Francuski matematyk, filozof, fizyk. Urodził się 31 marca 1596 roku w La Haye w rodzinie drobnej szlachty (matka zmarła w czasie porodu). Nauki pobierał w znanej szkole jezuitów w La Fléche (1604-12). Krótko przebywał w Paryżu, następnie studiował prawo na uniwersytecie w Poitiers (1615-16). W 1616 roku wstąpił do szkoły wojskowej w Bredzie i był w służbie holenderskiego księcia Maurycego von Nassau. W Holandii studiował matematykę pod kierunkiem Izaaka Beeckmana, znanego holenderskiego matematyka i filozofa, z którym prowadził twórcze dyskusje. W 1619 roku Kartezjusz wstąpił do armii bawarskiej. Duży wpływ na jego poglądy wywarł francuski jezuita, filozof i matematyk Marin Marsenne, którego poznał w 1620 roku. W jego domu zetknął się m.in. z Pierre Gassendim i Blaise Pascalem. W latach 1620-25 Kartezjusz podróżował po Europie (Czechy, Węgry, Niemcy, Holandia, Włochy). W 1625 roku powrócił do Paryża, gdzie pracował nad zagadnieniami optyki z Claude Mydorge i Jean-Baptiste Morinem. Trzy lata później wyjechał ponownie do Holandii, gdzie spędził resztę swego życia. Dla uniknięcia prześladowań ze strony kościoła katolickiego za głoszone poglądy często zmieniał miejsce zamieszkania. W Holandii powstały jego największe dzieła. W 1637 roku w publikacji „Essais” zawarł filozoficzną „Rozprawę o metodzie” (Rozprawa o metodzie dobrego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach) oraz trzy prace z matematyki i fizyki w tym „La Géométrie”, w której połączył geometrię z algebrą, gdyż - jak twierdził - pierwszej brak metody postępowania, a druga jest trudno zrozumiała bez odniesienia do pierwszej. W niej pojawiły się po raz pierwszy takie pojęcia jak funkcja i zmienna, oznaczenia „+” i „-” dla liczb dodatnich i ujemnych, zapisy wielkości niewiadomych i zmiennych w postaci: x,y,z,... oraz stałych (a,b,c,...), symbol potęgi i liczby nieskończenie wielkiej. Całą przyrodę proponował traktować wyłącznie w kategoriach mechaniki i geometrii. W dziele tym punkt na płaszczyźnie opisywał za pomocą dwóch liczb, co doprowadziło w efekcie do powstania układu współrzędnych. Możliwość opisania właściwości krzywej przez równanie matematyczne zapoczątkowało geometrię analityczną, a badania metodami algebraicznymi geometrycznych właściwości krzywych - rachunek całkowy i różniczkowy, a następnie geometrię różniczkową. Kartezjusz zapoczątkował także badania nad teorią równań algebraicznych. Był twórcą reguły pozwalającej oszacować liczbę pierwiastków równania algebraicznego (liczba pierwiastków równania jest równa jego stopniowi). Znalazł nowe metody rozwiązywania równań trzeciego i czwartego stopnia. Zajmował się analizą krzywych (liść Kartezjusza). Badania w zakresie fizyki uczyniły Kartezjusza jednym z prekursorów fizyki klasycznej. Dotyczyły one głównie mechaniki i optyki geometrycznej. Wprowadził pojęcie pędu i opracował zasadę jego zachowania, chociaż nie uwzględnił tego, że jest to wielkość wektorowa. Twierdził, że ciśnienie atmosferyczne zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości. Nie doszła, niestety, do skutku jego próba zbudowania maszyny do szlifowania soczewek hiperbolicznych. W 1638 roku Kartezjusz sformułował podstawowe prawo optyki dotyczące załamania i odbicia promienia światła. Był też twórcą tzw. teorii wirów, według której „nośnikiem” światła był eter. Opisał przyczyny oraz mechanizm powstawania tęczy i opracował heliocentryczny, bliski rzeczywistości, model Układu Słonecznego. Kartezjusz znany jest także jako wybitny filozof; stworzył m.in. nowy system oparty na racjonalizmie. Już w 1618 roku napisał rozprawę „Prawidła kierowania umysłem”, w której pojawiły się niektóre z jego późniejszych idei. W 1641 roku opublikował „Medytacje o pierwszej filozofii”, a w 1644 „ „Principia philosophiae” o zasadach filozofii. Był autorem słynnej maksymy „Myślę, więc jestem”. Lista jego szerokich zainteresowań obejmuje także chemię, medycynę, anatomię, embriologię, meteorologię, a nawet szermierkę, na temat której napisał specjalny traktat. W 1649 roku Kartezjusz wyjechał na zaproszenie królowej Szwecji Krystyny do Sztokholmu. Zmarł tam 11 lutego 1650 roku, prawdopodobnie na zapalenie płuc. W 1666 roku jego zwłoki sprowadzono do Francji. Miejscowość La Haye od 1969 roku nosi nazwę Descartes. Był jednym z najwybitniejszych myślicieli XVII wieku i prekursorem nowożytnej kultury umysłowej. Oprac. AB