|
Przy okazji Prus
Spośród map krajów zamieszczonych w prezentowanym atlasie, które ukazują część ziem polskich, na uwagę zasługuje niedatowana mapa Prus autorstwa Frederika de Wita sporządzona na arkuszu o wymiarach 48,5 x 61,7 cm (r. 57 x 43, 8 cm), w skali około 1:795 000. „Mapa Ducatus Prussiae (…)” obejmuje obszar od Rummelsburga (Miastka) na zachodzie do Rajgrodu na wschodzie i od Memla (Kłajpedy) na północy do Rypina w ziemi dobrzyńskiej na południu. Na marginesach znajduje się siatka kartograficzna. Tytuł mapy i nazwisko autora zostały umieszczone w ozdobnym kartuszu z trzema tarczami herbowymi. W lewym górnym rogu znajduje się legenda zawierająca objaśnienia 19 znaków topograficznych, którymi na mapie oznaczono: główne miasta prowincji, miasta duże otoczone murami, miasta otoczone murami, miasta, dwory ze wsią parafialną, dwory z folwarkiem, wsie parafialne, wsie albo folwarki, zamki, klasztory, opustoszałe parafie, opustoszałe zamki, kuźnie, siedziby biskupstw, miejsca bitew, pałacyki myśliwskie, miejsca zjazdów sejmików, stolice powiatów, stolice siedzib zarządów oraz objaśnienia 8 skrótów literowych. W prawym dolnym rogu widnieje skala liniowa w milach niemieckich i wielkich milach galijskich. Sieć osadnicza przedstawiona na mapie Prus de Wita jest znacznie bogatsza aniżeli na mapie Rzeczypospolitej Sansona-Jaillota, co jednak nie ograniczyło jej czytelności. Dokładniej wykreślono także rzeki i jeziora, większe z nich opisano nazwami. Zróżnicowanie terenu przedstawiono metodą kopczyków, a zalesienie rysunkami grup drzew.
Doklejone cenne mapy
Kartografika doklejone do przechowywanego w AGAD egzemplarza „Atlas nouveau” są mapami wartościowymi, sporządzonymi przez znanych, a nawet wybitnych kartografów (J.B. Homann). Jednakże za najbardziej interesującą zarówno ze względu na osobę autora, jak i treść należy uznać niedatowaną mapę Wołgi (o wymiarach r. 114 x 39,5 cm) mimo zastrzeżeń do jej dokładności. Adam Olearius podczas podróży Wołgą od Niżnego Nowogrodu do jej ujścia do Morza Kaspijskiego w 1635 r. zrobił liczne rysunki rzeki. Szkice te i inne materiały przywiezione z pobytu w Rosji w latach 1634-37 posłużyły temu niemieckiemu podróżnikowi, dyplomacie i kartografowi do opracowania mapy, która obejmuje bieg Wołgi od ujścia Oki aż po deltę rzeki i wybrzeże Morza Kaspijskiego. Na mapie umieszczono też panoramy dwóch dużych miast nadwołżańskich (Saratowa i Astrachania) oraz liczne rysunki: ludzi, domów, statków, zaprzęgów, zwierząt, drzew i roślin uprawnych. Widoki Saratowa i Astrachania wykonane przez Oleariusa były także publikowane jako samodzielne prace.
Mapa Wołgi, niedatowana, A. Olearius
Egzemplarz „Atlas nouveau” znajdujący się w zbiorach kartograficznych AGAD różni się zawartością od znanych dotychczas wydań niderlandzkich tego dzieła. Trudno ustalić dokładną datę jego powstania. Jest on zapewne kompilacją map z wydań atlasu, które ukazały się w Amsterdamie w latach 1692-96. W XVII i XVIII wieku powstawały tego typu edycje atlasów, praktykowano również doklejanie map do dzieł kartograficznych wcześniej opublikowanych i oprawionych.
Dr Henryk Bartoszewicz
Zeskanowany egzemplarz atlasu z AGAD można obejrzeć na Geoforum.pl w zakładce Galerie.
Literatura:
• Buczek K., Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963;
• A list of geographical atlases in the Library of Congress, with bibliographic notes, comp. under direction of F. L. Phillips, vol. I-IV, Washington 1909-58;
• Pastoureau M., Les atlas français, XVIe-XVIIe sie`cles: repertoire bibliographiqe étude, Paris 1984;
• Polonia. Atlas map z XVI-XVIII wieku, wstęp historyczny S. Alexandrowicz, opisy map L. Szaniawska, red. J. Ostrowski, Warszawa 2005;
• Shirley R.W., The Mapping of the Word. Early Printed World Maps 1472-1700, London 1983;
• Sirko M., Zarys historii kartografii, Lublin 1999.
| 
