Dla miłośników starych map

Na półki księgarskie trafiła kilka dni temu książka Henryka Bartoszewicza „Z dziejów kartografii Mazowsza i ziem sąsiednich XVII-XX wieku”. Ten zbiór artykułów jest wynikiem kilkuletnich badań autora. Trzy teksty są publikowane po raz pierwszy, a dwadzieścia pięć stanowi poprawioną i uzupełnioną wersję artykułów drukowanych na łamach miesięcznika GEODETA.

Tom podzielono na cztery części według układu rzeczowego. W pierwszej umieszczono artykuły dotyczące twórców map i ich dzieł. Teksty poświęcone Zbiorowi Geograficznemu Stanisława Augusta ukazują nie tylko dzieje kolekcji, ale także działalność ostatniego króla Polski jako mecenasa sztuki kartograficznej, który skupił wokół siebie wielu wybitnych twórców map z Karolem Perthéesem na czele. Cztery artykuły poświęcono twórcom map okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego doby konstytucyjnej.

W tej części książki na szczególną uwagę zasługuje opis udziału topografów armii Królestwa Polskiego w wojnie polsko-rosyjskiej 1830-31 (opublikowany w 180. rocznicę wybuchu powstania listopadowego w GEODECIE 11/2010, do którego dołączono reprint najcenniejszego dzieła kartograficznego dotyczącego powstania, jakim jest Atlas map i planów służących zrozumieniu historii powstania ludu polskiego wydany w Lipsku w 1833 r. w języku francuskim). Artykuł zamykający tę część jest poświęcony nieznanej edycji atlasu Alexisa Huberta Jaillota i jednocześnie spełnia rolę wstępu edytorskiego do elektronicznego wydania tej edycji umieszczonej na Geoforum.pl.

Artykuły dotyczące map granic tworzą część drugą książki. Omówiono w nich zarówno mapy sądowe, ukazujące obraz kartograficzny granic dóbr ziemskich i sporów granicznych między nimi, jak i prace delimitacyjne i demarkacyjne prowadzone po pierwszym i trzecim rozbiorze Polski oraz ich produkt finalny, jakim były opisy granic i mapy. Zostały one opracowane na podstawie bogatej, unikatowej bazy źródłowej, rzadko wykorzystywanej przez badaczy. Podobnie obszerny materiał – mapy i akta – przebadano na potrzeby napisania artykułu o demarkacji granic Królestwa Polskiego ustanowionych po kongresie wiedeńskim. Tę część zamyka studium poświęcone granicy ryskiej, w którym ukazano rokowania rozejmowe i pokojowe oraz wytyczenie granicy polsko-rosyjskiej.

Najobszerniejsza jest część trzecia książki, której przedmiotem są dzieje polskiej kartografii miejskiej do końca XIX w. Teksty te mają na celu nie tylko prezentację zachowanych miejskich map wielkoskalowych, ale także ukazanie podstaw prawnych sporządzania tego typu kartografików.

W czwartej część umieszczono opracowania prezentujące problematykę mierzenia i kartowania gruntów od XVII do XX wieku. Otwiera ją artykuł o początkach warsztatu geometry i najstarszych polskich mapach gospodarczych. Przedmiotem artykułu dotyczącego dóbr królewskich w XVIII w. są z kolei zachowane kartografika wytworzone dla potrzeb Kamery Ekonomicznej Jego Królewskiej Mości w okresie panowania Augusta II i Augusta III Sasów oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego. Problematyce mierzenia i kartowania dóbr ziemskich na Mazowszu w XIX w. poświęcono studium ukazujące podstawy prawne działalności i prace geometrów Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie.

Publikacja zawiera bibliografię obejmującą wykorzystane w badaniach źródła i opracowania. Artykuły ilustruje 48 barwnych rycin z najbardziej interesującymi mapami opatrzonymi obszernymi opisami katalogowymi. Książką ukazała się nakładem wydawnictwa GEODETA Sp. z o.o. w koedycji z Akademią Humanistyczną im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. Liczy 236 stron i jest dostępna w księgarni Geoforum.pl w cenie 80 złotych.

Opr. redakcji