterowanie teleskopem jest kwestią tylko i wyłącznie software’ową. Wymaga to dużych mocy obliczeniowych. Poza tym pasmo częstotliwości, w jakim LOFAR obserwuje, jest pasmem radiowym do tej pory najmniej zbadanym. Można zatem oczekiwać nowych odkryć, a co za tym idzie, na pewno pogłębienia naszej wiedzy o przestrzeni okołoziemskiej. Zakres badań instrumentu jest niezwykle szeroki, obejmuje między innymi astrofizykę, kosmologię wczesnego wszechświata, problem formowania się planet, ewolucję gwiazd i galaktyk, badanie właściwości ośrodka międzygwiazdowego i badanie jonosfery.

Źródło: CBK PAN